MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.17. Təlimin prinsipləri
- Təlimin müasir həyatla əlaqələndirilməsi prinsipi
sənilməsi sahəsində gələcək iş üçün toplanmış təcrübədən, əldə edilmiş bilikdən səmərəli istifadə etməyə kömək edir. Deməli, həm materialın yadda saxlanması, həm də şagirdlərin yaddaşının inkişafı müəllimin təşkil etdiyi müqayisədən çox asılıdır. Müqayisə isə ağlın sönməz məsəlidir.
İndiyə qədər nəşr olunan “Pedaqogika” dərsliklərində və digər pedaqoji ədəbiyyatlarda təlimin prinsipləri anlayışına müxtəlif tərəflərdən yanaşmışlar. M.Muradxanovun redaktəsi ilə 1964-cü ildə nəşr olunan “Pedaqogika” dərsliyində təlimin prinsipləri təlimin müvəffəqiyyətlə nəticələnməsini təmin etmək üçün irəli sürülən əsas tələb kimi qəbul edilir. 1993-cü ildə nəşr olunan “Pedaqogika” dərsliyində (müəllifləri Y.R.Talıbov, Ə.A.Ağayev, İ.N.İsayev və A.İ.Eminov) isə təlim prinsipləri tədris prosesində səmərəli və keyfiyyətli fəaliyyəti təmin edən vacib tələblər sistemi adlandırılır. N.Kazımov və Ə. Həşimovun birgə yazdıqları “Pedaqogika” (1996) dərsliyində təlim prinsiplərinə belə tərif verilir: “Təlimin qanunauyğunluqlarından irəli gələn, onun məzmununa, üsullarına, təşkili formalarına təsir göstərən, müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyətini səmərəli qurmağa imkan verən didaktik qaydalara təlim prinsipləri deyilir”. Bir qrup pedaqoqlar isə təlim prinsipinə dərk olunmuş qanunlardan istifadə etmək, digər qrup isə əsaslı fundamental ideya mənasında yanaşmışlar. Təlim prinsipləri haqqında söylənilən bu fikirlər mahiyyət etibarı ilə eyni məqsədə-müəllim və şagirdlərin birgə fəaliyyətini səmərəli qurmağa, təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edir. Təlim prinsipləri tərbiyə və təhsilin məqsədləri ilə müəyyən olunduğundan müxtəlif dövrlərdə dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Bəzi prinsiplər öz əhəmiyyətini itirmiş, pedaqoji səhnədən uzaqlaşmışdır. Məsələn XVII əsrdə Komenski tərəfindən irəli sürülmüş tədrisin təbiətvarilik prinsipi artıq XIX əsrdə və sonrakı dövrlərdə yaramamışdır. Digər prinsiplər sosial şəraitin tələbinə uyğun olaraq öz əhəmiyyət və məzmununu qismən dəyişmişdir. Belə ki, XVIII - XIX əsrlərdə irəli sürülən və inkişaf etdirilən
tədrisdə şüurluluq prinsipi indi də pedaqogika dərsliklərində öz aktuallığını saxlayır, məzmunu getdikcə təkmilləşir. Təlim prinsiplərini təsnif etmək baxımından da fikir müxtəlifliyi mövcuddur. Məs. M.A.Danilov “Orta məktəb didaktikası” adlı əsərində (M. 1975) 7 prinsipin, Y.K.Babanski “Pedaqogika” (M. 1983) dərs vəsaitində 10 prinsipin adını çəkir. 1988-ci ildə nəşr olunan “Pedaqogika” dərsliyində isə 13 prinsipinin olduğu göstərilir (müəllif bunları pedaqoji prinsip adlandırır). N.İ.Boldı- rev və N.K.Qonçarovun redaktəsi ilə 1968-ci ildə buraxılmış “Pedaqogika” dərsliyində isə 7, Q.İ.Şukinanın redaktorluğu ilə çapdan çıxmış (1970) “Pedaqogika şkolı” adlı dərs vəsaitində və D.O.Lordkipanidzenin 1985-ci ildə nəşr edilmiş “Didaktika”sında 5 prinsipin adı göstərilir. Azərbaycanda 1964-cü ildə nəşr olunan “Pedaqogika” dərsliyində 7, 1983-cü il nəşrində isə 13 prinsipin adı göstərilir. Bütün bunlar onu göstərir ki, ayrı-ayrı pedaqoqlar məktəbin xüsusİ3^ətlərini əks etdirməklə təlim prinsiplərinin sistemini yaratmağa çalışmışlar. Təlimin prinsipləri isə ictimai tələbat, elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri, təhsildə baş verən islahatlar, müəllimlərin təcrübəsi ilə əlaqədar dəyişir, yeniləşir. Təlim prinsipləri təlim prosesi ilə birgə inkişaf edir, onun komponentlərinin başlıca tələblərini və ümumi istiqamətini, təlim prosesinin məzmununu, üsullarmı, təşkili formalarını müəyyən edir. Təhsil islahatı və məktəbin qarşısında duran mürəkkəb vəzifələr təlimin prinsiplərinin sistemini elmi surətdə işləyib hazırlamağı tələb edir.
Müəllim təlimin prinsiplərinin hər birindən dərs prosesində səmərəli istifadə etməyi bacarmalıdır. Təlim prinsipləri o zaman optimal xarakter daşıyır ki, müəllimlə şagirdin birgə fəaliyyəti təmin olunmuş olsun və bu proses şagirdi fəallaşdırsın. Hər hansı bir təlim prinsipini bir dərs çərçivəsində mütləqləşdirmək də olmaz. Bütün prinsiplər bir-biri ilə dialektik vəhdətdə həyata keçirilir. Yuxarıda sadaladığımız bütün təsnifat variantlarını ümumiləşdirərək və konkret tarixi şəraiti, təhsilin məzmununun yeniləş- 150
dirilməsi kontekstindən çıxış edərək, təlimin prinsiplərini aşağıdakı kimi təsnif etmək olar: 1.
2.
Təlimin təhsilləndirici, tərbiyələndirici və inkişafetdirici prinsipi 3.
Təlimin elmiliyi prinsipi. 4.
Təlimin humanistləşdirilməsi prinsipi. 5.
Təlimdə şüurluluq və fəallıq prinsipi. 6.
Təlimdə sistematiklik, ardıcıllıq və müstəqillik prinsipi. 7.
Təlimin əyanilik prinsipi. 8.
Təlimdə yaş, fərdi və psixoloji xüsusiyyətlərin nəzərə alm- ması prinsipi. Təlimin müasir həyatla əlaqələndirilməsi prinsipi Bu prinsip pedaqogikada ən çox işlənən və tədrisin səmərəliliyini artırmağa kömək edən prinsiplərdəndir. Əgər öyrədilən biliklər müasir həyatla, cəmiyyətin inkişafı ilə ələqələndirilmirsə, həmin bilik şagird üçün mənasız yükə çevrilir. Belə olduqda şagirdlərin elmi biliyə marağı azalır, şüurluluq və fəallıq səviyyəsi aşağı düşür. Ona görə də müəllim istər fənnin, istərsə də ayrı-ayrı mövzuların öyrədilməsi zamanı keçirilən materialm həyati əhəmiyyətini şagirdlərə başa salmalıdır. Müəllim ayrı-ayrı fakt və hadisələri, şagirdlərin yaşadıqları regionda, respublikada, dünyada baş verən proseslərlə əlaqələndirməli, dərsin canlı, yaradıcı keçilməsinə nail olmalıdır. Bunun üçün ilk növbədə müəllimin özünün məlumatlılığı, elmi-nəzəri hazırlığı, geniş dünyagörüşü olmalıdır. Tədris ilinin bu cür qurulması şagirdləri praktik cəhətdən sosial-iqtisadi mədəni həyatda iştirak etməyə hazırlayır. Təlimin həyatla əlaqələndirilməsi kortəbii şəkildə, nəyinsə xatirinə həyata keçirilməməlidir. Əlaqələndirmə keçilən mövzunun xarakterinə uyğun gəlməli, onu tamamlamalıdır. 151 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|