MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təlimin əyanilik prinsipi
- Təlimdə yaş, fərdi və psixoloji xüsusiyyətlərin nəzərə alınması prinsipi
fəal, düşündürücü iş zamanı hadisələrin dərinliyinə nüfuz etməsi, onların inkişaf qanunauyğunluqlarını dərk etməsilə mümkündür. «Əgər şagirdlər tədris materialı üzərində düşünürlərsə, mühakimə yürüdə bilirlərsə, əqli və əməli fəallıq göstərirlərsə, deməli, həmin materialı şüurlu surətdə başa düşür, dərk edir və yaddaşlarında yaxşı saxlayırlar. Şüurluluq dedikdə şagirdin onlara verilən materialın məzmununu, mahiyyətini başa düşməsi, həmin materialın məqsədini, ona nail olmağın yollarını götür-qoy etməsi nəzərdə tutulur. Fəallıq isə şagirdin həyat hadisələrinə, mənimsədiyi biliklərə, formalaşdırılan tərbiyəvi fikirlərə, yaradıcı, dəyişdirici, tənqidi münasibət bəsləməsi deməkdir». (B.Əhmədov) Bu prinsipin xüsusiyyətləri ondan ibarətdir ki, şagird öz fikrini sübut edə bilsin, əsaslandırma apara bilsin, inandırmağı, münasibət bildirməyi bacarsın. Şagird bu zaman; «Niyə? Nə üçün?» Buna səbəb nədir? suallarına cavab verməli olur və şüurlu fəaliyyət göstərir. Şüurluluq və fəallıq prinsipi üzrə işləyərkən həm də bir sıra tələblərə əməl etmək lazımdır: 1.
Şagird dediyini sübut edə bilməli, dəlillər gətirməyi bacarmalıdır. 2.
3.
Şagird öyrəndiyi bilikdən müstəqil istifadə etməyi bilməlidir. Bu şərtlərə əməl olunarsa deməli, şagirdə verilən biliyi o, şüurlu və fəal mənimsəməyi bacaracaqdır.
Pedaqoji prosesdə istər tədris prosesində, istərsə də biliklərin verilməsi, bacarıq və vərdişlərin aşılanması zamanı, yəni təlimet- mədə hər hansı bir mövzu ilə bağlı açaqlamaları şərh etməklə kifayətlənmək olmaz. Təlim zamanı mövzu ilə bağlı olan, şəkil, tablo, diaqramm, cədvəl, portret, maddə, element, fakt, cisim, əşya, o cümlədən ağac, bitgi, toxum, cücərti, həşərat, sürünən, uçan, üzən, və digər vəsilələrdən olan canlılar və sair bu kimi öyrədici material və nümunələrin əyani şəkildə nümayiş etdirilməsi prinsip etibarilə təlim prosesinə xas olan əsas əlamətlərdən hesab olunur. Dərsdə 158 əyaniliyin yaradılması və beləliklə bu prosesə bir prisnip olarq istinad edilməsi çox qədim tarixə malikdir. Elmi pedaqogikanın banisi görkəmli slavyan (bəzi mənbələrdə çox pedaqoqu) pedaqoqu Yan Amos Komenski əyaniliyi qızıl qayda adlandırmış və «Böyük didaktika» əsərində əyaniliyin bir prinsip olaraq elmi mahiyyəti açıqlanmışdır. Böyük rus pedaqoqu K.D.Uşinski isə əyani nümayiş zamanı müqayisələrin aparılmasına üstünlük verirdi. Milli pedaqogikanın yaradıcısı N.M.Kazımov isə əyaniliyin nümayişini uşaqlarda müvafiq anlayışların formalaşmasına xidmət etməsini qanunauyğunluq hesab etməklə yanaşı əyanilik prinsipinin məhz bu qanunauyğunluqdan doğması fikrini irəli sürür. Bu prinsipi «təlimdə əyaniliyin anlayışa xidmət etməsi prinsipi» kimi təqdim edən N.M.Kazımov əyaniliyin «təbii əyanilik» (təlim prosesində bitgilərin, toxumların, cücərtilərin, yarpaqların, ağaclarm, süxurların həşəratların musiqi və təsviri sənət nümunələrinin və s.-in nümayişi); «şəkil əyaniliyi» (orijinal şəkillərin nümayişi); sözlü əyanilik (söz vasitəsilə canlı təsəvvür yaratmaq); «şərti əyanilik» (sxem, xəritə, dioqram, çertyoj nümayişi); «hərəkətli əyanilik» (kino, televiziya, audial, vizual, audio-vizual vasitələrlə nümayiş etdirmə) kimi növlərindən istifadə olunmasına böyük üstünlək verir. Dərsdə əyaniliyin təşkili zamanı bir sıra pedaqoji tələblərin gözlənilməsi də zərəri hesab olunur: -
əyaniliyin təşkili üçün seçilmiş didaktik material uşaqlarm yaş səviyyəsinə uyğun olmalıdır; -
qabiliyyətlərinin inkişafına kömək edən işlərin aparılması vacib hesab olunur;
-
əyani olaraq nümayiş etdirilən didaktik material əvvəlcədən müəllim tərəfindən dərindən öyrənilməlidir; -
fənn müəlliminə yaxından tanış olmayan didaktik materialın əyani nümayişi zamanı yaxşı olar ki, dərsə dəvət olunmuş mütəxəssis tərəfindən həyata keçirilsin. Buna «Binar dərs» də deyirlər. Yəni müəllimin mütəxəssislə birgə apardığı dərs forması (Binar məntiq Aristotelə məxsusdur). -
əyaniliyə zəruri ehtiyac yarandıqda onu təşkil etmək məsləhətdir; 159 -
əyaniliyin təşkili zamanı çalışmaq lazımdır ki, bu proses şagirdlərin axtarıcılıq tə tədqiqatçılıq keyfiyyətlərinin üzə çıxmasına köməklik göstərsin; -
etdirilməsi çox faydalıdır. Lakin fənn kabineti olmadığı təqdirdə sinif otağında əyani didaktik materialın təqdim olunmasına imkan verən xüsusi şəraitin yaradılması vacib hesab olunur; -
əyani nümayiş etdirilən didaktik nümunənin şagirdlərin yaş, fərdi, cinsi xüsusiyyətlərinə və onların eşitmə, görmə, iybilmə, dadbilmə və lamisə duyğularına uyğunluğu da nəzərə alınmalıdır və s.
Təlim prosesində öyrənənlərin təlim materialları ilə təmin olunması, bilik, bacarıq və vərdişlər sisteminə yiyələndirmələrin- dən ötrü onların yaş, fərdi və psixoloji xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması çox vacibdir. Hər bir öyrənənə yaş səviyyəsinə, yaş imkanlarına, gücünə, davranışına, xasiyyətinə, marağına meylinə, ba- biliyəsinə uyğun təlim yükü verilməlidir. Şagirdlərə verilən tapşırıqların gücü və səviyyəsi onların göstərilən xüsusiyyətlərinin gücü və səviyyəsinə uyğun olmalıdır. Adətən dərslik və dərs vəsaitində yerləşdirilmə didaktik materiallar uşaqların (burada uşaq sözü nisbi sinonim kimi işlədilir - F.S.) yaş səviyyəsinə uyğun seçilsə də bəzi hallarda bu materiallar müvafiq yaş səviyyəsinin tələblərini ödəmir. Bəzi hallarda isə müəllinılər tərəfindən verilən tapşırıqlar, təmrinlər uşaqların yaş səviyyəsinə uyğun olmur. Bəzən də öyrədici didaktik materialın gücü, həcmi, miqdarı ya aşağı, ya da yuxarı olur. Yəni bu materialların gücü, həcmi, miqdarı uşaqların yaş normativləri ilə uyğunlaşmır. Belə hallarda uşaqların təlimə marağı azalır. Gündəlik dərsə hazırlaşmağa, ev tapşırıqlarını həvəslə yerinə yetirmək meylləri uşaqlarda azalmağa başlayır və beləliklə onlarda sürətlə geriləmə özünü biruzə verir. Ona görə də təlim prosesində öyrənənlərin yaş xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması elmi pedaqogikada ən mühüm amillərdən hesab olunur. Fərdi xüsusiyyətlərin nəzərə alınması bəzən yaş xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması ilə birgə işlədilir. «Uşaq- 160 Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|