Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир

Yol
Xatirəsi mənim üçün daim əziz olan, həyatın xaosundan mənə ilk yol göstərən müəllimim – Seyfullah SEVİMƏ.
Həyat bir yoldur. Doğulandan düzəlirsən bu yola və Aşıq Veysəl demiş, gecə-gündüz gedirsən. Başlanğıc bəlli, son bəlli. Amma bu iki bəlli nöqtənin arası fərqli, mü­əm­ma­lı, enişli-yoxuşlu olur.

Ustadlarımdan birindən kiçik bir hekayə din­lə­miş­dim və yol haqqında bu həqiqət açılmışdı mənə.

Hər kəs dağın zirvəsinə qalxmağa çalışır. Bu yolda baş­­lıca şərt bələdçidir. Bələdçisiz qalxanda çox çətin, hət­ta qorxulu olur. Adam aza bilər, qayadan uça bilər, vəhşi hey­­vanlara tuş gələ bilər. Bəlkə də sən özbaşına, hansı isə üsullar tapıb məqsədə çata bilərsən, lakin bu, o qə­dər əzablı və çətin olur ki, yolun sonuna çatanda sənin nə öz məqsədindən faydalanmağa gücün çatır, nə də bir baş­qasına özündən sonra bələdçilik etməyə həvəsin. Halbuki bu yolu sona vurmağın əsas ləzzəti də məhz bu ikisidir.

O boyda dağa qalxmaq üçün kifayət qədər savad­la­nan, özündə əzm, iradə toplayan bir insanın dinməz-söy­ləməz bir başqasına tabe olması, onun dediyi ilə oturub-dur­ması, tənbehlərinə dözməsi çox ağırdır. Bu səbəbdən yo­lu sona vurmaq üçün digər şərt sənin fərasətin, təva­zö­kar­lığın, iradən, söz dinləmək, gördüklərindən, yaşadıq­la­rın­dan ibrət götürə bilmək bacarığındır. Yolun sağ-sala­mat keçilməsi və sona varılması üçün bunlar çox əhə­miy­yətlidir.

Bələdçinin vicdanlı, dinli-imanlı, təcrübəli olması da bu yolun keçilməsində əsas şərtdir. Bələdçilər çoxdur. Niy­­­yətlər müxtəlifdir. Sənə lazım olan niyyəti sənin (!) niy­­yətinlə üst-üstə düşən, zamanında sənin gücünü düz­gün dəyərləndirib sənin keçə biləcəyin yolu seçə bilən bir bələdçidir.

Ən qorxulu hal bələdçinin səni mənzil başına çat­dı­ran­dan sonra səni buraxmamasıdır! Hər bələdçi yalnız öz sa­hə­sini tanıyır. Əlbəttə, bütün yolu tanıyan bələdçi də tap­­maq mümkündür. Lakin bu, Allahın elə bir nadir lüt­fü­dür ki, hər adama qismət olmur. Öz sahəsinin sonuna gə­lən­dən sonra bələdçi özü kimi səni də inandırmağa ça­lı­şır ki, bu, bütöv yolun sonudur. Burdan o tərəfə keçsən qa­­ya­dan uçacan, məhv olacan və s. İndiyə qədər inan­dı­ğın bir bələdçiyə inanmamaq çox çətindir, hətta mümkün deyil.

Hər üç şərti tamamlayan isə səni bütün yol boyu iz­ləyən içindəki Bələdçindir – Allah. Ona olan imanın və inamın sənin yanında olan müddətdə sən həm düzgün bə­lədçi seçə bilərsən, həm missiyan naminə Ustadın hör­mə­ti qarşısında qürurunu sındıra bilərsən, həm yolun hər əziy­yətinə dözərsən, onu başa vura bilərsən, həm də gü­cün qalar ki, başqalarına bələdçilik edəsən.

Bunları mənə öyrədən Ustadım vaxtı çatanda məni ra­hatca, sevə-sevə buraxdı, yolumun qalanında uğur di­lə­di. Başqalarını da bu yerə gətirmək üçün özü geri qayıtdı. İn­­dən sonra onunla qala bilməyəcəyimi bilirdi, çətin də ol­­sa bununla barışdı. Çünki Ustad idi. Öz işini gözəl bi­lən, qəlbi Allahın nuru və lütfü ilə güzgü qədər ci­la­lan­dı­­ğına görə İnsanı, onun istedadını, həyatdakı mis­si­­yasını aydınca əks etdirən və anladan Ustad.

Dağ və daş
Uca bir dağ ətəyindəki yamaclara, düzənlərə, dərə­lə­rə baxıb öz ucalığını daha yaxşı dərk edir. Öz varlığını, ma­hiyyətini, məqsədini anlaması ona var olmaqda kömək edir, varlığının mənasını artırır. Hər halda bu uca dağlar Al­lahın «beşik kimi yaratdığı Yerin dayaqları ol­duq­larını» (Quran 78/6-7) bilir və bu məsuliyyətlə dayanırlar.

Bu uca dağın başında kiçik bir daş nə hiss edir? O da dərələrə-düzlərə yuxarıdan aşağı baxır, özünü onlar­dan ucada görür. O, hətta dağın özündən belə üstdədir. O, bu dağın «balasıdır». Bu, onun varlığının yeganə mə­na­sıdır. Yeganəmi?

O, nə bir divara hörülmür, nə bir hasara. Onun üzə­ri­n­də nə ot bitmir, nə çiçək. O, hətta üzərinə yağan yağış dam­­lalarını belə uda bilmir. O, gözünü bu yüksək dağın başında açıb, aşağıdan xəbəri də yoxdur. Aşağıdan xəbəri olmadığına görə, …oturduğu ucalıqdan da xəbərsizdir. Xə­bərsiz olduğuna görə, öz mahiyyətində də yanılır. Özü­nü hamıdan, dağdan da uca bilir. Amma ucalmağın nə əziy­­yətindən, nə də ləzzətindən xəbərdardır. Deməli, bu uca­lığın məsuliyyətini də bilmir.

Dağa çıxmış bir adam qalxdığı yüksəkliyi hiss et­mək üçün aşağılara bir «xəbər» göndərmək hə­və­sinə dü­şür: yerdən daşı götürür və uzaqlara atır. Haralarasa aşa­ğı­lara. Bir anın içində daş bir məc­hul­luqdan digər məc­hul­luğa düşür.

Yüksəklikdən düşmək nə asanmış, nə mənasızmış… Nə əziyyəti varmış, nə ləzzəti. Sadəcə, düşdüyü dibdən yük­səklikləri seyr etməyin həsrəti və əzabı varmış.

Özü ucalığa qalxmayan və ucalığın mahiyyətini dərk etməyən düşdüyü aşağıların ne­cə, mənasını anlaya bi­­lərmi? Bunun yeni bir başlanğıc ola biləcəyini güman edirmi? Yoxsa bu dəfə də içindəki hikkə, həsrət gözünü kor edər?

Zirvə
Uşaq doğulur və onun kiçik dünyasından hər şey elə bö­yük, elə nəhəng görünür ki! Uşaq böyüyür və o, əv­vəl­cə özündən böyük uşaqlar boyda, sonra da hamıdan «bö­yük» atası boyda olmaq istəyir. Beləcə həvəslə böyüyür. Gün gəlir onun fiziki boyartımı dayanır, ancaq onun bö­yü­mək arzusu hələ təzə-təzə başlayır. Bu dəfə o, mənən bö­­­yü­məyə başlayır. Təhsilini artırır, dünyagörüşü böyü­yür.

Ancaq bu «böyümə»ni gözlə görmək çətindir, ona gö­rə də… Bə­zi­ləri öz «yekə» boy-buxununa baxıb özünü ha­­mı­dan ye­kə, hamıdan nəhəng bilir və bundan artıq bö­yü­­mə­yə lü­zum görmür. Belə olanda onun böyüməyi də da­­yanır.

Zir­vəyə qalxmaq istəyən geri boylananda keçdiyi yolun bö­yüklüyündən qürurlanıb daha artığına ehtiyac hiss et­mir. Amma zirvəyə və ora qalxanlara baxan özü­nün ki­çik­liyini dərk edir, görür və «böyüməyə» cəhd edir.

Kamillik
Kamillik bütöv və sadə bir fenomendir. Yəni o, elə bir tamamlanmış, bitkin, müəyyən keyfiyyətlərə malik bir məf­­humdur ki, onun kiçik və əhəmiyyətsiz görünə bilən bir xüsusiyyətinin olmaması artıq bütöv kamilliyin pozul­ma­sı deməkdir.

Kamillik – vəhdətdir, ayrı-ayrı xüsusiyyətlərin üzvi şə­kildə birləşdiyi bir vəhdət. O bölünməzdir. Onu his­sə­­lərə bölmək və hissələr vasitəsilə dərk etməyə çalışmaq ka­milliyin dərki yox, ayrıca keyfiyyətlərin dərki sayıla bi­lər ki, bu xüsusiyyətlər də fərqli bir şəraitdə və fərqli bir şe­yin tərkibində kamillikdən çox uzaq ola bilər. Və ya eyni xü­susiyyətlər fərqli şəraitlərdə kamilliyə apardığı kimi, na­qisliyə də apara bilər.

Kamillik – harmoniyadır, vəhdətdə olan hissələrin ara­­­­sında harmoniyadır. Bir daş bacarıqlı ustanın əlində gö­zəl bir sarayın bir hissəsi, naşı ustanın əlində evi təh­lü­kə qarşısında qoya bilən artıq bir detal ola bildiyi kimi. Ka­millik nə daş deyil, nə usta, nə də sarayın layihəsi. Ka­mil­­lik hazır evdir. Burada hər şey vacibdir: həm düzgün se­­çilmiş sağlam daşlar, həm bacarıqlı usta əli, həm gözəl la­­yihə, həm bu layihəyə uyğun məkan, …həm də onun sa­kinləri.

Kamilliyin hissələri onun tamının daşıdığı mahiyyəti da­şımadığına görə, onun ayrı-ayrı hissələrinə malik ol­maq kamil olmaq deyil. Hər hissənin öz mahiyyəti var, la­kin bu mahiyyət bütövün tərkibində dəyişir. Başqa sözlə desək, təklərin mahiyyəti tamın mahiyyətində əriyir.

Üzündə göz izi var…
Məlum bir mahnıda deyildiyi kimi… Kiminsə baxış­la­rı doğurdanmı iz qoyur? Kiminsə surəti gözlərdə qa­lır­mı? İz qoyan hansı baxışlardır? Qalan hansı surətdir?
Sən bir dənizsən… Gah sakit, müəmmalı, gah dal­ğa­lı, coşqun. Gah könül gəmilərini oyuncağa çevirib atıb-tu­tan, sonra da qırıqlarını bəyənməyib sahilə atan, gah də­rinliklərində min bir ağrı və nəvazişlə inci yetişdirən.

Sən bir dənizsən… İnsan sənə yaxınlaşmaqdan qor­xur. Bilir ki, sənin hökmünə düşsə, Sənə təslim olmalı, özün­dən imtina etməlidir. İnsan Səndən aralana da bil­mir. Sənin cazibən ahənrüba kimi adamı özünə çəkir. Be­lə­cə dayanıb sahilində tərəddüdlər içində quruyursan, … giz­lin-gizlin arzu edirsən ki, güclü bir dalğa səni bu tə­rəd­d­üddən qurtaraydı.

Sən bir dənizsən… Sahilindəkilərə sığal verib apa­ran, …sonra da onu sahilin uzaq bir küncünə atan.

Sən bir dənizsən… Sal qayaları oxşaya-oxşaya qoy­nu­na alan və onları əbədi unudan, başqa qaya axtaran.

Sən bir dənizsən… Haralardasa sahilin var. Ancaq Sə­nin sərhədlərini nə göz görür, nə ağıl kəsir… Sənin bö­yük­lüyünü hiss etmək üçün ancaq özünü Sənin hökmünə ver­mək lazımdır ki, Sənin dünyana tam bələd olmasa da, Sənin aləmində ərisin, qarışsın…

Sən bir dənizsən… Hər kəsi möhtəşəmliyi ilə heyrətə sa­­lan, hər kəsi müəmması ilə tilsimləyən bir sirli dün­ya­san.

Sən bir dənizsən… Sənə hər yaxından baxana onun öz əksini göstərən. Yəqin buna görə Sənin üzündə göz izi­ni görmək olmur. Yəqin buna görədir ki, kimsə Səndə iz qo­ya bilmir.

Sevgiyə fatihə
Sevgi – gözəldir. Sevgi – müqəddəsdir. Sevgi – ülviy­yə­tə aparan yoldur. Sevgi – ruhun dilidir. Sevgi – ruhun özü­nü reallaşdırma yoludur. Sevgi haqqında necə gözəl söz­lər deyilib, nəğmələr oxunub. Heç kimin də ağlına gəl­mə­yib ki, sevginin bir …fatihəyə də ehtiyacı ola bilər.

Ruhların məkanı göylər, bədənlərinki yerdir. Ruh­lar yerdə darıxır, sıxılır, bədənlər göyə qalxa bilmir, ora­da onların ağırlığı daha artıq nəzərə çarpır. Hər ikisini bir­ləşdirən sevgidir.

Bədən ruhun tərcümanıdır. Yoxsa sevgini kimsə duy­­maz, anlamaz. Bədən öz işinin öhdəsindən gəlmirsə – di­­li bilmirsə, bu səsə qarşı laqeyddirsə, kardırsa, sevgi aciz qa­­lır: eşidən, duyan, amma danışa, anlada bilməyən bir bəd­­bəxtə çevrilir.

Bədən pərvazlanan ruhun dincəlmək məkanıdır. Bə­dən ruha gen gələndə ruh bir də təkan verib uça bilmir, dar olanda, ruhun qanadları əzilir, yenə uçmaqdan məh­rum qalır. Sevgi qalır dörd divar arasında: səmaların son­suz­luğunun dadını bilən, iki qanadı olan, amma oralara bir də qalxa bilməyən bir bədbəxtə çevrilir.

Bədən ruhun yerdə bələdçisidir. O olmazsa, göylər­də maneə tanımayan ruh yerdəki ilk yolayrıcında qəzaya dü­şər. Nur dolu bir harmoniyadan yerin xaosuna düşən­də sevgi itib-batır, toqquşan bədənlər arasında əzilir. Sev­gi­nin gözü ancaq nurun rənginə alışdığından qırmızı və ya­şıl işıqların hökmünə düşəndə tez-tez cəzalanır və bun­dan çılızlaşır, solğunlaşır. Zəngin bir dünyanın sultanı ola-ola kasıb bir məkanda qolu bağlı bir bədbəxtə çevrilir.

Bu bədbəxt sevgiyə ən böyük yaxşılığımız ona Fatihə oxumaq olar.

Fatihə!

Bədən, ruh və eşq
Dəli sevgi – bütöv bir həyat,

ağıllı sevgi – həyatın bir hissəsidir.
Əbu Turxan
Ruh özünə uyğun gələn, onu öz könül güzgüsündə ay­dınca əks etdirən başqa bir ruhu görən kimi tanıyır, du­yur, onunla vəhdətdə olmağa çalışır.

Bədən də özünə uyğun, öz zövqünü oxşayan başqa bir bədəni görən kimi ona can atır, ona qovuşmağa ça­lışır.

Ruh tapdığı ruhun bədənini ilk anlar seçmir… bu, heç onun üçün maraqlı da olmur.

Bədən də tapdığı bədənin ruhunu ilk anlar gör­mür… bu, ona heç maraqlı da deyil.

Ruh öz bədənini unudaraq yad bir bədəndəki ruhla doğmalaşır.

Hər ikisi öz zövqünə can atır, bütün vasitələrlə öz var­lığını qarşısındakına çatdırmaq istəyir, ən ki­çik imkan­la­rı belə qaçırmaq istəmir, harmoniya axtarır. Ruhun si­la­hı yalnız baxışlar, atəş dolu nə­fəsdir, bədənin silahı isə çox­dur – insanın bütün imkan və bacarıqları: bütün hiss or­qanları üstəgəl söz.

Ruh daha sərbəst, daha azaddır. Onlar tez qovuşur, tez dil tapırlar.

Bədənlər isə maneə tapmaqda sanki bir-birilə yarışa gi­rirlər. Bunun adı gah naz olur, gah qürur, gah küsü, gah abır-həya, gah ictimai rəy, gah da romantika.

Ruhlar heç cür bir ahəngə gələ bilməyən bədənləri gör­mədən belə öz vəhdətlərinin zirvəsinə çatırlar.

Hər addım başı maneələri dəf etməklə məşğul olan bə­dənlər üçün heç bir sərhəd tanımayan ruhların ardınca ye­tişmək çox çətindir, hətta mümkünsüzdür.

Ruhlar bərabər ola bilməyəndə bədənlər ünsiyyətdə ol­salar da, bir-birilə müəyyən şərtlərlə bağlı qalsalar da, öz­ləri də bilmədən ayrı yaşayan, haralardasa öz həmdə­mi­ni axtaran ruhlarının ayrılığını yaşamalı olurlar, bə­ra­bər olsalar da elə hey bir ayrılıq mehindən üşüyürlər.

Bədənlər dil tapa bilməyib ayrılsalar da, ruhlar bə­ra­­bər qalırlar. Hərəsi öz bədənində təklikdən üşüsə də, bir-birinin hənirinə qızına bilirlər, bu atəş onları donub heç olmağa imkan vermir.

Ruhlar və bədənlər arasındakı təmaslar böyüdükcə, his­slər dolub-daşdıqca, zövq oxşamaqdan sevgiyə, sev­gi­dən eşqə yüksəldikcə bir an gəlir ki, ruhun bədənə, bədə­nin də ruha möhtaclığı ortaya çıxır. Yaşanan duyğuların tam olması üçün ruh və bədənin təklikdə yox, bir-birilə vəh­dət halında olması bir zərurətə çevrilir. Ya bədən ruhu öz da­lınca sürüməyə çalışır, ya da ruh bədənə öz qa­nad­la­rı­nı tax­mağa cəhd göstərir. Bəlkə buna görə Əbu Turxan de­­yir ki, «məhəbbət ruhla bədənin ittifaqından yaranır»? Bəl­kə bu ittifaq olmayanda yaranan duyğular qırıq və ya­rımçıq qalır? Bəlkə ruh və bədəni bir ittifaqa gətirən elə məhəbbətdir?

Bəs ittifaqa gələ bilmiş ruh və bədən nə əldə edir?

Ruh bədənə ağırlığını, nisbiliyini, qara torpaqdan ya­randığını unutdurur. Bədən ruhun aşıb-daşan işıq selini za­hirə çıxardır. Ruh bədənin qaranlıqda azmış, vurnuxan hiss­lərinə nur verir, bədənin özünün də xəbərsiz olduğu cə­hətlərini işıqlandırır. Bədən ruhun duyduqlarını, təsəv­vür­­lərini reallaşdırır, onlara maddiyyat qatmaqla ruhun tə­­səvvürünə belə gəlməyən həqiqətlər anladır ona.

Bir-birini kəşf edə-edə ruh və bədən bir varlıq kimi ka­milləşir, bir-birini tamamlaya-tamamlaya bir varlıq ki­mi bütövləşirlər.

İlk vaxtlar kənar bir qüvvə kimi təsir göstərən eşq hər ikisinin tərkib hissəsinə çevrilir: nur olub ruhun işı­ğına qarışır, qan olub bədənin damarlarında axır, … ma­hiy­yət olub İnsanı var edir.


İnsan
Ruhunla ülvi, kamil bir dünyaya bağlısan. Bu bağ­lı­lığı dərk etdiyinə görə həmin ülvilikdən, kamillikdən öz payını ala bilirsən. Böyük qara bir pəncərədə iynə boyda gö­rünən işıq get-gedə böyüyür, qaranlıq azalır və bir bə­dən çərçivəsinə sığmayıb ətrafa da saçılmağa başlayır. İçin­də qaynayan, dolub-daşan bu duyğular, düşüncələr ya­zıya, tabloya, notlara köçür. Qara dünya sənə yad­laş­dıq­ca, nurlu aləm sənə doğmalaşır. Bu işıqla hansı qa­ran­lı­ğa baxsan, orada basırılmış, çirklənmiş nuru görə bilir­sən… və onun da parlamasına çalışırsan.

Bu SƏNƏ baxanda necə də doğmasan!

Adam əlindən tutub nurlanmaq istəyir!

Bədənin dünya adlı bir binanın gəlib-gedən qonaq­la­rından biridir. Həm bu binada öz yerini tutmağa, yerini ra­hat, isti etməyə, həm də bu binanın özünü daha işıqlı, da­ha sakit bir vəziyyətə gətirməyə çalışırsan. İstəyirsən dörd yanındakılar da bu gözəllikdən doyunca bəhrə­lən­sin. Yenə istəklər, arzular, planlar köçür yazıya, tabloya, no­ta.

Nə qədər çalışsan da bu binanın dörd divarını aşa bil­mirsən, elektrik olmayan otağı işıqlandıra bilmirsən, bir otağın sakinini o biri otağın sakini ilə barışdıra bil­mir­sən. Çalışa-çalışa, yarada-yarada… bu binadan kənarda da bir həyatın olduğunu unudursan, ya da xatırlamağa vax­tın qalmır.

Bu SƏNƏ baxanda necə də yadsan!

Adam SƏNdən üz döndərib bu binanı tərk etmək istəyir!

«Bədənlə çəpərlənən», «aşağıdan bədənə, yuxarıdan ruha bağlı» (Əbu Turxan) bir nəfsinin olduğunu bilirsən. Ru­hunun verdiyi nurun cazibəsini bilsən də, nəfsini ru­hu­nun itaətinə vermirsən. Bədəninin qaranlıqdan kənara çı­xa bilmədiyini dərk etdiyinə görə, nəfsini ondan da uzaq­da saxlayırsan. Nəfsin varlığı belə yaddan çıxır! Sən: «bu bi­­nanın sakiniyəm», – deyib çiyinlərindəki yükü da­şı­yır­san, ru­hunu dinləməyə vaxtın qalmır. Bir də bu binada ru­hun de­dikləri keçərli deyil ki! Bu binaya lazımlı olmaq is­­tə­yir­sən­sə, ruhunun gözünü bağlayıb, dilini lal elə­mə­li­sən.

Bu SƏNƏ baxanda necə də MƏNsən!

Adam lal-kor bir ruhun başqa bir lal-kor ruhu görməyinə təəccüb edir!

Bir udum nəfəs
Görəsən hər an rahatlıqla nəfəs alan və bunun heç fər­qində olmayanlar bilirlərmi ki, bir udum nəfəsin nə bö­yük hikməti var? Yəqin ki, yox. Bunu yalnız o bir uduma həsrət qalanlar bilər.

Bir udum nəfəsi ciyərinə tam çəkə bilmirsən, ya­rımçıq qalır, …ancaq sənə bir ömür bəxş edir. Onun da­dını ağzında doya-doya hiss etmirsən, çox azdır, …ancaq bütün dadları unutdurur.

Bir ömür yaşayırsan və o bir udumun varlığından be­lə xəbərsiz olursan… Bir gün o nəfəs səni tapır: bir çi­çə­yin ləçəyindənmi, bir pıçıltının hənirindənmi, bir tə­bəs­sü­mün cazibəsindənmi, bir çatılmış qaşın düyünündənmi… Ta­pır, üsuluna, şəraitinə baxmadan. Sən təəccübdən, hey­rət­dən içini çəkəndə o nəfəs ciyərinə dolur və qanınla bü­tün bədəninə yayılır. Hər şeyə bir yeni rəng verir, hər şey san­ki təzələnir. Baxışların, eşitməyin, hissiyyatın dəyişir, iti­ləşir, həssaslaşır. Göydə uçan quşun qanadlarının xı­şıl­tı­sını eşidirsən, suda üzən balığın qovaqcığının hava ilə do­lub onu günəş işığına qaldırdığını hiss edirsən, bir udum nəfəsə həsrət qalan könüllərin susuz torpaq kimi çat­ladığını görürsən…

O bir udum nəfəs üçün indiyə qədər necə yaşadığına təəc­cüb edirsən, onun səni tapmasına sevinirsən, onun yal­­nız bir udum olmasına təəssüf edirsən. Bircə anın için­də hisslər qarışır bir-birinə. Çalışırsan vaxtı dayandırasan ki, o nəfəs sənin içində qalsın, onu itirməkdən qorxursan. Amma o bir udum nəfəs çox kiçikdir, nə əllə tutulmaz, nə zamanla.

Bircə udumluq nəfəs içinə girir, çıxanda isə bütün ca­nını çıxardır. Bəlkə də canın özü ondan qopa bilmir, onunla bərabər getmək istəyir.

O bir udum uçur… ancaq hikməti qanında qalır, öm­rü boyu dolanır. Əvvəllər varlığından xəbərsiz olanda heç nəfəs aldığının fərqində belə deyildin. İndi o bir udu­mun həsrətini çəkə-çəkə geniş dünyada boğulursan, hey o bir udumu axtarırsan. Bu, başqa nəfəslərə qarşı insafsızlıq de­yilmi? Bu, bir an, bir udum naminə ömrünü qurban ver­mək deyilmi? Bəlkə də belədir… yəqin elədir. Ancaq o bir udum nəfəsi ciyərinə çəkən üçün bunların heç bir fərqi yox­dur. Boğulmağın dadını bilən üçün o bir udumun qiy­məti yoxdur.

Filosof portreti
Elə bil nə isə demək istəyirsən, amma demirsən, … de­yə bilmirsən. İçini dolduran bir hiss, açılmaq həvəsi sə­ni həyəcanlandırır, qanın­ı qaynadır. Bundan rəngin qaçır, ba­xışların narahat-narahat ətrafı dolanır… dinləyici ax­ta­rır, ancaq tapa bilmir. Narahatlıq ümidsizliyə qarışır, hə­yə­can – təəssüfə.

Elə bil nə isə demək istəyirsən, amma demirsən, … de­yə bilmirsən. Gərginləşmiş üz cizgilərin danışır, hə­yə­can dolu baxışların danışır, hətta saçlarını qarışdıran na­ra­hat barmaqların da danışır. Bircə dilin dinmir. Bərk-bərk sıxılan dodaqların açılmır ki, dilinin də tilsimi sına.

Sən çox şey deyirsən, bircə demək istədiyini de­mir­sən. Sən çox simalarla rastlaşırsan, bircə sənin ruhunu əks et­dirəcək sima sənə rast gəlmir; çox baxışlar tutursan, bir­cə sənin baxışının davamı olan baxışları görə bilmirsən.

Elə bil nə isə demək istəyirsən, amma demirsən, … de­yə bilmirsən. Anlamayacaqlarından, gözəl bir şeyi lə­kə­lə­yəcəklərindən, qanından-canından gələn sözlərinin hə­dər gedəcəyindən qorxursan. Onun nə qədər pak oldu­ğun­dan əminsən, çıxdığı məkan kimi saf bir məkana dü­şə­cəyindən isə əmin deyilsən.

Elə bil nə isə demək istəyirsən, amma demirsən, … deyə bilmirsən. İçində alışıb-yanan, səni kül eləyən bu sö­zün kimi isə yandırmasından, kiminsə ürəyində özünə yer elə­yib oranı didib parçalamasından ehtiyat edirsən. Bu sö­zün nə qədər ağır bir yük ol­du­ğunu bilirsən, ona görə han­sısa başqa bir ürəyə də bu ağırlığı verməyə qıymırsan. Onu səndən tam alacaq birini yox, onun ağırlığını səninlə bö­lüşə biləcək birini axtarırsan.

Elə bil nə isə demək istəyirsən, amma demirsən, … de­yə bilmirsən. Səni anladacaq, sə­­ni təsvir edəcək, sənin bü­tün varlığını əks etdirəcək bir söz. Bütün ümidin bu sö­zə­dir. Gah hələ vaxtının çatmadığını, gah da artıq çox gec ol­duğunu düşünürsən. Onu eşi­də­cək qulaq, duyacaq ürək ol­mayıb daşa çırpılmağındansa, öz içini parçalamasını üstün tu­tursan.

Elə bil nə isə demək istəyirsən, amma demirsən, … deyə bilmirsən.

Xoşbəxtlik
Hər kəsin xoşbəxtliyi onun könlü qədərdir.

Bir körpənin təbəssümü niyə bu qədər işıqlı, sirayət­edi­­ci, səmimi, ürəkdolusu olur? Niyə körpələr ən kiçik şey­­­­dən xoşbəxt olmağı bacarırlar? Əslində onları xoşbəxt edən onların könüllərindəki nurdur – hələ çirklənməmiş, ko­­­bud qabıqlar altında gizlənməmiş. Bu nur nəyin üzə­ri­nə dü­şürsə onu da nurlandırır. Yəqin buna görədir ki, kör­­­­pə­nin təbəssümündən hər kəsin üzü də açılır, könlü də.

İnsan böyüdükcə, qayğıları artdıqca … könlü yad­dan çıxır. Hər şey yadında olur: məişət qayğıları, vəzifə, mal-dövlət, övlad. Hər şeyin yanında könülə elə az yer qa­­lır ki… Onun nurunu görmək, sevinmək, sevindirmək elə çətinləşir ki… Hələ bu nur bütün gün düşüncəni məş­ğul edənləri, gündəlik həyatını, cəmiyyətin özünü sənin ru­­huna, könlünə yad bir rəngdə olduğunu göstərirsə se­vin­mək, xoşbəxt olmaq lap çətinləşir.

Könüllə sevinmək çətinləşdikcə, «uşaq böyüdükçə», in­­san məcbur olur «böyüklər» kimi sevinsin – diplom alan­­­da, övladı olanda, çoxlu pul qazananda, yüksək və­zi­fəyə qoyulanda, kitabı işıq üzü görəndə. Sevinir və … xoş­­­­bəxt olur. Olurmu? Olur, amma xoşbəxtliyinin ipi onu xoş­­bəxt edən şeyin əlində olur. O da istədiyi vaxt çəkib bo­ğur sənin xoşbəxtliyini. İynə olub xoşbəxtliyini şar kimi part­ladır. Sən də bu anın qorxusunu çəkə-çəkə «xoşbəxt» olur­san.

Sabun köpüyü kimi yox olan «xoşbəxtliklərə» ba­xan­­lar bəzən deyirlər: bu dünyada sevinc, xoşbəxtlik elə az­dır ki!

Əslində bu dünyada xoşbəxtlik o qədərdir ki! Am­ma onu könül gözü ilə baxsanız görərsiniz! Könlünüzün nu­ru nəyə düşsə onu işığa qərq edər! Lap körpələr kimi.

Allah öz nurundan bir nur payı ayırıb sevə-sevə in­sa­na verdi, adını ruh qoydu. Bu nurun gözəlliyini duy­maq, doya-doya yaşamaq üçün bir könül verdi. Könülün ya­şadıqlarını, Allahdan aldığı hikməti dərk edib, başqa­la­rı ilə bölüşmək üçün bir ağıl verdi. Hər üçü bir-birini ta­mam­layanda, bir-biri ilə dil tapanda möhtəşəm bir har­mo­niya, gözəllik yarandı. İnsan bu gözəlliyin adını xoş­bəxt­lik qoyub. Bu üçündən ən xoşbəxt olanı yəqin ki, kö­nül­dür. Onun xoşbəxtliyini artıran hər ikisi ilə bölüşməsi, har­moniyanın yaranmasına səbəbkar olmasıdır.

Var-dövlət
Bu dünya çox zəngindir. Rəngarəng təbiəti, çeşidli bit­kiləri, heyvanları, al-əlvan çiçəkləri. Bu dünyada zən­gin­liklər həm çoxdur, həm də müxtəlifdir. Kiminin pulu-pa­rası, kiminin oğul-uşağı, kiminin evi-tarlası, kiminin də el­mi-savabı. Bu dünyanın zənginləri də çoxdur. Əslində zən­­­ginliklərin növlərinə baxsaq, bu dünyada çox az ada­mın kasıb olduğunu görərik. Ancaq bunu dərk edənlər az­­­­dır, yəni əsl var-dövlətini tanıyıb, onun dəyərini bilənlər az­dır.

Maraqlıdır, var-dövlətin mahiyyəti, meyarı kim tə­rə­findən təyin edilib? O da maraqlıdır ki, nə zamandan bə­ri var-dövlət tərəzi və rəqəmlərlə ölçülməyə başlayıb? Bu­­nu kəşf edən kəs tərəzi ilə ölçülə bilməyən, rəqəmlərə sığ­­mayan var-dövlətə nə üçün bir ölçü vahidi düşün­mə­yib? Əbu Turxan deyir:

…….

Böyük kəşf olardı, amma nə yaxşı,

Mənəvi sərvətin ölçüsü yoxdur.
Kimin tərəfindən kəşf edildiyini bilməsəm də, bu tə­rə­zinin çox əhəmiyyətli rolu olduğunu bilirəm. Bilirəm ki, tə­rəzinin bir gözünə qoyulmuş var-dövlət nə qədər ağır gə­lirsə, digər gözündə oturmuş sahibini bir o qədər yuxarı qal­dırır. Amma bu işdəki paradoksu izah edə bilmirəm: var-dövlət ağırlaşdıqca, sahibi yüngülləşir?! Var-dövlət art­dıqca insan öz çəkisini itirir?! İnsanlıqdan çıxır?! Am­ma onu da bilirəm ki, doğurdan da son nəticədə var-döv­lət öz sahibindən daha ağır və «hörmətli» olur? Yəqin bu «ucal­maya» düçar olmamaq üçün var-dövlət tərəzisinin o bi­ri gözündən uzaq qaçmağı bacarmaq lazımdır. Yəni, bu müm­kündürmü? Yenə Əbu Turxan yazır:
Həyatda saxlanma qanunu varmı,

Pak admı üstündür, dövlətmi, varmı?

Biri azalanda o biri artsa,

Məcmuyu bunların sabit qalarmı?
Bəli, təəssüf ki, ancaq tərəziyə gələn, rəqəmlə he­sab­la­nan şeylərə var-dövlət deyilir. Başqa şeyləri eyni adla ad­landıranda mütləq yanına bir «məcazi məna» ifadəsi də ar­tırırlar. Yoxsa sənə gülərlər ki, bir çiçək balaya da var-döv­lət deyirsən. Sənə ağılsız deyib məsxərəyə qoyarlar… ma­lik olduğun dərin təfəkkürünə, sonsuz ideyalarına var-döv­lət desən! Sən də ağıllı olmaq üçün bir tərəzi al­ma­lı­san. Sənin də səsini eşitsinlər deyə «ucalmalısan», malik ol­duğun dərin təfəkkürünü rəqəmlərə sığdırmalısan.

Yox, əslində bu dünyanın sayıla bilən, rəqəmlərə sı­ğan zənginliyi heç də çox deyil. Bir şey ki, nəyə isə sığa! Əs­lində o, sadəcə bir ovucdur. Dünya əlindəki bu bir ovuc var-dövləti hər gedəndən alıb təzə gələnlərin başını qa­tır. Yunus Əmrə demiş:

Mal sahibi, mülk sahibi

Hanı bunun ilk sahibi?

Mal da yalan, mülk də yalan,

Al, bir az da sən oyalan.
Bu dünyanın daha böyük bir xəzinəsi var. Düşün­mə­yi bacaran, içində ilahi hiss, böyük eşq gəzdirən kəslər ta­pır o xəzinəni. Könlünün səsini qızılın cingiltisi ilə səhv sal­mayan, onu dinləməyi bacaran tapır o xəzinəni. Bu dün­yaya məxsus olanla insanın öz könlü üçün nəzərdə tu­tul­muş var-dövləti fərqləndirə bilənlər faydalana bilir o xə­zinədən.

Bu xəzinənin adını bilmirəm, onu təsvir etsəm də an­laşıqlı olmaz. Axı hər kəsin öz xəzinəsi var! Ancaq bu xə­zinənin açarının adını bilirəm: eşq. Ən qəliz qıfılları aça bi­lən sadə və gözəl bir açar. Bilənlər onunla qapılar açır­lar, bilməyənlər tərəzinin gözünə qoyurlar ki, ağır gəlsin, bir az da «ucalsınlar».