Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sona HƏSİLOVA
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 107 daşıyan “Ürvətül-vüska” dini-siyasi təşkilat 1929-cu ildə yaranmış, Azərbaycanın şimal rayonlarına da öz təsirini yaymış, hətta kom- munistləri belə öz sıralarına cəlb edə bilmişdi. Sənədlərdə Türkiyədə fəaliyyət göstərən Azərbaycan siyasi mühacirəti ilə gizli əlaqələrdə olmuş “Azərbaycan Milli Mərkəzi”, “Türk mühəbbi”, “Xalq Azadələri Firqəsi” və “Allahlılar təşkilatı”- nın da Azərbaycandakı antisovet üsyanların təşkilində mühüm rolu- nun olduğu göstərilirdi. Həmin vaxtı sovet hökuməti yaxın münasibətlərdə olduğu Türkiyə hökumətinə müraciət edərək mühacirlərin Sovet hökuməti əleyhinə apardıqları təbliğatlara son qoymağı tələb etmişdi. Nəticə- də Türkiyəni tərk etmək məcburiyyətində qalmış Azərbaycan mü- hacirləri XX əsrin 30-cu illərin əvvəllərindən etibarən fəaliyyətləri- ni ayrı-ayrı Qərbi Avropa ölkələrində davam etdirmək məcburiyyə- tində qalmışdılar. ƏDƏBİYYAT 1. İbrahimli X. Azərbaycan siyasi mühacirəti. Bakı, Elm, 1996 2. Qasımlı M. Azərbaycan türklərinin milli mücadilə tarixi. 1920- 1945 3.Qasımov C. Yaddaşın bərpası. Bakı, 1999 ______________________ Sona HƏSİLOVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakultəsi, Regionşünaslıq (Türkiyə üzrə) ixtisası üzrə magistrant E-mail: Sonya.hesilova@mail.ru ATATÜRK DÖNƏMİNDƏ TÜRK XARİCİ SİYASƏTİ Elmi rəhbər: Əsməd MUXTAROVA Bakı Dövlət Universitetinin professoru Açar sözlər: Atatürk, Türkiyə, xarici siyasət, diplomatik uğurlar, dünyada barış Atatürk türk xalqının böyük tarixi şəxsiyyətlərindən biridir. O, dövlət başına hazıra - nazir gəlməmiş, məhv olmaqda olan tor- paqdan gülüstan yaratmışdır. Atatürk hərb meydanında olarkən M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 108 düşmənlə necə mübarizə aparmağı gözəl öyrənmiş və hərb zamanı istifadə olunan taktikaları siyasətdə də yetərli şəkildə ustalıqla tətbiq etmişdir. Atatürkün birbaşa səyləri nəticəsində 1923-cü ildə cümhu- riyyət yaradıldıqdan sonra müstəqlliyin o qədər də sağlam olma- yan dayaqlarını möhkəmləndirməyə ehtiyac vardı. O zamanlar zəif orduya malik olan Türkiyə üçün əsas xilas yolu düşünülmüş, ağıllı diplomatiya olmalı idi. Atatürk ilk olaraq xarici siyasətin təməl qanunlarını irəli sür- dü; təhlükəsizlik siyasəti, qərbçilik, ağıl yolu, gerçəkçilik, müstə- qillik, sülhpərvərlik idi. Atatürkün “Yurdda sülh, cahanda sülh” devizi sülhpərvərlik qanununa əsaslanmışdır. Atatürk, dünya və bilavasitə Avropadakı hadisələri diqqətlə dəyərləndirərkən yeni bir dünya savaşının olacağını illər öncə gö- rə bilmişdir. Almaniyada Nasist partiyasının iqtidara gəldiyi, İtali- yanın Ağ dənizdə və Balkanlarda genişlənmə cəhdi güddüyü və Avropa dövlətlərinin silahlanma yarışına girdikləri dönəmdə Ata- türk dünya barışını təhdid edən bu hadisələrlə birlikdə İkinci Dün- ya müharibəsinə gedən mərhələni peşəkarlıqla izləmiş, regional əməkdaşlığı sürətləndirmişdir. Bu çərçivədə, 9 fevral 1934-cü il ta- rixində Yunanıstan, Rumıniya və Yuqoslaviya ilə Türkiyə arasında Balkan Antantası, 8 iyul 1937-ci ildə Türkiyə, İran, İraq və Əfqa- nıstan arasında Sədabad paktı imzalanmışdır. Beləliklə, dünyanın yeni bir kütləvi müharibəyə sürüklənməkdə olduğu bir dönəmdə Türkiyə həm qərb həm də şərq tərəfdən təhlükəsizlik və güvən tə- min edilməsinə yönəlmiş addımlar atmış, İkindi dünya müharibə- sində yeritdiyi bitərəflik siyasəti üçün zəmin hazırlamışdır. Atatürk dönəmi Türkiyə xarici siyasəti çox rəngarəng gö- rüntüyə malik olmuşdur. 1923-1932-ci illər dönəmində türk xarici siyasətinin belə qruplaşdıra bilərik; Türk-Yunan münasibətləri etabli problemi (əhalinin mübadiləsi problemi), Türk – Sovet mü- nasibətləri, Türk – İtalyan münasibətləri, Türk – Fransız münasi- bətləri, Türkiyənin İslam ölkələri ilə münasibətləri, Türk – İngilis münasibətləri, Türk – Alman münasibətləri. M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 109 Türkiyə 1932-ci ildə Millətlər Cəmiyyətinə daxil olmuşdur. 1935-ci ildə İtaliyanın Həbəşistana hücum etməsi, Türkiyəni 1936-ci ildə Ağ dəniz Paktına qoşulmasına rəvac vermişdir. İkinci dünya müharibəsi zamanı Avropa, Almaniya və SSRİ ilə münasibətlərini davam etdirmişdir. Ancaq müharibənin yaxın- laşdığı dövrdə Türkiyə Lozannada Boğazlar üçün qəbul edilən sta- tusun dəyişməsi üçün hərəkətə keçmiş və böyük bir diplomatik uğurla 20 iyul 1936-cı ildə Montredə imzalanan andlaşma ilə Bo- ğazlarda tam suverenlik elan etmişdir. Atatürk xarici siyasətdə daima gerçəkçi davranmışdır. Dina- mikdir, gözü itidir lakin, macəracı deyildir. 1923-cü ildə Arifiyədə çıxışı zamanı “Biz özümüzü bilən kimsələrik. Olmayacaq istəklə- rimiz yoxdur” demişdir. 1931-ci ildə Balkan konfransında müha- ribəni insanlıqdan kənar gördüyünü belə ifadə etmişdir: “İnsanları məsud edəcəyəm deyə onları bir-birinə boğazlatmaq qeyri-insani və son dərəcədə təəssüf doğuran bir sistemdir”. 1937-ci ildə Rumıniya xarici işlər naziri Antoneskuya dediyi bu sözlər isə dünyadakı sülhün önəmini vurğulamaqdadır. “İnsan mənsub olduğu millətin varlığını və səadətini düşündüyü qədər, bütün dünya millətlərinin səadətinə xidmət etmək üçün əlindən gələni etməlidir. Dünyada və dünya millətləri arasında sabitlik və yaxşı keçinmək olmazsa, bir millət özü üçün nə edərsə etsin hü- zurdan məhrum olacaqdır.... Ən uzaqda zənn etdiyimiz hadisənin, bizə bir gün təmas etməyəcəyini bilə bilmərik. Bunun üçün bəşə- riyyətin hamısını bir bədən və hər milləti bunun bir üzvü kimi dəyərləndirmək olar”. ƏDƏBİYYAT 1. http://www.mfa.gov.tr/ataturk-doneminde-turk-dis- politikasi.tr.mfa 2. http://www.turkfederasyon.com/index.php/uelkuecue- hareket/atatuerk/atatuerk-doenemi 3. http://torpil.org/egitim/lise-konulari/tarih/hhezc/ataturk- doneminde-turkiyenin-dis-politikasi.html 4. http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-56/ataturk-donemi-turk-dis- politikasi Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|