Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tahir BİLALOV Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, II kurs tələbəsi E-mail: tbilalov13@gmail.com TÜRKİYƏ DEMOKRAT PARTİYASI DÖVRÜNDƏ
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 113 arasında baş vermişdir. Nasist Almaniyasının tərəfdaşları çox bö- yük ölkələr deyil, faşist İtaliyası və Yaponiya idi ki, o da digər kontinentdə Amerika ilə müharibə aparırdı. Qərb cəbhəsinə SSRİ kömək edirdi və ideologiyaları tamamilə fərqli idi. Qərb cəbhəsi, liberalist ideyası üzərində, SSRİ isə kommunizm ideyası üzərində fəaliyyət göstərirdi. Ancaq vahid düşmən kimi nasist Almaniya- sına qarşı birləşdilər. Nasist Almaniyası həm sovetin, həm də Av- ropanın yox olmasını istəyirdi, çünki məqsədi bütün dünyaya hökm etmək idi. Müharibə, nasizmin məğlubiyyəti, sovetin qələ- bəsi ilə başa çatdı. Diqqətinizə çatdırım ki, İkinci Dünya Mühari- bəsindən əvvəl, Avropa sovetlərin yaranmasını və kommunizmi qəbul etmirdi. Ancaq İDM zamanı müttəfiq olduqlarından, müha- ribədən sonra şərqdə SSRİ-ni tanımalı oldu. Eyni zamanda İkinci dünya müharibəsində ən çox zərər görmüş tərəflərdən biri SSRİ idi. Qalib ölkələr arasında ən çox insan itkisi, resurs itkisi Sovet İttifaqında idi. İkinci dünya müharibəsindən sonra Hitler nasizmi başa çatdı, Sovet İttifaqı daha da gücləndi amma liberallaşmadı, kommunizm ləğv edilmədi. 1945-ci ildə Almaniya bölündü. Şərq hissə Sovet İttifaqına, qərb hissə isə Avropaya aid oldu. Şərqi Av- ropa ölkələrindən Bolqarıstan, Macarıstan, Ruminiya, Polşa, Fin- landiyanın müəyyən hissəsi və Almaniya SSRİ-nin təzyiqi ilə so- sializmi qəbul etmiş ölkələr sırasında idi. Digər tərəfdə Amerika və Yapniya arasında gedən müharibədə Yaponiya uduzmuş, Qərb cəbhəsi qalib gəlmişdi. Ən böyük mübarizə isə əsasən ideologiya uğrunda gedirdi: kommunizm və liberalizm. Artıq beynəlxalq mü- nasibətlərdə də sistem iki qütblü oldu. Bir tərəfdə Amerika, digər tərəfdə isə SSRİ. Qalan dövlətlər isə bu iki tərəfdən birini seçməli idilər, neytral mövqe tuta bilməzdilər. Amerika və SSRİ arasında olan bu münasibətin soyuq müharibə adlanmasına səbəb bu idi ki, 1991-ci ildə SSRİ dağılana qədər, bu iki tərəf arasında birbaşa müharibə olmadı. Amma bunun yerinə bu iki tərəf arasında digər dövlətlər vasitəsilə vuruşma oldu. Bunun ən bariz nümunələrindən biri olaraq Koreya müharibəsin misal göstərmək olar. Bilindiyi kimi, 25 iyun 1950 ildə baş vermiş müharibə nəticəsində Koreya Şimali və Cənubi tərəf kimi rəsmi olaraq iki yerə bölündü. SSRİ- M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 114 nin köməyilə Şimali Koreya və Amerikanın köməyilə Cənubi Ko- reya arasında gedən bu qarşıdurmada uyğun olaraq kommunizm və liberalizm hökm sürürdü. Bəs nəyə görə bu iki qütb soyuq mü- haribəni bu cür yollarla davam etdirirdi. Birinci səbəb o idi ki, hər iki tərəf nüvə silahına malik idi. Nüvə silahı isə gücün limiti de- mək idi. Beynəlxalq münasibətlərdə bu bir aspektdir ki, bərabər güclər heç vaxt bir- birinə qarşı müharibə etmir, sadəcə əlindəki vasitələrlə qorxutmağa çalışır. Soyuq müharibə bitdikdən sonra, artıq qütblər bölündüyündən, Türkiyə SSRİ qütbündə idi. Sovet İt- tifaqı Avropa ərazisində, Qərb tərəf isə SSRİ ərazisində özünə müttəfiq axtarırdı. Belə ki, müharibə bitən kimi Avropa birliyi yaradıldı. Bu iqtisadi bir birlik idi. Birinci dünya mühribəsindən sonra çox hissədə torpaq sahə- si itirən Osmanlı imperiyası süqut etdi. Lakin tez bir zamanda to- parlanaraq Türkiyə dövləti qurmağı bacardı. Türkiyə dövləti isə əslində Avropa kimi liberal dövlət qurmaq istəyirdi. İkinci dünya müharibəsi dövründə neytral mövqe tutan Türkiyə, müharibədən sonra idealogiyasına zidd olduğuna görə SSRİ-yə qoşulmaq istə- mirdi. Amma məlum idi ki, Qərbdən dəstək gəlmədiyi təqdirdə, Türkiyə SSRİ-yə qoşulmaq istəməsə belə, kommunizm öz təsirin burda da göstərəcəkdi. Bu məqamda da təbii ki, Avropaya SSRİ- nin yaxınlığında olan müttəfiq lazım idi. Beləliklə, Avropa Türki- yənin kommunizmə qarşı dura bilməsi üçün ilk olaraq Truman planıyla hərbi yardıma başladı. Bunun ardınca da Türkiyəni NATO-ya qəbul etdi. NATO-ya üzv olmanın gətirdiyi ən müsbət cəhətlərdən biri o idi ki, NATO üzvlərindən hər hansı birinə edil- miş hücum, bütün üzvlərə edilmiş hücum sayılırdı. Yəni, Türkiyə artıq NATO-nun üzvü olduğuna görə, gələcəkdə ona qarşı edilmiş hər bir hücum, Avropaya edilmiş hücum sayılacaqdı. Beləliklə, SSRİ ilə Türkiyə arasında bir-birinin işinə qarışmamaq şərtilə əməkdaşlıq yarandı. SSRİ-nin əsas narahatçılığı Türkiyənin bu ərazidə nüfuzunun çox olması ilə bağlı idi. Günümüzə nəzər yetirsək, Avropa hal-hazırda Türkiyəni Avropa Birliyinə qəbul etmir. Vaxtilə NATO-ya qəbul etmələrinin səbəbi isə SSRİ yaxınlığında olan bir müttəfiqə ehtiyac duyduqla- M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 115 rına görə idi. Və bunun bu günə qədər Türkiyə üçün ən müsbət cə- həti budur ki, Türkiyə artıq öz təhlükəsizliyini sığortalayıb. ƏDƏBİYYAT 1. Prof. Dr. Türkkaya Ataöv. Amerika, NATO və Türkiyə. İleri Yayınları, İstanbul, 2006. 2. Edip F. Çelik. Milletlerarası Hukuk. İstanbul, Üniversite Yayı- nı, 1962. 3. Seha L. Melay. Devletler Hukukuna Giriş. C. II, 1.B. Ankara, S.B.F. ______________________ Tahir BİLALOV Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, II kurs tələbəsi E-mail: tbilalov13@gmail.com TÜRKİYƏ DEMOKRAT PARTİYASI DÖVRÜNDƏ Elmi rəhbər: Sevinc RUİNTƏN Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Açar sözlər: Demokrat Partiyası, Milli şef, Adnan Menderes, NATO, türkcə azan, hərbi çevriliş İkinci dünya müharibəsi qərbin demokratik rejim tərəfdarı dövlətlərin qələbəsi ilə nəticələndi. Nəzərə almalıyıq ki, Türkiyə də avtoritar rejimə daha yaxın dövlət idi. Türkiyə artıq qalib döv- lətlərlə yaxınlaşmalı idi və bunun üçün də demokratik rejimə keç- məli idi. İsmət İnönü istəməsə də çoxpartiyalı sistemə keçidə şə- rait yaratmağa başladı. Atatürk dövründə çoxpartiyalı sistemə keç- məyə edilən uğursuz cəhdlərdən sonra artıq gerçək müxalifət ya- ranır. CHP sədri ilə yaşanan qalmaqaldan sonra 1946-cı ildə Cəlal Bayarın rəhbərliyi ilə Demokrat Partiyasının əsası qoyulur. İki partiya arasında tez-tez sözlü münaqişələr yaşanır, Türkiyə yeni bir anlayışla, müxalifətlə anlayışı ilə tanış olurdu. Əslində bu iki partiya o qədər də bir-birinə zidd deyildi. Çünki DP-nin qurucuları da Atatürkün silahdaşları idilər, həm də Cəlal Bayar Atatürk döv- ründə nazir vəzifəsi də tutmuşdu. İnönü özü də DP ilə gərginliyin yaranmasının əleyhinə idi. Bunun nəticəsi kimi DP-yə qarşı radi- kal mövqe tutan bir qrup şəxs CHP-dən uzaqlaşdırıldı. DP-nin Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|