MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
Şüurun bütün bu funksiyalarını nəzər alaraq aşağıdakıları demək olar: həqiqət ondan ibarətdir ki, bizim ruhumuz tam meylliliyə çatana qədər təfəkkür və onda yaranan aktual şüurun hesabına istədiyi vaxt onu potensial vəziyyətdən aktual vəziyyətə çıxartmış olur. Bu zaman o, materiyadan təcrid olunmuş şüura yaxınlaşa bilir və onda cisim və predmetlərin formaları ona ya təcrid edilən və ya dərk edilən şəkildə axır. Meyl təhsilə qədər tam olmur, təhsildən sonra isə tam olur. İlkin təhsil gözlərin sağalmasına bənzəyir: gözlər sağalanda istədikləri vaxt müəyyən forma aldıqları əşyaları görürlər, əşyalardan ayrılanda isə axırıncı bilik əşyasına və yaxud aktuallığa yaxın ippotensiyada hissiyyat qəbul etməsinə çevrilir. O ki qaldı dərk edilənin insanın zehnində qalmasına, bu belədir: Hər hansı bir əşya barədə fikirləşəndə adamın yadına əşya ilə yanaşı onun adı, ya da yaddaşda qalan imaqinativ obrazı düşür. Sən də bilirsən ki, bu dərk edilən həmin əşya bir və ya digəri nəzərdə olan, dərk edilən əşyadır. Əgər sənin yadına onunla yanaşı digər dərk edilən əşya, ya da başqa dərk edilən əşyanın adı düşsəydi, onda sən bilərdin ki, o sənin fikirləşdiyin deyil. Eləcə də əgər sənin yadına müəyyən əşyanın adı (həm də onun başqa adı ola bilər) düşsə və əgər sən hər iki adı xatırlasan, onda sən bilərsən ki, bu həmin əşyadır, lakin yadına başqa ad düşsə, onda bilərsən ki, bu başqa əşyadır. Bu cür yadda saxlama xəyalın köməyi və zehnin gücü ilə alınır: dərk edilən ideyalar yaddaşda ona görə qalır ki, onlar bu iki qüvvədə həkk olunurlar. Ruh bu qüvvələrə üz tutanda dərk olunanların formaları və məzmunu konkretləşir. Necə ki, təhsil vaxtı dərketmənin hüdudları genişlənir. İnsan oxuduqlarını əvvəl qavrayır, sonra dərk edir. Dərk etdiklərini u2oın müddət hafizəsində saxlamağa müvəffəq olur. İnsan bilik təcrübəsini (və ya təcrübədə qazandıqları bilikləri) tez-tez yada saldıqda onu birdəfəlik yadda saxlaya bilir. Buna biliklərin möhkəmləndirilməsi də deyilir» (Bax. Ət-Təhsil, VIII, IX, XII fəsillər). Göründüyü kimi hələ XI əsrdə Əbülhəsən Bəhmənyar əldə edilmiş biliklərin qavranılması, dərk edilməsi, hafizədə saxlanılması, yada salınması, yadda saxlanılaraq möhkəmləndirilməsinin fəlsəfi mahiyyətini və məntiqi əsaslarını aydınlaşdırmışdır. Belə yanaşma pedaqoji cəhətdən də səciyyəvi sayıla bilər.
Pedaqoji prosesdə biliklərin möhkəmləndirilməsi təliminin əsas ünsürlərindən biri hesab olunur. Möhkəmlətmənin əsas məqsədi qavrama və anlama prosesində əldə edilmiş biliklərin uzun müddət yadda saxlanmasını təmin etməkdir. Təcrübə və müşahidələr göstərir ki, şagirdlər hər hansı bir tədris materialını əvvəlcə asanlıqla anlayırlar. Lakin sonra həmin materialı tədricən unudurlar. Bu zaman həmin tədris materialına uyğun şagirdlərin əldə etdikləri biliklərin möhkəmləndirilməsi zərurətə çevrilir. Bəzi müəllimlər bunun üçün sual-cavab aparmaqla möhkəmləndirməni təmin etmək istəyirlər. Unutmaq olmaz ki, sual-cavab yalnız şagirdin qazandığı bilikləri bir növ yada salmağa daha çox kömək edir. Möhkəmləndirmənin ən əsas amilləri təkraretmə, yada salmadır. Biliyin möhkəmləndirilməsinin bir neçə forması dərk olunmuş biliklərin yaddan çıxarılmasının qarşısının alınması məqsədilə qav- ranılan matcrialm şagirdlər tərəfindən təkrar istehsalıdır. Biliklərin ilkin möhkəmlənməsi hələ son dərəcə qeyri-sabit olan və möhkəmlənməyə ehtiyacı olan yeni əlaqələrin yaranmasının ardınca baş verir. Bu o deməkdir ki, aşağı siniflərdə şagirdlərin biliklərinin ilkin olaraq möhkəmləndirilməsi xeyli miqdarda təkrarlamalar tələb edir. Yuxarı siniflərə keçdikcə vəziyyət bir qədər başqa şəkil alır, çünki burada şagirdlərin əqli fəaliyyətinin xarakteri dəyişir. Bundan əlavə, yeni qəbul edilmiş biliyin tam təkrarlanması öyrənilən materialın həcminin kəskin şəkildə azalmasına gətirib çıxara bilər. Buna görə də şagirdlərin qavradıqları yalnız başlıca biliklər möhkəmləndirilir. Təcrübələr, müşahidələr və xüsusi tədqiqatlar göstərmişdir ki, V-VII siniflərdə keçilən dərslərdə alınan biliklərin ilkin möhkəmləndirilməsi əsas ən yeni faktların, təsəvvürlərin təkrar olunması ilə baş verir. Təkrarlar planlı, məqsədyönlü aparılmalıdır. Tədqiqatlar göstərir ki, qısa müddətli, uzun
müddətli və
cari təkrarlardan istifadə edilməsi möhkəmləndirmənin səmərəsini artım. Tədris materialının möhkəmləndirilməsi üzərində aparılan işin nəticəsi həmin materialın şagirdlər üçün hansı dərəcədə maraqlı olmasından çox asılıdır. Bu zaman müəllimin problem-situasiya yaratması daha faydalıdır. Çünki məhz problem-situasiya təkrar üçün zəmin yaratmış olur. Tədris materialmm ilkin möhkəmləndirilməsi zamanı orta və yuxarı siniflərdə şagirdləri müstəqil olmağa dah çox can atırlar. 144 Onlar müəllimin verdiyi tapşırıqlar üzrə qavranılmış mühüm materialları təkrar etməyi sevirlər. Bu zaman həm fəal, həm də cari təkrarlardan istifadə olunması yaxşı nəticə verir. Dediklərimizə yekun vurarkən onu da qeyd etməliyik ki, təkrarlama işi məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil surətdə aparıldıqda, əldə olunan biliklərin möhkəmləndirilməsi işi daha böyük səmərə verir. Biliklərin möhkəmləndirilməsi isə şagirdlərin gələcək həyata hazırlanmasında əvəzsiz rol oynayır 3.16. Müqayisə ağlın sönməz məşəlidir Müqayisə elmi pedaqogikada təlimin üsullarından biri kimi təqdim olunmuşdur. Bu üsulu Avropada ilk dəfə olaraq J.Parijski (Mark Antuan Juliyen Parijski. 1775-1848) tədqiq etməyə cəhd göstərmiş, müqayisəli təlim, müqayisəli tərbiyə terminlərini işlətmiş və bu barədə bir neçə məqalə yazmışdır. Rusiyada isə K.D.Uşinski və L.N.Tolstoy müqayisə priyo- mu barədə ideyalar irəli sürmüşlər. Müqayisənin elmi, nəzəri və əməli problemlərini ilk dəfə olaraq fundamental şəkildə tədqiq edən əməkdar elm xadimi, professor Nurəddin Kazımov olmuşdur. N. M. Kazımov müqayisənin tarixi, məntiqi, obyektiv, fizioloji, psixoloji və pedaqoji əsaslarını ilk dəfə olaraq üzə çıxararaq elmi şəkildə sistemə salmışdır. M.M.Kazımov müqayisəni ağlın sönməz məşəli hesab edir. N.Kazımova görə müqayisə etməklə fikri daha müfəssəl, daha konkret, daha obyektiv və məntiqi şəkildə söyləməklə başqalarından fərqlənmək olar. N. Kazımov müqayisə ilə bağlı tədqiqata başlayarkən müqayisənin elmi, bədii, texniki ədəbiyyatda səpələndiyi fikrini irəli sürmüş və onun fundamental həlli ilə bağlı vəzifələr müəyyənləşdirmişdir. Həmin vəzifələrdən biri müqayisənin tarixi köklərini öyrənmək olmuşdur. Doğrudan da müqayisənin ilk nümunələri şifahi xalq yaradıcılığı materiallarında və aşıq yaradıcılığmd- adır. “Atı atın yanında bağlayanda həm rəng olmasa, həm xasiyyət olar”. Bir atın digərilə müqayisəsi insanların mühitdə bir-birlərinə təsiri nəticəsində xasiyyətlərinin dəyişməsi də 145 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|