MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
müqayisəli şərhin nəticəsində ortaya qoyulur. Bir folklor nümunəsində deyilir. Adam var çölləri gəzər kəllahı, Adam var tanımaz gözəl allahı. Adam var ki, bilməz o, bismillahı, Adam var ki, yol-ərkanın bəyənməz! Burada bir neçə adamın biri-birilə müqayisəsi nəticəsində örnək insan meyarının üzə çıxarılması ideyası ortaya çıxır. Klassiklərin əsərlərində və digər elm sahələrində mövcud müqayisəli fikirlərindən ibarət təhlillər aparan N. Kazımov müqayisənin qaydalarını müəyyənləşdirmiş, onun həyata keçirilməsi yollarını üzə çıxarmışdır. N.Kazımov müqayisənin məktəbdən başlanması ideyası ilə çıxış edərək müqayisənin təlim- tərbiyə prosesində aparılmasının elmi-pedaqoji-metodik imkanlarını müəyynələşdirmişdir. Professor Nurəddin Kazımov müqayisə aparmağın qaydalarını müəyyənləşdirərkən oraya aşağıdakıları daxil etmişdir: -müqayisə üçün müqayisəyə gələn obyektlər seçilir; -müqayisə obyektlərinin qoşalığı təmin olunur; -müqayisə zamanı qoşa obyektlərdən biri istinad obyekti kimi götürülür; -müqayisədə obyektlərin oxşarlığı və ya fərqi eyni əsaslar üzrə müəyyənləşdirilir; -müqayisə qarşısında qoyulacaq vəzifə
qabaqcadan dəqiqləşdirilir; -müqayisə zamanı əlamətlərin üzə çıxarılmasında müəyyən ardıcıllıq gözlənilir; -müqayisənin hər növünün tətbiqindən müvafiq nəticə çıxarılır; -müqayisədən çıxarılan nəticə izah olunur. Orta ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai siniflərindən başlayaraq şagirdlərə müqayisə aparmağın qaydalarını öyrətmək vacibdir. Müqayisə aparmadan öyrənilən fikir göydəndüşmə fikir hesab olunur.
Hər bir fikri söyləməzdən qabaq müəyyən müqayisələr aparmaqla həmin fikri məntiqi cəhətdən müfəssəl şəkildə əsaslandırmaq olar. Orta ümümtəhsil məktəblərində şagirdlərə müqayisəli fikir söyləməyin çox böyük üstünlükləri vardır. Belə ki, müqayisə şagirdin duyğularmı, qavrayışmı, hafizəsini, təxəyyülünü və təfəkkür tərzini inkişaf etdirir. Respublikamızda ilk dəfə olaraq müqayisənin elmi, nəzəri və praktik əsaslarmı fimdamental şəkildə işləyən və müqayisəni ağIm sönməz məşəli adlandıran Azərbaycanın görkəmli alimi, professor Nurəddin Kazımov yazır ki, müqayisəyə gələn tərəflərdən birinə istinad edərək, digərində müvafiq əlamətlərin olub olmamasının mütəxəssis tərəfindən müəyyən ardıcıllıqla üzə çıxarılması və bu əsasda ümumiləşdirilməsi müqayisədir. Müqayisəni anlayışlar haqqında təsəvvürün yaranmasma xidmət edən üsul kimi təqdim edənlər də səhv etmirlər. Çünki hər hansı bir şagirdə yeni anlayışı müqayisə aparmaqla daha tez öyrətmək olur. Məlum olan anlayış müəyyən bir təfəkkür formasıdır. Təfəkkür forması olan anlayış obyektiv gerçəklikdəki predmet və hadisələr hər hansı bir fikir kimi sözlərdə ifadə olunur. İstər dilçilikdə, istər bədii ədəbiyyat materiallarmda, istər psixologiyada, istərsə də pedaqogikada anlayışlar müəyyən təsəvvürlərin məhsulu hesab olunur. Şagirdə hər hansı bir anlayış haqqmda məlumat verilir və bu andan o, həmin anlayışı təsəvvür etməyə başlayır. Ona görə pedaqoji ədəbiyyatda iddia edilir ki, anlayışlar öz-özlüyündə təsəvvürlərdən yaranmırlar. Bu və ya digər predmetlər barədə bir çox təsəvvürlərin mövcudluğu hələ onun haqqmda anlayışm olması demək deyildir. Anlayış çoxlu fərdi hadisələrin mühüm əlamətlərinin ümumiləşdirilməsi kimi meydana çıxır. Anlayışların yaranması mücərrəd təfəkkür prosesidir, bu proses nitqlə sıx bağlıdır. Müəllim anlayışları formalaşdıraraq şagirdlərin təfəkkür fəaliyyətini istiqamətləndirir. Burada ən əvvəl müqayisəni tətbiq etmək lazımdır. Müqayisəetmə və tutuşdurma prosesləri təlimin bütün mərhələlərində daim müşayiət olunan tədris prosesidir. Yalnız müqayisəetmə sayəsində şagirdlər ətraf aləmin predmetlər və hadisələrini, onların əlamətlərini və xassələ 147 rini dərk edirlər. Sait səslər samit səslərlə müqayisədə mənimsənilir. Cümlənin növlərinin mənimsənilməsi, yalnız onların tutuşdurulması, müqayisə olunması nəticəsində mümkündür. Şagndlərdə öyrənilən predmetlər və hadisələr barədə düzgün təsəvvürlərin və anlayışların yaranması bir an içində baş vermir. Şagirdlərdə dəqiq təsəvvür yaranması və onlarda düzgün anlayışla- rm formalaşması üçün predmetə baxmaları, həmin predmeti diqqətlə müşahidə edə bilmələri kifayətdir. Şagirdlərdə anlayışlarm formalaşması prosesi tədris fənlərinin məzmunundan asılıdır. Hər bir elm maddi aləmin hadisələrinin özünəməxsus əlaqələrini, münasibətlərini və asılılıqlarını ciddi şəkildə əks etdirir. Fizika üzrə faktlar sistemini və elmi anlayışları mənimsəmək heç də Azərbaycan dilinin qrammatikası üzrə faktları və anlayışlar sistemini mənimsəmək deyildir. Hər bir predmetdə faktlarm, anlayışların, qanunauyğunluqların xarakteri spesifikdir, çünki maddi aləmin hərəkətinin müxtəlif formaları burada keyfiyyətcə əks etdirilir. Cari təkrarlamalar həm də əvvəllər öyrənilmiş və yaddançıxma ərəfəsində olan materialların təkrarlamalarından ibarətdir. Belə təkrarlamalar ya müəllimin sualları, ya da tapşırıqlarını yerinə yetirilməsi əsasında baş verir. Düzgün qurulmuş təkrarlama bilikdə müxtəlif əlaqələrin möhkəmlənməsi, şagirdlərin mənimsədiyi biliklər sisteminin yaranması və ümumiləşdirmələrin izahı ilə xarakterizə olunur. Materialın fəal və sistemli möhkəmlənməsi, öyrənilməsi və təkrarlanması prosesi məktəblilərin əqli işinin fəallığında və onların yaddaşının inkişafında əks olunur. Əgər məktəblilər təlim prosesində müəllimin sözünü və dərsliyin mətnini passiv şəkildə öyrənirsə, onların heç biri qavrayış və ümumiləşdirmələrlə bağlı deyilsə, onda şagirdlərdə yaddaş mexaniki şəkildə inkişaf edəcəkdir. Öyrənilən predmetlər fəal şəkildə qavranıldıqda, müqayisə faktlarlan üzə çıxır. Müqayisə olunan anlayışlar ümumiləşdirildikdə, bu anlayışlar dərk olunmuş halda tətbiq olunduqda məktəblilərin yaddaşı inkişaf edir. Belə şəraitdə biliklərin möhkəmləndirilməsi dərk olunmuş hesab edilir, şagirdlər materialı yadda saxlamaq vəzifəsini qarşılarına qoyurlar, başlıca fikirləri ayırırlar, onlarm məntiqi əlaqələrini tapır və bu vəziyyətdə onları öyrənirlər. Bu halda fikir yaddaşı inkişaf edir ki, 148 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|