MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təlimdə şüurluluq, fəallıq və müstəqillik prinsipi
diləsi onların hər ikisinə çox şey verə bilər. Y.A.Komenski yazırdı ki, şagirdlərin hər şeyi darıxmadan yerinə yetirməsi üçün onlara atalıq qayğısı ilə yanaşmaq lazımdır. Onlar bilsinlər ki, müəllimlər onların mənəvi valideynləridir. Təlimdə sistemlilik və ardıcıllıq prinsipi Didaktik materialın tərtibi, biliklərin verilməsi sistem halında olmalıdır. Sistemlilik mövzunun məzmunundakı məntiqə əsaslanmalıdır. Mövzunun bitmiş hissələri, bölmələri bu sistemin başlıca ünsürləridir. Müşahidələr göstərir ki, təlimdə sistemliliyin və ardıcıllığın pozulması biliklərin mənimsənilməsini son dərəcə çətinləşdirir. Əgər şagirdlər sözlərdə vurğuların yeri barədə qaydaları zəif mənimsəyiblərsə və saitləri tapmaqda çətinlik çəkirlərsə, onda kökdə vurğusuz saitlərin düzgün yazılması haqqmda qaydaları mənimsəmək iqtidarında olmayacaqlar və eyni zamanda da bu qaydalardan praktikada istifadə edə bilməzlər. Riyaziyyatda adi kəsr üzərində əməlləri mənimsəməyən və hesablamalarda baş verən eyni dəyişiklikləri dərk etməyən uşaqlar kəsrlər üzərində əməliyyatların mahiyyətinə vara bilməzlər. Biliklərin sistemli şəkildə mənimsənilməsi şagirdlərin idrak qüvvələrinin və qabiliyyətlərinin ardıcıl mkişafınr təmin edir. Şagirdlərin təfəkkürü məhz bunun sayəsində inkişaf edir. İbtidai siniflərdə adi və çox da böyük olmayan şeir parçalarının öyrənilməsi şagirdlərin yaddaşının möhkəmlənməsinə təsir göstərir, müəllim məhz bunun sayəsində öyrənilən materialın həcmini tədricən artırmaq, orta və yuxarı siniflərdə bu sahədə onları çətin tapşırıqlara hazırlamaq imkanı əldə edir. Bütün tədris proqramları təlimin sistemliliyi və ardıcıllığı prinsipi əsasında işlənib hazırlanır. Proqramlardakı sistemlilik və ardıcıllıq şagirdlərdə sistemli biliklərin əldə olunmasına zəmin yaradır. Şagirdlərin sistemli biliklərə yiyələnməsi isə tədris prosesində həll edilir. Tədrisdə sistemlilik şagirdlərin köhnə bilikləri əsaslı şəkildə mənimsədikdən sonra yenilərinə keçməsi ilə təmin olunur. Odur ki, şagirdlər əvvəlki bilikləri mənimsəməmiş onlara yeni biliklər verilməməlidir. 155 Praktik materialların sistemli şəkildə tədris olunması elmdə aparıcı ideyaların və prinsiplərin işıqlandırılması ilə sıx bağlıdır. Məktəb təliminin inkişaf tarixindən məlumdur ki, elmi prinsiplər tədris sisteminə təsir göstərir. Məsələn, məktəbdə tədris edilən təbiətşünaslıq XIX əsrin ortalarına qədər müxtəlif qrupdan olan heyvanlar və bitkilər vəsiləsinin, dəstəsinin, ailəsinin və öz aralarında yalnız zahni cəhətdən əlaqəsi olan növlərin xarakteristikasını öyrənirdi. O vaxt dərslik 500 səhifə həcmindən çox idi. Burada ayrı-ayrı heyvanlar təsvir edilmişdi, onların adları yalnız bir nümunə kimi çəkilirdi. Bəzi hallarda isə bu heyvanların yaşadıqları yer, hətta şəkilləri göstərilməklə bu və ya digər növlərin təsviri verilirdi. Dərslikdə verilmiş materiallar son dərəcə quru və can sıxıcı idi. Lüzumsuz hesablamalar və təsvirlər baş alıb gedirdi. Bu materiallar sırf süni sistemdə yerləşdirilmişdi. Orqanizmin genetik münasibətləri üzərində deyil, təsnifatlaşdırma sistemi üçün əlverişli olan əlamətlərə tabe edilirdi. Bütün bunlar elmin inkişaf səviyyəsi ilə izah edilirdi. Məktəbin əvvəlki inkişaf mərhələlərində ən böyük elmi kəşflər və elmi nailiyyətlər tədriclə, həm də son dərəcə kiçik formalarda məktəb proqramına daxil edilmişdir. İndi isə tədris fənninin məzmununa yeni elmi kəşflər, mütərəqqi metodlar daxil edilir. Elmin ən mühüm qanunlarının, aparıcı ideyaların və elmi nəzəriyyələrin mənimsənilməsi nəticəsində şagirdlər faktları dərindən dərk edir, onlar arasında məntiqi əlaqələr qurmaq vərdişləri qazanırlar. Təlimin sistemliliyi tədris fənninin ardıcıl təsviri ilə əldə edilir. Müəllim şagirdlərin bilik və inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq təsviri elə aparmalıdır ki, şagirdlər yeni materialı ardıcıl və şüurlu şəkildə mənimsəsinlər, öz təsəvvürlərini getdikcə genişləndirsinlər. Təlimdə sistemlilik düzgün apanidıqda şagirdlər əsasən müvafiq bilikləri mənimsəməklə predmetin hissələri arasında məntiqi əlaqələri başa düşməyə çalışırlar. Anlayışlar arasında əlaqələri dərk etmək və anlayışlar sistemini mənimsəmək üçün tədris işlərinin xüsusi növlərini tətbiq etmək lazımdır. Tədris işlərinin başlıca məqsədi sistemləşdirmə və 156
ümumiləşdirmədir. Bu prposeslər bilikləri mənimsəmənin hər bir mərhələsində baş verir, mövzunu öyrənmək prosesində isə onlar daha mühüm əhəmiyyət kəsb edirlər. Müəllimin hər bir düşünülmüş sualı şagirdləri ardıcıllığa sövq etməli, düşündürməlidir. Orta məktəbi bitirən şagirdlər öz üzərində sistemli şəkildə işləməyi bacarmalıdırlar. Elə buna görə də ciddi sistemliliyə və ardıcıllığa təkcə məzmunda deyil, həm də tədris əməyi prosesində də riayət olunmalıdır. Hər bir tədris əməyinin növü daha mürəkkəb iş növlərini tədricən tətbiq etməklə məktəbliləri praktik şəkildə öyrətməlidir. Şagirdlərin müstəqil iş növlərinin mürəkkəbliyində, onların müstəqillik dərəcələrinin yüksəlməsində də sistemlilik və ardıcıllıq gözlənilməlidir.
Şüurlu surətdə əldə edilən fəal təlim əməyi müstəqil olaraq qavranılmalı və möhkəmləndirilməlidir. Ona görə ki, şagirdlərin bilikləri mənimsəməsi onların fəal təhsil əməyi prosesində baş verir. Müəllimin verdiyi biliklər, məktəblilər tərəfindən şüurlu surətdə dərk olunmalı, möhkəmlənməlidir. Qazanılmış elmi məlumatlar şagirdlərin daxili dünyasına, mənəviyyatına hopmalı, zehnini, yaddaşını, dünyagörüşünü inkişaf etdirməlidir. Şagirdlərdə şüurluluq, dəqiqlik, fəallıq, təşəbbüskarlıq, işgüzarlıq, yerinə yetirilən işə yaradıcı münasibət vərdişinə çevrilməli, bunun üçün müəllim ən optimal üsullardan istifadə etməlidir. Təcrübə və müşahidələr göstərir ki, elmlərin əsaslarının şüurlu surətdə mənimsənilməsi və onların həyatda fəal tətbiqi şagirdləri yaradıcılıq prosesinə alışdırır. Elmi-nəzəri məlumatların şüurlu mənimsənilməsi təfəkkür və nitqinin inkişafı ilə bilavasitə əlaqədardır. Ona görə də ilk növbədə şagirdlərin təfəkkür tərzinin, nitqinin inkişafı ilə bağlı əməliyyatlara üstünlük verilsə yaxşı olar. Unutmaq olmaz ki, məktəbdə öyrədilən biliklərin xarakteri şagirdlərin müasir elmin, texnikanın əsaslarını ardıcıl və dərindən mənimsənilməsini tələb edir. Yalnız 157 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|