MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.18. Təlimin mərhələləri, üsulları və vasitələri
- 3.19. İnteraktiv təlim üsullarmdan istifadə
larin yaş və fərdi xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması» kimi. Burada heyrətamiz heç bir şey axtarmaq lazım deyil. Sadəcə olaraq tədqiqatçılardan bir qismi hətta yaş, fərdi, cinsi və psixoloji xüsusiyyətlərin nəzərə alınmasını vahid prisnip kimi təqdim edirlər. Sual olunur, belə etmək olarmı? Bəli! Etmək olar. Bu şərtlə ki, onların hər biri ayrı-ayrılıqda izah olunsun, onların hər biri vahid prinsipin ayrıca bir həlqəsi kimi açıqlansın və hər birinin məzmunu aydın şərh olunsun. Fərdi xüsusiyyətlərin nəzərə alınması deyəndə əsasən fərdi psixoloji xüsusiyyətlərin nəzərə alınması nəzərdə tutulsa da uşaqların özünəməxsus bir sıra fərdi əlamətləri və keyfiyyətləri vardır. Bəzən təlim prosesində, digər didaktik münasibətlərin qurulmasm- da onların da nəzərə alınması vacibdir. Fərdi psixoloji xüsusiyyətlər kimi qabiliyyət, temperament və xarakter xüsusiyyətlərinə görə şagirdlərə yanaşma tərzi, onların bilik və bacarıqlarının formalaşdı- rılmasına münasibət bəsləmək tərzi də müxtəlif olacaqdır. Məlum olduğu kimi təlim prosesində uşaqların fəaliyyəti adi şablon fəaliyyət ola bilməz. İstisna hallarda idrak səviyyəsi çox aşağı olanlar belə fəaliyyətə malik olurlar. Deməli, normal şagirdin təlim prosesindəki fəaliyyətini biz idrak fəaliyyəti adlandırmalıyıq. Əgər idrik fəaliyyəti insanın bütün şüurlu fəaliyyətinin əsasmı təşkil edirsə, deməli, idrak özü ən başlıca fəaliyyətdir. Fərdin hər bir normal fəaliyyəti onun idraki fəaliyyəti hesab olunur. Bu idraki fəaliyyətə isə bütün tələbatlar və motivasiya daxil edilir. Motiv rolunda tələbatlar, maraqlar, həvəs və emosiyalar habelə yönəliş və ideallar da çıxış edə bilər. Məhz bu zaman fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrasına şərait yaranmış olur. Fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrasına şərait yaranmış olur. Fəaliyyətin müvəffəqiyyətli icrasmın mühüm şərti olan qabiliyyətlər onun üçün zərüri olan bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmə dinamikasındakı fərqlərdə ifadə olunur. Məhz bu fərq vasitəsilə bir şagirdin qabiliyyəti digərindən fərqlənir. Yəni ya az, ya da çox olur. Qabiliyyətlər isə fərdin təfəkİdir tərzini və xarakterini tənzimləyir. Ona görə yaxşı qabiliyyətli olan şagirdə həm də yaxşı təfəkkürü olan şagird kimi baxırlar. Məhz bu cür qabiliyyətə və təfəkkürə malik olanlara möhkəm və sağlam xarakterə malik şəxslər kimi baxırlar. Şagirdlər qabiliyyət növlərinə görə müxtəlif olurlar. Təmayül siniflər və təmajdillü liseylərin şa
gird kontingenti belə qabiliyyət növlərinə görə differensiallaşdırma aparmaqla müəyyənləşdirilir. Deməli, şagirdlərin fərdi-psixoloji xüsusiyyətlərinin müəyyən- ləşdirilməyi şagird şəxsiyyətinin formalaşdırılması işində ən zəruri prmsiplərdən hesab olunur.
Müstəqillik dövrünə qədər çap olunmuş elmi-pedaqoji ədəbiyyatda təlimin mərhələləri anlayışı mücərrəd şəkildə işlənilmişdir. Belə ki, təlimin mərhələləri bəzən təlimin ünsürləri, bəzən komponentləri, bəzən də vasitələrilə eyniləşdü-ilmişdir. Bu məsələyə ilk dəfə olaraq görkəmli Azərbaycan pedaqoqu Nurəddin Kazımov aydmiıq gətirmişdir. N.M.Kazımov təlim prosesində tədris mövzusunun öyrənilməsinin nədən başlanmasını, necə cərəyan etməsini və nə ilə yekunlaşmasını mərhələli iş hesab etmişdir. N. Kazımova görə təlim prosesində tədris mövzusunun mənimsənilməsi ilkin mərhələdə qavranılır, ikinci mərhələdə başa düşülür, növbəti mərhələdə möhkəmləndirilir və sonuncu mərhələdə qiymətləndirilir. Beləliklə, Milli pedaqogikaya görə təlimin mərhələləri aşağıdakı şəkildə təsnif olunur: 1. Yeni tədris materialının əsasən qavranıl- ması; 2. Biliklərin, bacarıq və vərdişlərin əsasən başa düşülməsi; 3.
Biliklərin, bacarıq və vərdişlərin əsasən möhkəmləndirilməsi və tətbiqi; 4. Təlimdə
müvəffəqiyyətə nəzarət
və onun
qiymətləndirilməsi. Qeyd olunduğu kimi ilkin mərhələdə şagirdlər yeni tədris materialının mahiyyətini qavrayıb anladıqdan sonra onun haqqmda ilkin fikir yürüdürlər. Bu isə yeni tədris materialını tam mənimsəmək demək deyil. Bunun üçün ikinci mərhələdə müəllim şagirdləri düşünməyə vadar edir. Şagirdləri idrak əməliyyatları aparmağa təhrik etməklə mövzunun mahiyyəti, tədris materialının əsas qayəsi başa düşülür. Üçüncü mərhələdə yeni tədris materialı hərtərəfli götür-qoy edilir, təkrarlama yolu ilə qazanılan biliklər hafizədə qalır. Yəni möhkəmlənir. Bu zaman biliklərin tətbiqi üçün geniş imkandlar açılır. Sonuncu mərhələdə isə gündəlik, tematik, dövrü, yekun nəzarət yolu ilə yaxud digər uğurlu nəzarət formaları tətbiq
etməklə şagirdlərin tədris fəaliyyətinin nəticəsini qiymətləndirmək mümkündür. 162 Yeni tədris materiallarının qavranılması, başa düşülərək möhkəmləndirilməsi üçün bir sıra üsullardan istifadə etmək lazım gəlir. Milli pedaqogikaya istinad edərək təlimin üsullarmı aşağıdakı şəkildə qruplaşdırmaq olar.: 1.
üsullar, (nümunə, müsahibə, kitab üzərində iş, müşahidə, göstəriş, tələb və s.) 2.
xidmət edən üsullar (problemli situasiya, evrestik müsahibə, izahlı nümayiş, proqramlaşdırma, məruzə, disput, əsər müzakirəsi və s.). 3.
və tətbiqinə xidmət edən üsullar (təkrar, çalışmalar, məsələ- misal həlli, texnika vasitələrdən istifadə, labarator işi, avadanlıq və cihazlardan istifadə, əyani vasitələrlə iş, təbii şəraitdə iş, nitq və təfəkkür üzrə iş) Təlimin üsulları bir sıra hallarda təlim metodları kimi də təqdim edilir və müxtəlif tərzlərdə qruplaşdınlu*, yaxud təsnif olunur. Belə qruplaşdırma və təsnifatlara daxil edilmiş və bu günkü təlim prosesi üçün faydalı olanları da vardır. Müəllimin şərhi, nəqletmə, izahetmə, kitab-dərslik üzərində iş, illüstrasiya- demonstrasiya, evristiktik müsahibə, ekskiyuziv müsahibə, labarator məşğələlər, tədqiqatçılıq üsullarmdan istifadə olunması da faydalıdır. Təlim vasitələri içərisində iki cür didaktik vasitələrə üstünlük verilir. 1. Əvani vasitələr. Buraya əyani olaraq nümayiş etdirilən bütün öyrədici didaktik materiallar daxildir. O cümlədən xəritələr, cədvəllər, dioqramlar, plakatlar, trafaretlər, interaktivlər, ayrı-ayrı vəsilələrdən olan canlılara dair müqəvva və mulyajlar və s. bu qəbildən olan əyani vasitələrdəndir. Texniki vasitələr. Buraya audial vasitələr, vizual vasitələr, audo-vizual vasitələr və kompüter texnologiyaları daxil edir. 3.19. İnteraktiv təlim üsullarmdan istifadə Qeyd etdiyimiz kimi, interaktiv təlim metodlarından istifadə etməklə şagirdlərin son dərəcə fəallaşdırılması təmin olunur. Şagirdlərin fəallaşması isə bir tərəfdən, onların oxu vərdişlərini 163 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|