Mustafa Kamal Atatürk 135 Türkiyə Cümhuriyyəti
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkan LƏTIFLI Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi II kurs magistrant E-mail: turkanlatifli@yahoo.com RUSİYA-TÜRKİYƏ MÜNASİBƏTLƏRİNƏ UKRAYNA
M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 125 başa Azərbaycanla sərhədi olmayan (təcrid edilmiş Naxçıvan istis- na olmaqla) Türkiyə yalnız Gürcüstan vasitəsilə Qafqaza daxil ol- maq imkanı qazanır. 2005-ci ilin iyulunda Gürcüstan parlamenti- nin qəbul etdiyi Milli Təhlükəsizlik Konsepsiyasında Türkiyə Gürcüstanın 4 əsas strateji tərəfdaşından biri kimi qeyd olunub. Ermənistanla münasibətlərdəki problemlər və Dağlıq Qara- bağ münaqişəsi Ankaraya regiona nəzarət uğrunda açıq və ciddi mübarizə aparmağa imkan vermir. Türkiyənin Cənubi Qafqazın üç ölkəsindən biri ilə diplomatik, iqtisadi və siyasi əlaqələrə malik olmaması onun regionda manevr imkanlarını məhdudlaşdırır. Er- mənistanla diplomatik əlaqələr qurmaq və sərhədləri açmaqdan imtina edən Türkiyə Avropa İttifaqının da iradları ilə üzləşir. Dağ- lıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması, Türkiyə-Ermənistan və Azərbaycan-Ermənistan əlaqələrinin qurulması Türkiyənin Cə- nubi Qafqazda və Avropadakı mövqelərini gücləndirəcək amillər sırasındadır. Türkiyənin Qafqazdakı mövqeyi həmçinin onun Rusiya və İrana münasibətlərindən də asılıdır. Türkiyə regional maraqlarını elə gerçəkləşdirməlidir ki, bu, bir tərəfdən, onu Qafqazda Rusiya və İranla açıq rəqibə çevirməsin. Türkiyə regionun digər maraqlı dövlətləri ilə münasibətlər qurarkən Azərbaycan və Gürcüstanın bu dövlətlərlə münasibətlərinə xələl dəyməməsinə çalışmalı, bu iki müttəfiq ölkənin bir tərəfdən Türkiyə, o biri tərəfdən digər re- gion dövlətləri arasında məcburi seçim qarşısında qalmasına yol verməməlidir. Yekun olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Qafqazda bütün tə- rəfləri birləşdirən kollektiv, birgə təhlükəsizlik anlaşmasının yara- dılması mahiyyətinə görə tədrici bir prosesdir. Regiondakı ümumi siyasi və psixoloji əhvali-ruhiyyənin hərbi vasitələrdən siyasi, dip- lomatik vasitələrə və yollara, qarşıdurmadan əməkdaşlığa dəyiş- məsi hələ ilkin mərhələdədir və bütün maraqlı tərəflər onu siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik sahələrində dəstəkləməlidirlər. M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 126 ƏDƏBİYYAT 1. Elşən NƏSIBOV. ABŞ və Türkiyənin Qafqaz geosiyasi regionun- da strateji maraqları və Azərbaycan Respublikası. Bakı, 2006. - 310 s. 2. Əli HƏSƏNOV. Azərbaycan Respublikasının milli inkişaf və təhlükəsizlik siyasəti. Bakı, 2011. - 438 s. 3. Ali Faik DEMIR. Türk dış politikası perspektifinden Güney Kafkasya. İstanbul, 2003. - 358 s. 4.Ahmet DAVUTOĞLU. Stratejik Derinlik. Türkiye’nin Uluslar- arası Konumu. Küre Yayınları: İstanbul, 80-ci basım, Kasım 2012. – 584 s. 5. Tayyar ARI. Orta Asya ve Kafkasya. Rekabetten işbirliğine. Bursa: Marmara Kitap Merkezi, 2010. – 512 s. 6. Levent ŞEN. Türkiye ve Güney Kafkasya gerçeği: soğuk savaş sonrası Türkiyenin Güney Kafkasya politikası. Ankara, 2009. - 205s. ______________________ Türkan LƏTIFLI Bakı Dövlət Universiteti, Tarix fakültəsi II kurs magistrant E-mail: turkanlatifli@yahoo.com RUSİYA-TÜRKİYƏ MÜNASİBƏTLƏRİNƏ UKRAYNA BÖHRANININ TƏSİRİ Elmi rəhbər: Tahir BAXŞƏLIYEV Bakı Dövlət Universitetinin professoru Açar sözlər: Türkiyə, Rusiya, Krım tatarları, Ukrayna 2013-2014-cü illərdə Ukraynadakı Avromaydan hərəkatı ar- dınca isə Krımın Rusiya tərəfindən ilhaqı bütün gözləri Osmanlı- nın varisi Türkiyəyə çevirir. Çünki Rusiya Krımın ilhaqına haqq qazandırarkən öz varislik hüququnu və Krımda yaşayan rus əha- lini əsas gətirir. Qeyd etmək lazımdır ki, rus əhali I Yekaterinanın həmçinin SSRİ dövründə Krım tatarlarının sürgün olunmasından M.K.Atatürk – 135 Türkiyə Cümhuriyyəti azərbaycanlı gənc tədqiqatçıların araşdırmalarında 127 sonra yarımadaya köçürülənlərin hesabına indi çoxluq təşkil edir. Krımın qədim əhalisi olan Krım tatarları isə hal hazırda əhalinin ancaq 13%-ni əhatə edir. Lakin Krımı Rusiyadan qoparmaq üçün tarixə istinad edən ruslar Osmanlı imperiyası ilə çar Rusiyası ara- sında bağlanmış Kiçik Qaynarca müqaviləsinə görə yarımadanın müstəqillik hüququnun olmadığını unudur. 1783-ci ildə II Yekate- rinanın imzaladığı müqavilədə yazılıb ki, yarımada öz müstəqilli- yini elan edə və üçüncü ölkəyə verilə bilməz. Belə olan halda Krım Osmanlının ərazisi hesab olunacaq. Doğrudur, Krımın ilhaqı məsələsi ortaya çıxanda rəsmi Ankara Krıma nümayəndə heyəti göndərərək Krım tatarlarının tək olmadığını göstərir. Ancaq bütün Avropanın təklədiyi Rusiya ilə münasibətlərini yaxşılaşdıran Tür- kiyə Krım tatarlarına hər zaman dəstək olacaqlarını bəyan etsədə bu məsələyə o qədər ciddi yanaşmır desək yanılmarıq. NATO-nun üzvü, keçmişdə Rusiyanın tarixi rəqibi, Qara dənizin lider dövləti Türkiyənin Krımın ilhaqına münasibətini iki dövrə bölmək olar. Əgər əvvəllər Rusiya ilə hər sahədə əməkdaşlığı genişləndirən və bu mələləyə loyal yanaşan Türkiyə görürüksə, 2015-ci ilin sonla- rında Rusiyaya məxsus hərbi təyyarənin vurulmasından sonra tə- rəflər arasında kəskinləşən münasibətlər fonunda rəsmi Ankaranın mövqeyinin dəyişdiyinin şahidi oluruq. Türkiyənin o vaxtlar xarici işlər naziri olan Əhməd Davud- oğlu ukraynalı həmkarı Deşiça ilə 2014-cü ilin əvvələrində görü- şəndə Ankaranın mövqeyini bildirərkən qeyd edirdi ki, «Biz Uk- raynanın ərazi bötövlüyünü dəstəkləyirik, keçirilən referendumun hüquqi əsası yoxdur. Ukrayna bizim üçün təkcə qonşu deyil stra- teji müttəfiq və qardaş ölkədir. 1944-cü ildə sürgün edilən soydaş- larımızı bügündə müdafiə edirik. Lakin bir güc Krım məsələsini rus-tatar sonra isə rus-türk münaqişəsinə çevirə bilər. Krım əvvəl- cə Ukraynanın sonra isə bütün dünyanın problemidir. Hadisələrin rus-türk münaqişəsinə dönüşməsi Suriyadakı kimi gərçək məcra- sından çıxmasına səbəb olacaq. Amma biz buna icazə verməyəcə- yik. Krım hərbi qarşıdurmanın yox, turizmin, tərəqqinin və əmək- daşlığın mərkəzi olmalıdır. Türkiyə Krımdakı mövcud vəziyyətin mümkün qədər tez aradan qaldırılması üçün əlindən gələni etməyə Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|