MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji

q) 

şəkilli 

03aınlar, 

ğ) 

süjetli oyunlar, d) 

kütləvi  oyunlar 

və s. 

İnkişaf  etmiş  ölkələrin  ümumtəhsil  məktəblərində  çalışan  sinif 

müəllimi  üçün  səciyyəvi  olan  sadaladığımız  dialoq-treninq  formasınm 

strukturu müxtəlif formada ola bilər. 

Respublikamızın ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai sinifləri üçün 

xarakterik  olan  belə  formaların  bir  neçəsi  barədə  irəli  sürəcəyimiz 

fikirlər,  məsləhətlər,  tezislər,  ideya  və  müddəalar  güman  edirik  ki, 

müasir şəraitdə ölkəmizdə həyata keçirilən təhsil islahatı ilə işin kiçik 

bir tərkib hissəsi sayıla bilər. 

PialOQ-trenina. Treninq ingilis sözü (traninq) olub «təlim- məşq 

recimi» mənasını verir. «Təlim-məşq rejimi» ifadəsi idman termini kimi 

işlənmişdir.  Ümumtəhsil  məktəblərində  və  eləcə  də  idman 

məktəblərində  müvafiq  seksiyalar  (voleybol,  futbol,  güləş,  yüngül 

atletika,  gimnastika,  boks  və  tədris  proqramma  uyğun  olaraq  məşğul 

olan  idmançı  şagirdləri  çox  mühüm  və  rəsmi  yarışlara  hazırlamaq 

məqsədilə  ən  hazırlıqlı  olanları  təlim  məşq  toplantısma  dəvət  edərək, 

onlarla xüsusi rejim proqramına uyğun məşğul olurdular). Belə işləri 

Dialoq  -  sözü  isə  latın  sözü  olub  (dios-loqos)  “iki  şəxsin 

deyişməsi” mənasını verir. 

Dialoq-treninqin  təşkili  prosesində  sinif  müəllimi  ilə  yanaşı 

ekspert (yaxud ekspertlər qrupu) iştirak edir. Sinif iki qrupa ayrılır və 

hər qrupun rəhbəri təyin olunur. Qruplar isə yarımqrupa bölünür. Əgər 

sinifdə 20 şagird varsa, onlar iki qrupa (hər biri 8-10 nəfərdən ibarət 

olmaqla) bölünür. Hər qrup isə iki yarımqrupa (hər biri 4-5 nəfərdən 

ibarət  olmaqla)  ayrılırlar.  İbtidai  siniflərin  hər  birində  qruplar  8-10, 

yarım qruplar isə 4-5 nəfərdən artıq ola bilməz. 

PialoQ-treninain  məasədi.  Şagirdlərin  dərsin  mövzusu  ilə  bağlı 

bilik,  bacarıqlarının  üzə  çıxarılması,  onların  intellektual  səviyyəsinin 

açıqlanması,  onlarda  səbirlilik,  təmkinlilik,  qarşılıqlı  hörmət,  qələbə 

əzmi  kimi  keyfiyyətləri  formalaşdırmaq,  bir  sözlə  onları  son  dərəcə 

fəallaşdırmaqdan ibarətdir. 

PialoQ-treninqin 

qaydaları.

 

170 

---

-1  qrupun  rəhbəri  mövzu  ilə  bağlı  sual  verir  və  həmin  sualları 

günün  aktual  məsələləri,  eləcə  də  tarixi  faktlarla  (ictimai,  iqtisadi, 

siyasi, tarixi hadisələrlə) əlaqələndirməyi bəyan edir. 

-

 

II  qrupun  rəhbəri  isə  cavabları  yazır,  qrupun  üzvlərilə 

məsləhətləşdikdən sonra ən real hesab etdikləri cavabı bir öncül kimi 

elan edir. 

-

 

Müəllim cavabı qiymətləndirir. 

-

 

Ekspert qrupu (dəvət olunmuş müəllim və sinif şagirdlərindən 

2-3 nəfəri) qazanılan balları elan edərək öz bilik bankmda qeydə alır. 

-

 

II qrup öz növbəsində öncülləri vasitəsilə sual verir, I qrupun 

öncülü  yarım  qruplann  köməyilə  ən  real  və  doğru  hesab  etdikləri 

cavabı elan edir. 

-

 

Müəllim və ekspertlər qrupunun qiyməti və qərarı səslənir. 

-

 

Sonda ekspert qrupunun rəhbəri cavabları müqayisə edir, bal- 

larm miqdarını səsləndirir və qalibi elan edir. 

Dialoq-treninqin prinsip və tələbləri: 

-

 

Sualları aydm və aramla söyləmək; 

-Sual  verərkən  əlaqəli  cavabm  müddəalarını  eyhamla 

söyləməmək; 

-

 

Komanda üzvlərinə söz atmamaq; 

-

 

Əsəbiləşməmək; 

-

 

Komanda yoldaşına sataşmamaq; 

-

 

Suala təmkinlə qulaq asmaq; 

-

 

Cavabı vaxtında vermək; 

-

 

Heç kəsi təhqir etməmək; 

-

 

Tam sərbəst və diqqətli olmaq. 

Dialoq-treninqin  şərti  müəllim  tərəfindən  müəyyənləşdirilir  və 

ekspert qrupu ilə razılaşdırıldıqdan sonra elan edilir. 

Dialoq-treninqin şərtləri: 

1.

 

Problemlərə  hər  hansı  şəkildə  fikir  bildirməkdə  haqlı  və 

hüquqlu olmaq. 

2.

 

Öz  mövqeyini  əsaslandırmaq  üçün  hər  bir  şagirdə  eyni 

səviyyədə informasiya almaq imkanı yaratmaq. 

3.

 

Qarşı  tərəfin  fikri  ilə  öz  fikrinin  arasında  oxşar,  uyğun 

məqamları tapmağa cəhd etmək. 

4.

 

Tərəflər  arasında  münasibətlərdə  (danışıq,  dialoq  zamanı) 

heysiyyata toxuna biləcək söz və ifadələrin yasaqlığı. 

171 

---

5.

 

Tərəf müqabilini dinləmək, səbri i olmaq bacarığı. 

6.

 

Ya  öz  fikrinin  düzgünlüyünü  aramla  izah  edib  sübuta 

yetirmək, ya da qarşıdakının fikrini qəbul edə bilmək mədəniyyəti. 

Dərsdə 

qoyulmuş 

problemin 

dialoq-treninq 

əsasmda 

müzakirəsinin əsasən, iki mərhələsi vardır. 

I.

 

Yarımqruplar üzrə is. 

Şagirdlər  yarımqruplarda  komandalarda  problemin  ayrı-ayrı 

məqamlarının əlverişli həlli yollarını dialoq-treninq üsulu ilə axtarıb 

tapmağa çalışırlar. 

Onlar  informasiya  yolu  ilə  əldə  etdikləri  məlumatların  düzgün 

nəticələrini cəmləşdirirlər. Şagirdlər komandalara bölünməklə işləyə 

bilmək vərdişinə alışır, eyni məsələyə dair bir fikirlə qənaətlən- məyib 

hər  kəs  öz  mülahizəsini  söyləmək  hüququna  malik  olduğunu  bilir. 

Qrup  üzvləri  yoldaşının  sözünü  kəsmədən  axıra  qədər  ona  qulaq 

asmaqla  səbirlilik  mühitində  formalaşır,  deyəcəyi  sözün  doğru 

olub-olmayacağını ölçüb-biçməklə öz məsuliyyətini dərk etmiş olur. 

Fikir sıcravısı forması. 

Fikir  sıçrayışı  forması  ibtidai  sinif  şagirdlərinin  cütlər  və 

komandalar şəklində bir növ bilik yarışıdır. 

Bu  yarışın  əsas  məqsədi  keçilən  mövzunun  dərindən  qavranıl- 

ması, 

şagirdlərin 

danışıq 

vərdişlərinin, 

bilik-bacarıqların 

zənginləşdirilməsi, bilmədiklərini şagird yoldaşlarından, müəllimdən 

demokratik  əsaslarla,  etik  hərəkətlərlə,  təvazökarlıq  nümayiş 

etdirməklə  öyrənməsinə,  bir  sözlə  onların  son  dərəcə  fəallaşmasına 

xidmət edir. 

Dərsdə  mövzunun  doğurduğu  mürəkkəb  sualın  alternativ 

variantlarını  tapmaqda  və  həll  etməkdə  münaqişənin  də  ortaya 

çıxması  təbii  haldır.  Bu  münaqişə  anında  fəallıq  forması  kimi  fikir 

sıçrayışı üsuluna da tez-tez müraciət olunur. Bu üsul, metod ümumi 

şəkildə  şagirdlərin  öz  daxili  dünyalarına  boylanma  və  baxmalarma 

müsbət təsir göstərir. Bundan başqa fikir sıçrayışı metodunun tətbiqi 

şagirdlərin  yaradıcılıq  potensiallarının  inkişafına,  onların  öz  fərdi 

düşüncələrini  başqalarının  (sinif  yoldaşlarının)  düşüncələrinə  qarşı 

qoymağa, yeni-yeni təşəbbüslər irəli sürməyə imkan yaradır. 

Fikir  sıçrayışının  vacibliyini  zəruriləşdirən  dərslərdə  şagirdlər 

içlərində yaşatdıqları, adi hallarda üzə çıxarmadıqları mülahizələrini 

birdən-birə, gözlənilmədən söyləyir. Şagirdlər ortada olan fakta 

172 

---