MüNDƏRİcat ramazan ayi – İlahi TƏqva üZƏRİNDƏ İradəNİn təRBİYƏ olunmasi ayi
Yüklə 5,24 Mb. Pdf görüntüsü
|
MİLLİ GÖRÜŞ 46
onun adi və çılpaq gözlə görünməsinin mümkünlüyündən qaynaqlanır. Ona görə də, şəri mətnlərə müraciət etmək lazımdır ki, daha dəqiq bilək müqəddəs şəriət Ayın Yerin bir məkanında görünməsinin mümkünlüyünü yeni ayın başlanması məsələsində digər məkanlar üçün kifayət bilir, yaxud belə bir görünməni digər məkanlar üçün mötəbər bilmir? Bu sahədə mətnlərin araşdırılmasında daim alimlər arasında müxtəlif ixtilaflar yaranmışdır. Bu alimlər arasındakı ixtilafın sirrinin mətnlərin “insiraf”ı səbəbi ilə olması mümkündür ki, bu da “digər şəhərdə ayın görünməsi” 4 cümləsində öz əksini tapmışdır. Bəziləri deyirlər ki, bu ifadənin mütləq olması doğrudur. Lakin bu mütləqliyin üfüqi baxımdan hilalın göründüyü şəhərlə yaxınlığı olan bir şəhərə insirafı vardır. Bəziləri isə bu insirafı qəbul etməmiş və demişlər: “Həmüfüq, yaxud yaxın üfüqlü şəhərlər olmasa da, “digər şəhər” ifadəsi digər bir şəhərə şamil edilir, çünki bu ifadə mütləq olaraq qeydsiz zikr olunmuşdur”.
Bütün şiə alimləri bu fikirdə ittifaq edirlər ki, Ayın bir şəhərdə görünməsi yaxın üfüqlü şəhərlər üçün də kifayət edir, çünki belə bir vəziyyətdə yaxın üfüqlü şəhərlərdə Ayın görünməməsinin bir maneədən qaynaqlanması barədə elm (qəti bilgi) əldə edilmiş olur. Lakin müxtəlif üfüqləri olan uzaq şəhərlər barəsində deyilmişdir ki, keçmişdə alimlər bu məsələni qəbul etməmişlər. Amma müasir dövrdə alimlərin məşhur rəyi budur ki, hilalın bir şəhərdə görünməsi o şəhərlə üfüq fərqi olan digər şəhərlər üçün kifayət etmir və onu digər şəhərlər üçün şəri ayın başlanğıcı hesab edə bilmərik. Əlbəttə, bir çox şiə alimləri və tədqiqatçıları belə inanırlar ki, bir şəhərdə Ayın görünməsi digər şəhərlər üçün də kifayət edir. Bu fikri mərhum Əllamə Helli “Təzkirə” adlı kitabda bəzi alimlərdən nəql etmiş və özü də “Müntəha” kitabında tam və açıq şəkildə bu fikri əxz etmişdir. Şəhid Əvvəl də “Durus” kitabında bu fikri ağlabatan hesab etmiş, həmçinin mərhum mühəddis Kaşani də “Vafi” kitabında bu fikri açıq şəkildə əxz etmiş və bu barədə aşağıdakı rəvayəti qeyd etmişdir: “Bəsri deyir: “Şaban ayının 29-u hava bizim üçün buludlu olduğu vaxt ramazan ayının hilalı barəsində İmam Sadiqdən soruşdum. İmam cavab verdi: “Hilalı görməmiş oruc tutma. Əgər digər bir şəhərin sakinləri o gündə Ayın göründüyünə dair şahidlik etsələr, o günün orucunu qəza et!” 5
Mərhum Feyz Kaşani bu rəvayətin haşiyəsində deyir: “İmamın “Əgər digər bir şəhərin sakinləri o gündə Ayın göründüyünə dair şahidlik etsələr, o günün orucunu qəza et!” – deməsinin səbəbi budur ki, əgər bir şəhərdə bir fərd ayı görərsə, bu o deməkdir ki, həqiqətdə min nəfər insan Ayı görmüşdür. Deyildiyi kimi, zahirən Ayın göründüyü şəhərin görünməyən şəhərə nisbətən yaxın, yaxud uzaq olması arasında heç bir fərq yoxdur, çünki əvvəla təklif görünmənin mümkünlüyü üzərində yox, görünmənin özü üzərində bina olunmuşdur. İkincisi, (şəhərin) yaxın və uzaq olması ümumi camaat üçün məlum deyil. Üçüncüsü, ləfz (“digər bir şəhər” ifadəsi) mütləq olaraq gətirilmiş və “digər şəhər” ifadəsi qeydsiz zikr olunmuşdur. Bizim müasir fəqihlərimiz arasında geniş yayılan fikir bu olmuşdur ki, yaxın üfüqlü, yaxud uzaq üfüqlü şəhər bir- birindən fərqlənir və bunun ardınca ictihad vasitəsi ilə uzaq və yaxın olmağın təfsirində də fəqihlərin kəlamının bir-birindən fərqlənməsi əsassızdır” 6 .
Mərhum Şərani Feyz Kaşaninin yazdıqlarını şərh edərək belə deyir: “Şəriət qəməri ayı görünmənin mümkünlüyü ilə əlaqələndirmişdir. Gərək diqqət edək ki, hər bir məntəqədəki ayı həmin məntəqədə görünmənin mümkünlüyü ilə əlaqələndirmişdir, ya bütün məntəqələrdəki ayı hər hansı bir məkanda görünmənin mümkünlüyü ilə əlaqələndirmişdir? Şəri dəlillərdən başa düşdüyümüzə əsasən reallığa yaxın olan odur ki, görünmə bir məkanda mümkün olarsa, bütün məntəqələr üçün kifayət edər. Deməli, əgər hilal bir şəhərdə görünərsə, digər şəhərlərdə də sübuta yetmiş olur”. Həmin fikri Şeyx Yusif Bəhrani (h.q. MİLLİ GÖRÜŞ 47
1107-1186) “Hədaiq” kitabında təsdiq etmiş, “Cəvahir” kitabının müəllifi (Şeyx Mühəmmədhəsən) də bu fikrə meyil etmişdir, baxmayaraq ki, bu fikri qəbul etdiyini izah etməmişdir. Həmçinin Nəraqi “Müstənəd” kitabında, Seyid Əbutürab Xansari “Nicatul- İbad” kitabının şərhində, Seyid Həkim “Müstəmsik” kitabında bu fikrə meyil etmişlər. Kitabdakı mətn belədir: “Uzunluq dairəsi
Əbülqasım Xoyi “Minhacus-Salehin” kitabında həmin fikri irəli sürmüş və təsdiq etmişdir: “Bu fikir (yəni bir şəhərdəki görünmənin üfüq fərqi olmasına baxmayaraq, digər bir şəhərdə hilalın sübuta yetməsi üçün kifayət etməsi fikri) daha qüvvətli və daha aydın bir fikirdir” 8 . Mərhum Seyid Mühəmmədbaqir Sədr “əl-Fətavəl-Vadihə” kitabında bu fikri bəyənmişdir 9 .
Mərhum Şeyx Kaşifulğita “əl-Firdausul- Əla” kitabında yazır: “Sual: Əgər asimanda maneə olmasa, şəhərdəki bəyyinə hilalın sübuta yetməsi üçün dəlildir, ya yox? Cavab: Bu sualda bir növ icmal vardır. Lakin külli (ümumi) qayda budur ki, bəyyinənin höcciyyətinin (dəlil olmasının) dəlilləri mütləqdir və onun mövzusu həqiqət tapdıqdan sonra bəyyinənin uzaq olması, yaxud onda şəkk edilməməsi ilə müqəyyəd deyildir. Lakin insanın bəyyinənin səhv olmasını bilməsi istisnadır. Deməli, hilalın görünməsi barəsindəki bəyyinənin şəhərin özündə, yaxud xaricində, şəhərdən uzaqda və yaxud onun yaxınlığında olması arasında heç bir fərq yoxdur”. Digər bir rəy isə bunun kifayət etməməsi rəyidir. Bu fikrin də tərəfdarları vardır. İmam Xomeyni bu fikri izah etmişdir. Belə deyir: “Əgər bir şəhərdə hilal sübuta yetərsə, lakin başqa bir şəhərdə sübuta yetməzsə, əgər hər iki şəhər də üfüq baxımından bir- birinə yaxın olsa, yaxud həmüfüq şəhərlər olsalar, kifayət edir, əks halda kifayət etmir” 10 . SÜNNİ ALİMLƏRİNİN GÖRÜŞÜ Əllamə Muğniyə özünün “Beş Məzhəbə Əsasən Fiqh” kitabında yazır: “... Hənəfilər, malikilər və hənbəlilər deyirlər ki, hilalın görünməsi Yerin bir bölgəsində sübuta yetərsə, yaxın və uzaq olması arasında heç bir fərq olmadan digər bölgələrin sakinlərinə də vacibdir. Şiələr və şafeilər deyirlər ki, əgər bir şəhərin əhalisi Ayı görsə, lakin başqa şəhərin əhalisi onu görməsə, əgər o şəhərlər Ayın doğduğu yer baxımından yaxın olsalar (yəni yaxın üfüqlü şəhərlər olsalar), onların hökmü birdir, lakin mətlə baxımdan (yəni üfüq və Ayın doğduğu zaman baxımından) fərq olarsa, hər bir şəhərin özünə məxsus hökmü vardır” 11 . Lakin biz bildik ki, üfüq fərqi olduqda şiə alimlərinin də fikri müxtəlifdir. Müğniyənin dediyi şiə alimləri arasındakı məşhur fikirdir. İmam Mühəmməd Qəzali “İhyaud-Din” kitabında yazır: “Əgər hilal bir şəhərdə göründüyü bir halda, digər bir şəhərdə görünməzsə və məsafə baxımdan o ikisi arasındakı ölçü fasiləsi iki günlük yoldan az olarsa, hər iki şəhərin əhalisinin oruc tutması vacibdir. Lakin məsafə çox olarsa, hər bir şəhərin özünə məxsus hökmü vardır. Bu vəziyyətdə orucun vacibliyi bir şəhərdən digər bir şəhərə sirayət etmir” 12 . BİR ŞƏHƏRDƏ HİLALIN GÖRÜNMƏSİNİN DİGƏR ŞƏHƏRLƏR ÜÇÜN KİFAYƏT ETMƏSİNƏTƏRƏFDAR OLANLARIN DƏLİLLƏRİ Hər şeydən əvvəl “Qədr” surəsini xatırladırlar ki, bu, Yer sakinlərinin şəhərlərinin üfüqlərində
Yüklə 5,24 Mb. Dostları ilə paylaş:
|