MüNDƏRİcat
AzərTAc Ankarada “Universitet və Elm”simpoziumu
Yüklə 1,29 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ankarada “Aşk və Akıl” mövzusunda konfrans
- Türkiyə telekanallarında fəlsəfi söhbətlər
- Ümumvəhdət fəlsəfəsi və müasir elm” mövzusunda elmi-nəzəri seminar
- AzərTAc Yeni internet səhifəsi – “Fəlsəfə dünyası” www.felsefedunyasi.org
- Rəylər, mülahizələr
AzərTAc Ankarada “Universitet və Elm”simpoziumu 2  3-24 favral 2010-cu ildə Türkiyənin Ankara şəhərində Türkiyə Elmlər Akademiyası və TOBB (Türkiyə Odalar və Borsalar Birliyi) Universitetinin birgə təşkil etdikləri “Üniversitet və Elm” mövzusunda iki günlük simpozium keçirilmişdir. Simpoziumun işində Türkiyənin Yüksək Öğretim Kurulu (YÖK) başkanı, nüfuzlu universitet rektorları və Türkiyənin tanınmış elm xadimləri, ziyalıları iştirak etmişdir. Simpoziumun açılış mərasimində çıxış edən Türkiyə Elmlər Akademiyasının prezidenti, professor Şükrü Koç və TOBB üniversitetinin rektoru Türkiyənin ali təhsil sistemi və elmi tədqiqatları istiqamətində qarşıda duran problemlərə toxunaraq, bu simpoziumun bu problemlərin aradan qaldırılması üçün əhəmiyyətli olacağına ümid etdiklərini vurğulamışlar. Daha sonra Türkiyənin Yüksək Öğretim Kurulu (YÖK) başkanı, professor Yusif Ziya Özcan Türkiyənin ali təhsil sistemininin mövcud vəziyyətini və aparılan islahatların mahiyyətini ehtiva edən geniş məruzə ilə çıxış etdi.
Daha sonra simpozium öz işini seksiyalarda davam etdirdi. Seksiyalarda çıxış edən məruzəçilər arasında İlhan Tekeli, Alev Alatlı, Vedat Bilgin, Turan ve Erdinc Yazıcının məruzələri xüsusi maraqla qarşılandı. Simpoziumun ikinci günü AMEA-nın müxbir üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru Səlahəddin Xəlilov xüsusi məruzə ilə çıxış etdi. Məruzənin ilk hissəsində sovet elm ənənəsindən və burda mövcud olan akademiya sistemindən danışan Xəlilov, bu sistemdə elm adamalarının əhatə olunduğu yaradıcılıq mühiti haqqında dinləyicilərə ətraflı məlumat verdi. Bu sistemin faydalı tərəflərindən bu gün də istifadə edilməsinin zərurətini qeyd etdi. Məruzəçi çıxışının böyük hissəsində fəlsəfə elminin problemləri üzərində durdu. Xüsusilə türk dünyasının mədəni inteqrasiya prosesində filosofların üzərinə düşən vəzifələr haqqında danışdı. Daha sonra məruzəçi audutoriyanın çoxsaylı suallarına cavab verdi. Tədbirin sonunda söz alan Türkiyə Elmlər Akademiyasının prezidenti, professor Şükrü Koç S.Xəlilova maraqlı mərüzə üçün təşəkkür etdi və konfransda iştirak etdiyi üçün ona Türkiyə Elmlər Akademiyasının xüsusi diplomunu təqdim etdi.
Səlahəddin Xəlilov öz nitqində Şərq-Qərb sivilizasiyaları dialoqu, Şərqdə təsəvvüf təliminə yanaşmalar, məhəbbət və intellekt mövzusunda məsələlərə toxundu. Xüsusilə elm adamının məhəbbət və intellekt mövzusundaki dedikləri dinləyicilərin böyük marağına səbəb oldu və bu mövzu ətrafında fikir mübahisəsi aparıldı. Xalq musiqisi ifaçılarının kiçik konsert proqramı ilə görüş sona çatdı.
Gazi Universiteti iqtisadi idari elmlər fakültəsi dekanı, professor Kadir Arıcı giriş sözü ilə konfransı açandan sonra fakültənin müəllimi, sosiologiya doktoru Erdinc Yazıcı Səlahəddin Xəlilovun həyat və yaradıclığı haqqında tədbir iştirakçılarına arayış verdi və müəllifin son dövrlər “Almıla” jurnalında çap olunan “Məhəbbət və İntellekt” mövzusunda silsilə yazılarına gənclərin marağından danışdı. Daha sonra söz Səlahəddin Xəlilova verildi. S.Xəlilov çıxışının əvvəlində gənclərin onun bügünkü çıxışdan bir qədər “xəyal qırıqlığına” uğramaq ehtimalının mümkün olduğunu söylədi. Məruzəçi bunun səbəbini kimi onun eşq anlayışının Şərqdə tərənnüm olunan eşq anlayışından bir çox baxımdan fərqli olması ilə izah etdi. Məruzəçi öz nitqində əsasən şərqdə məhəbbət konsepsiyasının izahı və bu konsepsiyanın sadə insanların eşq anlayışları fikri üzərində dayandı. Məruzəçi bunu Şərqdə elmi-fəlsəfi anlayışların fərqli olduğu hələ tam formalaşmaması və bədii təfəkkürdə amorf, sinkretik ifadə ənənəsinin daha güclü olması ilə izah etdi. Məruzəsində ilahi eşq məsələsinə də toxunan S.Xəlilov konkret bir qadına olan məhəbbətin ilahi eşqə aparan yolda bir vəsilə kimi dəyərləndirilməsinin də bir o qədər düzgün yanaşma olmadığını söylədi. Professor real eşqin ifrata vardırılmış eşq eyforiyasından fərqlərini izah etdi. Daha sonra suallar və məruzə ətrafında müzakirələr hissəsinə keçildi. Məruzəçiyə verilən sualları və fikir bildirənlər dinləyicilərin məruzəçinin fikrini dəstəkləyənlər olduğu kimi, məruzədə səsləndirilən bəzi məqamlarla razılaşmayanların da olduğu aydın olurdu. Axırıncılar daha çox öz fikirlərini eşqin heç bir sərhəd tanımayan bir hiss olduğu arqumenti ilə əsaslandırmağa çalışırdılar. Tədbirin sonunda professor Kadir Arıcı mövzu haqqında öz ürək sözlərini söylədi və məruzəçiyə bu məzmunlu nitqi üçün təşəkkür etdi. Daha sonra xatirə fotografları çəkildi, S.Xəlilov öz kitablarını gənc oxucular üçün imzaladı. Türkiyə telekanallarında fəlsəfi söhbətlər Fevralın 24-də professor Səlahəddin Xəlilov Türkiyənin TRT-2 telekanalında yayımlanan “Ekogün” proqramının canlı yayım qonağı olmuşdur. Yarım saat davam edən proqramda S.Xəlilov Gazi Universitetinin iqtisadi elmlər fakültəsinin müəllimi, sosiologiya doktoru Erdinc Yazıcı ilə birgə qloballaşma prosesində Türk dünyasının iqtisadi problemləri və qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrinin perspektivləri mövzusunda fikir mübadiləsi aparmışlar. Qloballaşma prosesində Azərbaycanın neft strategiyasının uğurlarından danışan S.Xəlilov həmçinin Xocalı soyqırımı mövzusuna toxunmuş, bu böyük faciəyə dünyanın biganə qalmasını ikili standartların mövcud olması kimi səciyyələndirmişdir. Türkiyənin Ankara şəhərinə səfəri çərçivəsində professor Səlahəddin Xəlilov “Səs TV” kanalının “Erdinc Yazıcı ilə Konuşulmayanlar” proqramının qonağı olmuşdur. Verilişin aparıcısı Gazi Universitetinin iqtisadi elmlər fakültəsinin müəllimi, sosiologiya doktoru Erdinc Yazıçının qloballaşma prosesində Türk dünyasının qarşılaşdığı problemlər, Şərq-Qərb problematikası, Türk dünyasında fəlsəfə mövzusundaki suallarına verilişin izləyiciləri S.Xəlilovun çox məzmunlu və geniş mülahizələrini eşitmə fürsəti əldə etdilər . Verilişin digər qonağı AMEA Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitunun aparıcı elmi işçisi, Türk Dünyası Sosioloqlar Birliyinin vitse-prezidenti Əbülfəz Süleymanlı türk dünyası sosioloqalrı arasında əlaqələrdən və Türk dünyası ölkələrinin qarşılaşdığı ictimai problemlərdən danışdı. “Ümumvəhdət fəlsəfəsi və müasir elm”
Martın 30-da Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) binasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun və AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun (FSHİ) birgə təşkilatçılığı ilə “Ümumvəhdət fəlsəfəsi və müasir elm” mövzusunda ikigünlük elmi-nəzəri seminar keçirilmişdir. Azərbaycanın tanınmış fəlsəfə tədqiqatçısı, “Şərq fəlsəfəsi problemləri” jurnalının baş redaktoru, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru Zümrüd Quluzadənin belə bir seminarın keçirilməsi ilə bağlı irəli sürdüyü təşəbbüs Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu və AMEA FSHİ tərəfindən dəstəklənmişdir. Tanınmış tədqiqatçıların və təbiətşünas alimlərin iştirak etdikləri seminarı AMEA-nın Fəlsəfə, Sosiologiya və Hüquq İnstitutunun (FSHİ) direktoru İlham Məmmədzadə açmış və bildirmişdir ki, tədbirin əsas məqsədi müştərək imkan və səylərdən istifadə etməklə gələcək tədqiqatlar üçün fəlsəfi metodologiya axtarmaq, müxtəlif elmləri təmsil edən alimləri vahid mövzunun müzakirəsi ətrafında birləşdirmək, intellektual və mənəvi təkmilləşmə imkanlarının genişləndirilməsinə nail olmaqdır. AMEA-nın prezidenti, akademik Mahmud Kərimov bildirmişdir ki, bugünkü seminarın fəlsəfənin aktual problemlərinə həsr olunması son vaxtlar cəmiyyətdə elmin rolunun getdikcə artmasının əyani təzahürüdür. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun icraçı direktoru Elçin Babayev artıq keçid dövrünü başa vurmuş və qloballaşan dünyanın bir hissəsi olmağa çalışan ölkəmizdə bu cür seminarların təşkilinin mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini diqqətə çatdırmışdır. Bildirmişdir ki, Şərq-Qərb konsensusunun getdikcə aktuallaşdığı müasir şəraitdə fəlsəfə elminin üzərinə mühüm vəzifələr düşür və bu seminar həmin məqsədin reallaşmasına xidmət edəcəkdir. Sonra seminarın birinci, ikinci və üçüncü sessiyaları çərçivəsində mövzu ətrafında məruzələr dinlənilib müzakirə edilmişdir. FSHİ-nin baş elmi işçisi, fəlsəfə elmləri doktoru Zümrüd Quluzadə “Vəhdət fəlsəfəsi müasir elm və sosiomədəni inkişaf baxımından”, Paris Cərrahlar Akademiyasının üzvü, professor Cavad Heyət “Molla Sədrada hərəkəti-cövhəri və vəhdəti-vücud”, AMEA Fizika İnstitutunun proqram rəhbəri, akademik Maqsud Əliyev “Fəlsəfədə ümumvəhdət konsepsiyası və fizika”, AMEA İqtisadiyyat İnstitutunun direktoru, iqtisad elmləri doktoru, professor İsa Alıyev “İqtisadi nəzəriyyələrin təkamülündə ümumvəhdət metodologiyasının yeri”, AMEA FSHİ-nin direktoru, fəlsəfə elmləri doktoru İlham Məmmədzadə “Müasir dövrdə fəlsəfə və elmin qarşılıqlı münasibəti” mövzularında məruzələrlə çıxış etmişlər.
Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin “İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış” məqaləsi elmi və ədəbi ictimaiyyət arasında çox böyük rezonans doğurmuşdur. Təbii, ən miqyaslı kürsüdən səslənməsi ilə bahəm, məqalədə cəmiyyət həyatı üçün olduqca vacib məsələlərdən söhbət gedir. Belə düşünürəm ki, məqalənin əsas ruhu, qayəsi hər kəs üçün aydındır. Ölkəmizdə sürətli inkişaf gedir; hər bir sahədə dünyaya inteqrasiya olunan cəmiyyətimiz lazımi sürətə, tempə, oyun qaydalarına da hazır olmalıdır. Məqalədə vurğulanır ki: “Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu il noyabr ayının 2-də Bakı Dövlət Universitetinin 90 illik yubileyi mərasimindəki çıxışında ölkəmizin iqtisadiyyatında keçid dövrünün artıq başa çatdığını bəyan etdi. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı və bütövlükdə ölkəmiz üçün tarixi əhəmiyyət kəsb edən bu bəyanat elmi və intellektual elita qarşısında xeyli mürəkkəb və strateji əhəmiyyətli məsələlər qoyur. Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar biz, müəyyən mənada, artıq başa çatmış bir prosesin yekunlarından nəticə çıxarmalı, cəmiyyətimiz üçün aktuallaşan yeni paradiqmalar haqqında düşünməliyik”. Cəmiyyət məhz günün tələblərinə cavab verən elm, humanitar düşüncə, mədəniyyət, o cümlədən ədəbiyyat istəyir. Buna biz hazırıqmı? Nədən böyük ənənələrə, Azərbaycanda zəngin tarixi təcrübəyə malik olan humanitar sahə bu gün zamanın tempindən geri qalır? Potensialımızmı çatışmır, ya olan potensialımızdan gərəyincə yararlana bilmirik? Qarşıda duran vəzifələri yerinə yetirmək üçün nə etməliyik, nəyə həssas və diqqətli olmalıyıq? Akademik Ramiz Mehdiyev geniş-əhatəli məqaləsində elmi-ədəbi ictimaiyyəti bu suallar ətrafında düşünməyə çağırır. Həm elm, həm təhsil sahəsində çalışan bir ədəbiyyat adamı kimi məni, başlıca olaraq, məqalənin təklif etdiyi açıq söhbət tonu, təfərrüatlı mənzərələr, həqiqət ehtirası cəlb etdi. Öz-özümüzə hesabat məqamında bütün pozitivlərə umumən nəzər yetirilməklə, başlıca hədəfdə məhz çatışmazlıqlarımızdır. Həm də konkret misallar hədəfə dəydikcə, doğrusu, şaşırmaya bilmirsən. Bir yandan, müxtəlif instansiyalarda, söhbətlərdə, insanlar arasında eşitdiyimiz bəzi məqamlar, giley-güzarlar məqalədə kəskinliklə, ümumiləşmiş şəkildə qarşımızda durur. Digər tərəfdən, həmin faktlar, gerçəklər, mənzərələr ağrıtmaya bilmir. Yəni doğrudan da mı biz, müəllimlər, alimlər, humanitar dəyərlərin qoruyucuları bu qədərinə aşınmışıq? “Bəzi müəllimlər hələ də mühazirələrini otuz il əvvəl yazılmış dərsliklərdən və ya konspektdən oxuyurlar ki, bunların da informasiya və elmi tutumu son dərəcə kasaddır. Kurs işləri və magistr işlərinin "əldən-ələ dövr etməsi" istər müəllimlərə, istərsə də tələbələrə yaxşı məlumdur. Eyni mövzular dəfələrlə təkrar-təkrar işlənir, hətta bəzən bir işin surəti çıxarılaraq yeni iş kimi təqdim edilir. İctimai və humanitar profilli bütün fakültələrdə, magistraturada tələbə hazırlığının səviyyəsi həddən artıq zəifdir”. Çox yüksək mövqedən səslənmiş bu sözlər ağrı-acılar doğurmamalıdırmı? Doğrudur, alimin, müəllimin sosial vəziyyəti qənaətbəxş deyil, onun öz intellektual səviyyəsini artırmağa vaxt və maddi imkanının kifayət qədər olduğunu deməzdim. Amma bu, ictimai faktorlardır, üzərində cəmiyyət düşünməlidir, görünür, düşünməyin məqamı çatmışdır da. Bəs şəxsi-mənəvi keyfiyyətlər? Müəllimi müəllim, alimi alim edən ali dəyərlər? Hər hansı səbəblər bunlardan vaz keçməyə əsas ola bilərmi? Məqalədə oxuyuruq: “Paradoksal haldır ki, elmin paklığını qorumaq əvəzinə elm xadimlərinin özləri təsadüfi adamların elmi adlar almasına rəvac verir, belə işləri elmi şuralarda yekdilliklə dəstəkləyirlər. Söz yox ki, bu cızma-qaralar Azərbaycanın elmi potensialının artırılmasına heç bir xidmət göstərə bilməz”. Dəyərlərin özü bu qədər enmişsə, insan zəifliyinə yozduğumuz hallar kütləvi şəkil almışsa, bundan sonra biz hansı alim-müəllim örnəyindən danışa bilərik? Alimə, müəllimə hansı ictimai statusu, yüksək maddi-mənəvi durumu istəyə bilərik? Odur ki, məqalədə “cəmiyyətdə elmi fəaliyyət sahəsinə laqeydliy”in qorxulu hal aldığı xüsusi vurğulanır, ictimai mövqenin şəxsi mənafeyə qurban verilməsinin bağışlanılmaz, yol verilməz olduğu barədə həyəcan təbili çalınır: “Elmin hər bir nümayəndəsi öz fəaliyyətini iki mövqedən qiymətləndirməlidir: əvvəlcə vətəndaş, sonra alim kimi. Amma digər maraqlar üstün gəldiyindən milli mənafe, vətənpərvərlik fikri və milli mənlik ideyası zaman -zaman kənarda qalır”. Ramiz Mehdiyevin məqaləsində humanitar sahədə ümumi problemlərimizlə yanaşı, konkret instansiyaların ünvanına da tənqidlər səslənir. Və sevindiricidir ki, akademikin dərin narahatlığına səbəb olmuş sahələrə məsul insanlar müzakirəyə qoşularaq, toxunulan məqamlara aydınlıq gətirməyə, münasibət bildirməyə, fikirlərini bölüşməyə başlamışlar. Bir sadə ədəbiyyat adamı olaraq, ədəbiyyatımız, ədəbiyyatın tədqiqi və müasir ədəbi proses barədə narahatlığına görə Ramiz müəllimə minnətdarlığımı bildirir, konkret və yığcam müşahidələrini dəstəkləyir, ünvanımıza deyilən tənqidləri tam qəbul edərək, qarşımıza qoyulan vəzifələrə qane oluram: “Ədəbiyyat və teatr tənqidçilərimiz hələlik gizli, latent formada cərəyan edən narahatedici proseslərin təhlilini aparmalı və öz missiyalarını yerinə yetirməlidirlər. Söz sənəti korifeylərimizdən bizə zəngin yaradıcılıq məktəbi miras qalmışdır. Onların bugünkü varisləri öz yeni ədəbi axtarışları ilə Azərbaycan ədəbiyyatının şöhrətini layiq olduğu yüksəklərə qaldırmalıdırlar”. Akademikin istər: ədəbiyyat tarixi sahəsində araşdırmaların az qala yalnız XX əsrlə məhdudlaşması haqqındakı, istər: Azərbaycan tarixinin tarixçi, dilçi, filosof və ədəbiyyatşünasların birgə hazırladıqları vahid konsepsiya əsasında öyrənilməsinin vacibliyi haqqındakı, istərsə də: folklorun regionlar çərçivəsindən çıxarılıb ümummilli sərvət kimi araşdırılması barəsində fikirləri tutarlı və dəqiqdir, düzgün istiqamətdə fəaliyyətə sövq edir. Müasir zamanın ruhuna cavab verən ədəbiyyatın son dərəcə azlığı, amma vacibliyi fikri isə yalnız alqışlanmalı və düşündürməlidir. Bunun əvəzində, ümumi ictimai tənqidi bəzilərimizin çiynini kənara çəkməklə qarşılaması, ədəbiyyat sahəsində guya hər şey normaldır kimi sifət göstərməsi heç də məqbul olmayıb, xeyrimizə deyil zənnindəyəm. Əgər növbəti xatırlatmasında akademik ədiblərə bir daha hörmətini ifadə edərək, söhbətə, müzakirələrə dəvət edirsə, deməli, tənqidə analitik cavab vermək lazımdır. Hətta müasir ədəbi prosesdə hər şey qaydasında olsa belə. O doğrudur ki, müstəqilliyimizin birinci onilindən fərqli olaraq, indi cəmiyyətimizdə ədəbiyyatın yeri, mövqeyi, ədəbiyyata münasibət xeyli dəyişib. Ulu Heydər Əliyevin bilavasitə qayğısı nəticəsində ədəbiyyata dövlət diqqəti bərqərar olub, müəyyən ədəbi orqanlar büdcədən maliyyələşməklə ardıcıl nəşr olunur. Doğrudur ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin müvafiq fərmanları ilə klassik irsimizin latın qrafikası ilə kütləvi nəşri həyata keçirilmiş, dünya ədəbiyyatı xəzinəsindən yüz əlli kitabın dilimizdə səslənməsinə rəvac verilməsi müasir oxucu auditoriyasının formalaşmasına ciddi təsir göstərmişdir. Bu faktlar məqalədə də əksini tapıb. O da doğrudur ki, bütün bunların müqabilində Azərbaycan ədəbiyyatının özündə də canlanma var, ən müxtəlif auditoriyaları məşğul edən əsərlər də meydana gəlib, müxtəlif zövqlər, zövq dairələri də formalaşmaqdadır. Lokal rezonanslar da öz yerində. Məsələ məgər bu səviyyədəki uğurlarımızdadır? Növbəti çıxışında akademik bu məqama da aydınlıq gətirir: “Heç kim demir ki, bu gün əsər yazılmır. Əsərlər yazılır və onların içərisində seçilənləri də az deyil. Amma qələmə alınan əsərlərin əksəriyyəti, qeyd etdiyim kimi, cəmiyyətin müasir intellektual-mənəvi tələblərinə cavab verə bilməyən və öz-özünə qapanaraq ədəbiyyat sahəsindən kənara çıxmağı bacarmayan əsərlərdir. Məsələ bax bundadır”. Aydındır ki, akademikin ədəbiyyat adamlarına sorğusu daha yüksək mərtəbədədir? Söhbət lokal dairədəki uğurlardan yox, elə bədii əsərlərdən gedir ki, ümummilli rezonansı olsun, müasir dövr, XXI əsr səviyyəsində düşündürə bilsin. Bu həm də elə dünya ədəbi auditoriyalarına vəsiqə qazanmağa bərabər olar. “Lakin indiki ədəbi mühit XXI əsrin çağırışlarına cavab verməyə hazırdırmı? O, Azərbaycan xalqının bugünkü və gələcək nəsillərinin mənəvi ehtiyacını təmin etmək iqtidarındadırmı?” Doğrudan da, bu gün iqtisadiyyatımızın inkişaf tempi bütün dünyaya əks-səda salmışkən, yaxud Azərbaycan muğamının şöhrəti qabaqcıl mədəni ölkələrin yüksək zövqlü auditoriyalarını fəth edirkən, Azərbaycan idmançılarının uğurları bir-birini əvəzləyirkən, niyə də eyni səviyyəni ədəbiyyatımızdan gözləməyək, istəməyək? Bütün bu qarşımızda qoyulan və qoyulmayan sualları yerində, məhz ədəbiyyatın qanunları üzrə təhlil eləməkdənsə, ədəbiyyatın yeni şəraitdə durumuna ayna tutmaqdansa ki: “nədən elə deyil də, belədir”, “bizdə hər şey yaxşıdır deyib” dursaq və ya həmişəki təki səbəbkarı hardasa kənarda axtarıb, küskün gözləmə mövqeyi nümayiş etdirsək, qazanarıqmı? Məqalədə bugünə örnək olaraq bircə əsərin – yazıçı Kamal Abdullanın bir neçə ölkədə çap olunaraq, rəsmən Nobel mükafatına təqdimolma qeydiyyatından keçmiş “Yarımçıq əlyazma” romanının adı çəkilir. Kamal Abdullanın “Yarımçıq əlyazma” əsəri beş il öncə ədəbi mühitimizdə çək-çevirlə qarşılandı, haqqında onlarla mübahisəli, bir-birini rədd edən yazılar yazılaraq böyük rezonans doğurdu. Halbuki roman müasir dünya ədəbi çevrələrində asanlıqla qəbul olundu, türk, rus, fransız, ingilis, yapon, ispan dillərinə çüvrilərək, dildən-dilə gəzməyə başladı. Niyə? – ədəbi tənqidin, içi mən qarışıq, bu suala cavab verməyə gücü çatdımı? Eləcə əsər barəsində “postmodern” deyib-durmaqla kifayətləndik. Roman özü özünə yol açır, onun bu təhlillərə elə də hacəti yoxdur, amma həmin təhlillər bizim üçün, ədəbiyyatımız üçün lazımdır. Yeni dövrü dərk etməyimizdən ötrü vacibdir. Azərbaycan müharibə durumunda olan ölkədir; bununla belə, biz güclüyük, qürurluyuq, sözümüzü deyə bilirik, öz haqq işimizin keşiyində durmağa qadirik. Bəs ədəbiyyatın, humanitar düşüncənin bu məqama reaksiyası hansı səviyyədədir? Təbii ki, Qarabağ mövzusu ədəbiyyatımıza artıq daxil olub, amma birbaşa təəssürat, ağlamaq-sıtqamaq, bir-birini, ya kimlərisə ittiham səviyyəsindəmi? Akademik deyir: “Misal üçün, məni ziyalı kimi daim bir məsələ düşündürür: 1987-ci ildən etibarən biz Dağlıq Qarabağ dərdi, Qanlı Yanvar faciəsi, Xocalı soyqırımı ilə, qaçqın-köçkünlük kimi böyük bir humanitar fəlakətlə üzləşmişik. Yaradıcı ziyalılar bu ağır günlərin həyəcanını hansı bədii əsərlərdə lazımınca əks etdiriblər? Mən ayrı-ayrı məqalə və çıxışları yox, dərin təfəkkürlə yaradılan elmi və bədii əsərləri nəzərdə tuturam”. Aydındır ki, bu gün heç kəs ədəbiyyatdan trafaret, şablon, şüarçılıqla qələbəyə səsləyən əsərlər gözləmir. Oxucunu düşündürmək, ağrıtmaqla da, eyni zamanda ruhlandırmaq, qəhrəmanlığa sövq etməklə də mövzuya şərik etmək olar. İki il öncə yazıçı Aqil Abbas tragik əhvalatlarla dolu çox uğurlu “Dolu” romanını dərc elətdirdi, əsər təkcə ağrıtmaqla qalmır, eyni qədər də düşdüyümüz ədalətsiz duruma qarşı bir barışmazlıq ruhu oyadır. Roman mətbuatda xeyli reaksiyalar da qazandı, amma kimsə, içi mən qarışıq, cavab verə bildimi niyə yazıçı daim ürəyinin ağrısı kimi daşıdığı bu mövzunu əzgin olduğumuz zamanlarda yox, məhz bu gün, güclü və düşmənə cavab verməyə hazır olduğumuz məqamda qələmə aldı? Halbuki məhz oxucunu örnəkləndirmək üçün gərəkirdi bu şərhlər. Deyirik, XX əsrdə Azərbaycan xalqı olmazın faciəvi hadisələrlə üzləşmişdir, tarixdən dərs almaq lazımdır. Bir var bunu deyəsən, bir var səhnədə əyani görüb, eyni zamanda katarsisini yaşayasan. Yazıçı Elçinin ardıcıl qələmə aldığı pyeslərində XX əsr boyu yaşanan anormal durumumuzla bağlı, faciəvi mövzulara israrlı marağı nədəndir, gərəyincə ədəbi tənqiddə təhlilini tapıbmı? Yox, amma əvəzində Elçinin özünün ədəbi tənqidin vacibliyini vurğulayan, tənqidçiləri zamanın problemləri üzərində düşünməyə çağıran proses yazıları biganəliklə, yaxud da kortəbii basqılarla qarşılanıb. Bu gün ədəbi proses hər cür ədəbiyyat təqdim eləyir, klassik, ənənəvi dəyərlərin konservasiyasından alternativ düşüncəyə, radikal inkarçılığa qədər hər növ mövqelərlə üz-üzəyik. Kimsə özünü andeqraund, kimsə postmodernist, kimsə ən yenisi, kimsə ciddi ədəbiyyatın yeganə apologeti olaraq, kimsələr də ümumən hər hansı ədəbiyyata açıq bəyan edir. Nə nədir? – içi mən qarışıq, təhlil etmək, fərqləri, maraqları, ümumilikləri ortaya çıxarmaq əvəzinə, bolünürük və başlayırıq öz mərtəbəmizdə, öz dairəmizdə dolanmağa. Akademik Ramiz Mehdiyev bütün bunlar barəsində deyir: “Əgər düşünsək ki, ayrı-ayrı yazıçılar əsər yazırsa və bu əsərlər də çap olunursa, sonra onların təqdimatları keçirilir və barələrində hansısa qəzetdə yaxın sovet dövründəki şablonlara uyğun resenziyalar çıxırsa, deməli, gözəl ədəbi mühit və güclü ədəbi proses mövcuddur, onda biz səhv edərik. Arzusunda olduğumuz ədəbi mühit ədəbiyyatın öz daxilində yaranmalıdır. O, qıraqdan gətirilə bilməz. Lakin bu gün az qala əli qələm tutan hər kəs utanıb çəkinmədən özünü və ya dostunu-yoldaşını asanlıqla ədəbi mühitin, prosesin üzvü kimi təqdim edə bilir. Bunun üçün bu adamın rəsmi formal atributları da var; o, Yazıçılar Birliyinin üzvüdür, hansısa ədəbi orqanın redaksiya heyətinə daxildir, müxtəlif rəyasət və idarə heyətlərinin, nə bilim, daha hansı qurumun üzvüdür və s. və i.a. Amma bu adamı bir yazıçı, dramaturq və ya şair kimi cəmiyyət tanıyıb qəbul edirmi? Bu adam mövcud ədəbi prosesə, ictimai rəyin formalaşması işinə indiyədək nə verib? Bax, bunu biz çox zaman düşünmürük, bu suala cavab axtarmırıq”. Akademik məgər haqlı deyilmi? Ölkədə maraqlı ədəbi gənclik irəli gəlib. Gənclik elə onunla gənclikdir ki, əməlli bir hünər göstərməmiş, başlayır enerjisini ətrafın müqavimətinə sərf eləməyə. Müstəqilliyimizin iyirmi ili ərzində ədəbi müstəvidə iki-üç nəsil dəyişimi, yeni dalğalar oldu; radikallar da oldu, anti-radikallar da, tamam bitərəflər də. Indi-indi baxıb-görürük ki, ədəbi gənclik 1960-80-ci illərin dəyərlərini daha dərindən öyrənməyə, klassik milli dəyərlərə qiymət verməyə girişib. Akademiki narahat edən də məhz keçid illəri ərzində bu itirdiklərimizdir: “Söhbət ədəbiyyatımızın sabahından gedir. Ədəbiyyatımızın bugününün təhlilini aparmalı və onun gələcəyini düşünməliyik. Azərbaycan oxucusu indi ədəbiyyatımızda 25-30 yaş arasında olan gənc istedadların maraqlı əsərlərini görmək istəyir. Hazırda ad-san sahibi olan ədiblərimiz də 1960-cı illərin ortalarında, elə həmin yaşlarda ikən ədəbiyyata gəliblər”. Ədəbi tənqidimiz, içi mən qarışıq, nəsillərarası bu müqayisəyə nə zaman diqqət ayıracaq? Bugünün gəncliyini, ədəbi-bədii zövqlərini dünənimizlə birləşdirən nədir, ayıran nə? Ümummilli dəyərlər ətrafında təhlillərə hacət yoxmudur? Müstəqillik illərində ədəbiyyatın qazanmış olduğu ən böyük sərvət, şəksiz ki, demokratik şəraitdir. Və mənə elə gəlir ki, ədəbiyyatın keşiyində duranlar, ədiblər, yazıçılar, qələm sahibləri heç vəch bundan gözəlini istəmir, gözləmir də. Sadəcə bu şəraiti daha da yaxşılaşdırmaqla milli sərvətimiz olan ədəbiyyatın gəlişməsinə dəstək olmaq olar. Bu baxımdan Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyevin “İctimai və humanitar elmlər: zaman kontekstində baxış” adlı məqaləsi və onun ətrafındakı müsahibəsi həm də ədəbiyyatımıza ictimai sifariş məzmunu kəsb edir: “Mən yaxşı bilirəm ki, ədəbiyyat inciləri və ya böyük elmi əsərlər göstərişlə, yaxud tapşırıqla ortaya qoyulmur. Bunu sovet dövründə də bilirdim, indiki müstəqillik illərində də çox gözəl anlayıram. Belə əsərləri yazmaq üçün xüsusi qabiliyyət, böyük istedad və dərin zəka tələb olunur. Bizim insanlarımız arasında belələri, şübhəsiz ki, az deyil. Sadəcə onlara dəstək olmaq, mənəvi dayaq olmağı bacarmaq lazımdır. Bunun üçün də müvafiq elmi və ictimai qurumlar vardır. Bax burada yaradıcı mühit olmalıdır. Əsasən də kreativ düşüncəli elmi işçilərin və yazıçıların yaradıcılıq fəaliyyətləri üçün əlverişli mühit olmalıdır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət elmin və ədəbiyyatın inkişafı üçün öz töhfəsini əsirgəmir. Lakin yaradıcılıq sahəsində lazımi mühit heç də göstərişlə formalaşdırıla bilməz”. O cümlədən, düşünürəm ki, ədəbi tənqidin funksionallığının yaxşılaşması üçün də əlverişli şəraitin olması mütləqdir. Vaxtilə sabiq sovet zamanında Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda bu gün də fəaliyyətdə olan Müasir ədəbi proses şöbəsi məhz belə bir ictimai sifarişin nəticəsi olaraq meydana gəlmiş, illik “Ədəbi proses” toplularını (1976-1983) hazırlamaqla yadda qalmışdı. Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında ədəbi tənqid üzrə ayrıca katibin təyin olunması da tənqidə olan kəskin ehtiyacdan yaranmışdı. Əlbəttə, həm də ideoloji nəzarət funksiyası daşıyan bu növ rəsmi fəaliyyətə bu gün bəlkə də hacət yoxdur, amma qazanılan müəyyən pozitiv təcrübədən niyə də yararlanmayasan? İki il öncə Mədəniyyət Nazirliyi xətti ilə, illik ədəbi həyatın analizlərinə həsr olunmuş məcmuələrin işıq üzü görəcəyinə dair təkliflərin səsləndiyini eşitmişdim. Amma həmin instansiyada ənənəvi ədəbi-poetik toplular çıxmağa başladığı halda, ədəbi tənqiddən yenə də soraq gəlmədi. Bizdə cari ədəbi tənqid jurnalları nəşr olunmur; tənqid həmişə olduğu kimi, yenə də ümumən ədəbiyyatın kölgəsində daldalanmalı olur. Bəlkə belə nəşrlərin yaradılmasına dövlət yardımçı ola və ədəbi-tənqidi prosesi gücləndirməklə milli ədəbiyyatın dəyərlər sisteminin funksionallığına da təsir göstərə bilər? Yaxud mövcud nəşrlərə diqqəti artırmaqla lokal cəhdləri ümummilli maraqlar səviyyəsinə qaldırmaq olar. Bu gün belə düşünməyə əsas var ki, Dövlətin mədəniyyətə qayğısı sahəsində heç bir boşluq qalmamışdır. Amma işə gəldikdə, fərmanların icrası zamanı tez-tez boşluqlarla da üzləşməli oluruq. 2009-cu ildə Azərbaycan Prezidentinin fərmanı ilə Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun yaradılması hamımızı sevindirdi. “Tənqid.net” jurnalı adından Fondun elan etdiyi müsabiqəyə “Humanitar elmin və milli-mədəni dəyərlərin təbliğində intellektual mətbuatın rolunun artırılması” adlı layihə vermək istərkən məlum oldu ki, rüblük nəşrlər üçün burda yardım nəzərdə tutulmamışdır. Sadəcə formal yanaşma bəlkə də cəmiyyətə çox gərəkli bir işin həyata keçirilməsinə mane oldu. Qonşu Rusiyada sırf müasir ədəbiyyatın analizləri ilə məşğul olan bir elmi-ədəbi jurnal var – Novoye Literaturnoye Obozreniye (NLO); iki aydan bir çıxır. 1991-ci ildən bəri 100 sayı işıq üzü görmüş jurnala indi nəinki dövlət dəstəyi var, səmərəli fəaliyyətinə görə NLO hətta Dövlət mükafatına da layiq görülmüşdür. Hər hansı bir müqayisə yanlış ola bilər. Bu faktı sadəcə ədəbi tənqidə diqqətə dair nümunə kimi andım. Uman yerdən küsürlər; zənnimcə, cəmiyyətin ədəbiyyatımızdan ciddi nəticələr gözlədiyi bir zamanda yalançı iddiaları, küskünlük ovqatını bir kənara qoyub, istəklərə adekvat fəaliyyət göstərmək, milli ədəbiyyatın əzəlki mövqeyini və şöhrətini özünə qaytarmağın qayğısına qalmaq vaxtı çatmışdır.
Yüklə 1,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
evralın 23-də Gazi Universitetinin 100-ci İl Mədəniyyət Mərkəzində AMEA-nın müxbir üzvü, fəlsəfə elmləri doktoru Səlahəddin Xəlilovun həmin üniversitetin iqtisadi idari elmlər fakültəsi “Akademik Düşüncələr Araşdırma Cəmiyyəti” (ADAT) tərəfindən təşkil olunan “Aşk ve Akıl” mövzusunda konfransı keçirilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, tədbirdən bir neçə gün əvvəl konfransın keçirildiyi binada konfransın elanı – afişalar asılmış, internet saytlarında konfransın mövzusu haqqında fikir müzakirələri başlamışdır. Eyni zamanda 400 nəfərlik konfrans zalında bütün yerlərin dolması müşahidəçilər tərəfindən həm müəllifə, həm də mövzuya olan marağın təzahürü kimi qiymətləndirilmişdir.