Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Leyla NƏBİYEVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, II kurs tələbəsi E-mail: leila.nabi@icloud.com TÜRKİYƏ RESPUBLİKASININ DÜZƏNQURUCU
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 131 bunun üçün əlindən gələn bütün texniki imkanlarıyla Türkiyənin yanındadır. Baş nazir Əhməd Davudoğlunun 3-4 dekabr 2015 tarixli Ba- kı ziyarəti Türkiyə üçün enerji alternativliyinin önəmli mövzu ol- duğunu göstərmişdir. Turizm sahəsində də hər iki ölkə arasında əlaqələr inkişaf etmişdir. Türkiyə hər il təxminən 4,5 milyon turistdən 3 milyard dollar gəlir əldə etmişdir. Türkiyənin enerji idxalında böyük paya sahib Rusiya bun- dan 2014-cü ildə 16,5 milyard dollar qazanmışdır. Əvvəlki illər- dəki qazanc isə bundan 20%-50% daha çox olmuşdur. Türkiyəli miqrantların əsas iş yerləri sırasında Rusiya 2-ci yerdədir. Belə ki, miqrantların təxminən 17%-i Rusiyada əsasən də inşaat sahəsində çalışır. Nəticə etibarilə, qarşılıqlı iqtisadi əlaqədə olan 2 ölkə bir-bi- rindən asılıdır. Türkiyənin bir sıra sahədə təchizatını Rusiya etsə də, ancaq buna alternativ axtarılır və müəyyən alternativlər də artıq ta- pılıb. Məs, təbii qazın təminatında Qətər böyük rol oynaya bilər. Bu qarşılıqlı əlaqədən daha çox qazanan Rusiyadır. Təkcə təbii qaz ve enerji təchizatına görə illik 71 milyard dollar qazanır. Təbii ki, id- xalat üçün mənbə tapmaq daha asandı, nəinki ixracat üçün bazar. ƏDƏBIYYAT 1. http://aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-katarla-uzun-vadeli-lng- mutabakati-imzaladi/484537 2. http://azertag.az/xeber/905861 3.http://www.bbc.com/turkce/ekonomi/2015/11/151125_turkiye_r usya_ekonomi 4. Hürriyet, Ekonomi, 5 Aralık 2015 5.http://tr.sputniknews.com/avrupa/20151202/1019417433/yunani stan-kammenos-suriye-turkiye-rusya.html ______________________ M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 132 Leyla NƏBİYEVA Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi, II kurs tələbəsi E-mail: leila.nabi@icloud.com TÜRKİYƏ RESPUBLİKASININ DÜZƏNQURUCU AKTOR OLMAQ İDDİASI Elmi rəhbər: İsmayıl MƏMMƏDOV Bakı Dövlət Universitetinin professoru Açar sözlər: Beynəlxalq münasibətlər sistemi, Türkiyə, xarici si- yasət, düzənquruculuq iddiası, “qonşularla 0 problem” XXI əsr qlobal səviyyədə siyasi fürsətlər əsridir. Gələcək yenidən düşünüb planlaşdırılmalıdır. Məhz elə bu səbəbdən idi ki, Türkiyədə 2002-ci ildə AKP-nin hakimiyyətə gəlməsi ilə xarici siyasət kursunda müəyyən dəyişikliklər baş verdi. Bu dəyişikliklər Əhməd Davudoğlunun konseptual yanaşmaları ilə bağlıdır. Bu ya- naşmalardan ən əhəmiyyətlisi, heç şübhəsiz strateji dərinlik anal- yışıdır. Bu yanaşmaya görə, Türkiyə yerləşdiyi coğrafiya, sahib olduğu tarix və mədəni miras səbəbindən əsla tək tərəfli və tək öl- çülü siyasət yeritməsi mümkün olmayan, maraqlarını adlandırar- kən özünü daim mərkəzdə yerləşdirməsi lazım olan bir ölkədir. Ə.Davudoğlunun "Strateji Dərinlik" düsturuna nəzər yetirək: G = (SV + PV) x (SZ x SP x Sİ). Yəni, Güc = (Sabit Məlumatlar + Potensial Məlumatlar) x (Strateji Zihniyyət x Strateji Planlaşdırma x Siyasi İradə). Türkiyənin dərinliyi bir neçə səbəblə bağlıdır. İlk olaraq Türkiyənin tarixi özəllikləri və coğrafiyası ilə. Tür- kiyə Osmanlı İmperatorluğunun mirası üzərində qurulan ən əhə- miyyətli ölkə olduğundan bu irsin başqaları tərəfindən necə qiy- mətləndirildiyi mövzusunda tarixi bir məsuliyyətə malikdir. İkinci olaraq, Türkiyənin aktiv və təyin edici bir xarici siya- sət təqib edə bilməsi əvvəlcə içəridə yaşamaqda olduğu problem- lərdən xilas olmasına bağlıdır. Türkiyənin ən əhəmiyyətli xarici siyasət məqsədi evini nizama qoymaq olmalıdır. M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 133 Üçüncüsü, bu anlayış qonşularla yaşanan problemlərin bir an əvvəl sona çatması lazım olduğunu vurğulamaqdadır. Qonşularla sıfır problem, hər şeydən əlavə Türkiyənin marağını daxili prob- lemlərin həllinə yönəldilməsi baxımından lazımlıdır. Bu, qonşula- rın xatirinə müdafiə olunan bir görüş deyil, məhdud resursları olan ölkə daxili problemlərin həl edilməsi üçün lazımlı olan bir strate- giyadır. Bir digər əsas, dinamik fəal xarici siyasət anlayışıdır. Buna görə məqsəd, problemlərin yaranmasını gözləmədən, potensial problem sahələrinə müdaxilə etmək və tərəfləri mümkün olan ən qısa zaman içində ortaq nöqtəyə gətirməkdir. Əsas olan, problem- lər meydana çıxdıqdan sonra onları ortadan qaldırmğa çalışmaq deyil, problemləri ilk mərhələdə yox etməkdir. Dövrün xarici siyasət konsepsiyasının yaradıcılarından sayı- lan Corc Fridmanın XXI əsrdə ABŞ-ın xarici strategiyasını təhlil etdiyi “Növbəti 10 il. Biz hardaydıq? Hara gedirik?” kitabında həmçinin Türkiyə ilə bağlı da proqnozlar verir. Fridmana görə, re- gionda balans yarada biləcək yeganə ölkə Türkiyədir və növbəti 10 il ərzində o bu səviyyəyə çatacaq. Dünyanın 17-ci ən güclü iq- tisadi dövləti kimi Türkiyə Yaxın Şərqdə iqtisadi cəhətdən ən in- kişaf etmiş ölkə olmaq imkanındadır. Fridman qeyd edir ki, Türki- yə önümüzdəki illərdə tezliklə ilk onuncu sırada yer alacaq. C.Fridmanın düşüncələrinə əsasən, uzunmüddətli perspek- tivdə Tehran Ankaranı dayandıra bilməyəcək. Iqtisadi baxımdan Türkiyə daha dinamikdir və bunun nəticəsində ən modern silahlı qüvvələri saxlamağa qadirdir. Ən vacibi isə odur ki, coqrafi ba- xımdan Tehranın regional alternativləri məhduddur, Ankara isə Qafqaz, Balkanlar, Orta Asiya və Aralıq dənizi ölkələrinə, Şimali Afrikaya doğru genişlənir və ittifaqlar yaradır. Tehran bu imkan- dan məhrumdur. Iranın heç vaxt güclü hərbi-dəniz qüvvələrinin olmadığını vurğulayan Fridman qeyd edir ki, gələcəkdə də coqrafi vəziyyətinə və boğazların strateji əhəmiyyətinə görə belə qüvvəyə sahib ola bilməyəcək. Türkiyə isə əksinə, həmişə Aralıq dənizində dominant qüvvə olub və gələcəkdə də bu mövqeyini qoruyub sax- layacaq. Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|