N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məqalənin redaksiyaya
- R E S E N Z İ Y A L A R
71
morfoloji ifadə imkanlarının müxtəlifliyi, funksional-genetik yaxınlığı- nın müəyyənləşməsi baxımından şəkilçilərin hərtərəfli səciyyəsi, onların mənşəyi, inkişaf istiqamətləri aydınlaşdırılması olduqca əhəmiyyətlidir. Çünki, tarixən böyük inkişaf yolu keçmiş şəkilçilər bəzən köklə birlikdə qəlibləşmiş, bəzən fonetik və semantik dəyişikliyə məruz qalmış, funksionallıq baxımından işləklik və ya passivlik qazanmışdır. Haqqında danışdığımız şəkilçilər də oğuz qrupu türk dillərində söz yaradıcılığının nə qədər geniş və rəngarəng imkanlara malik olduğunun bir göstəricisidir. Feldən isim düzəldən şəkilçilərin müasir dillərdə ən məhsuldarlarından olan -ma 2 , -ış 4 , -ıntı 4 , -tı 4 , -aq 2 , -ıq 4 kimi şəkilçilər də bu yollardan keçmiş və dilin inkişaf tarixinin böyük bir qisminin daşıyıcısına çevrilmişlər. Məqalənin elmi yeniliyi və tətbiqi əhəmiyyəti. Oğuz qrupu türk dillərinin zənginləşmə yollarının müəyyənləşməsində və tarixi ortaq türkcənin qrammatik əsaslarının hazırlanmasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu dillərdə yeni yaranan anlayışların ifadə edilməsi, ortaq söz və ifadələrin yaradılması baxımından olduqca mühüm tədqiqat işidir.
1. Mirzəzadə H. Azərbaycan dilinin tarixi morfologiyası. Bakı: Azərtədrisnəşr, 1962. 2. Cəfərov S. Müasir Azərbaycan dili: (Leksika). Bakı: Maarif, 1982. 3. Ergin M. Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak basımevi, 2004. 4. Rüstəmov R. Türk dilinin morfologiyası. Bakı: Nurlan, 2007. 5. Sadıqova S. Müasir Azərbaycan ədəbi dilində termin yaradıcılığı prosesi. Bakı: Elm, 2010. 6. Покровская Л. А. Грамматика гагаузского языка. М., 1964. 7. Banguoğlu T. Türkçenin grameri. Ankara: TDK yayınları, 2004.
72
ШАБНАМ ГАСАНЛЫ МОРФОЛОГИЧЕСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ ИМЁН СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ ОТ ГЛАГОЛОВ В ТЮРКСКИХ ЯЗЫКАХ ОГУЗСКОЙ ГРУППЫ Р е з ю м е
Морфологический способ словообразования состоит в соеди- нении особых словообразовательных морфем (аффиксов) с основой. В результате образуется новое слово. В тюркских языках способ аффиксального словообразования самый продуктивный из всех типов словообразования. Имена существительные с помощью особых аффиксов образуются также и от глагольных основ. Анализу наиболее продуктивных аффиксов, образующих имена существительные от глаголов, и посвящена данная статья.
SHABNAM HASANLI MORPHOLOGICAL WORD-FORMATION OF NOUNS FROM VERBS IN TURKIC LANGUAGES OF OGHUZ GROUP S u m m a r y
The morphological way of word-formation consists in a combination of special word-formation morphemes (affix) with a word, therefore the new word is formed. In Turkic languages a way of affixal word-formation is the most productive of all word-formation type. From verbal bases too are formed nouns by means of special affixes. The basic productive nouns-forming affixes from verbs are studied in article. 73
Key words: affix, word-formation, turkic languages, morphological way, noun-forming Ünvan: Az-1143. Bakı-143, Hüseyn Cavid pr., 31, AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu E-mail: shabnam.hasanli@yahoo.com
Çapa təqdim edən A. Axundov – «Türkologiya» jurnalının
Çapa tövsiyə edən AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi şurası (21.I.2011, protokol № 2)
daxil olma tarixi 24.XI.2010
göndərilmə tarixi 17.XII.2010
25.II.2011
_________
74
ТЦРКОЛОЭИЙА
(1960–70-ci illərin «Kommunist» qəzetinin materialları əsasında)
Bakı: Elm və təhsil, 2010. 162 s.
Azərbaycan mətbuatı özünün milli yaranışının yüzilliyini çoxdan ötüb keçmişdir. Bu böyük və məh- suldar tarixi prosesin bir çox elmi tərəfləri barədə dəyərli tədqiqatlar aparılmışdır. Lakin etiraf edək ki, çoxillik təcrübəyə, zəngin ənənələrə malik Azərbaycan mətbuatının dil prosesləri hələ lazımi
diqqət səviyyəsində olmamışdır. Bir çox görkəmli dilçi alimlərimizin ayrı- ayrı əsərləri mətbuat dilimizin kompleks şəkildə öyrənilməsi işində böyük rol oynasa da, özünəməxsus keyfiyyətlər kəsb edən bu fakta dönə-dönə qayıtmaq tələb olunur. Müasir demokratik proseslər şərai- tində həddindən artıq çoxalmış Azərbaycan qəzetlərində müsbət dil hadisələri ilə bərabər, dilə münasi- bətdə böyük bir özbaşınalıq, pis mənada sərbəstlik baş verməkdədir. Belə bir şəraitdə jurnalistlərimizə nəyin düzgün, nəyin naqis olduğunu aydınlaşdırmağın çox
böyük əhəmiyyəti var. Akademiyanın bu sahədə böyük ənənələri olan Dilçilik İnstitutunun fəaliyyətini yenicə çapdan çıxmış İsmayıl Məmmədovun «Qəzet dilinin lek- sikası» adlı monoqrafiyasının səviy- yəsindən də hiss edirik. Bu monoq- rafiya müasir jurnalistikanın ən va- cib yaradıcılıq və sənətkarlıq kom- ponentini təşkil edən dil faktından necə istifadə etməyin üsullarını açır. Məlumdur ki, mətbuat Azərbaycan dilinin orfoqrafik, leksik, qrammatik normalarının sabitləşməsində, dəqiq- ləşməsində həmişə aparıcı rola malik olmuşdur. Odur ki, mətbuatda ədəbi
dilin inkişafına, yeni qrammatik-leksik normaların yaranmasına diqqət ön plana çəkilir. Mətbuat həyatın müxtəlif sahələrini kifayət qədər geniş əks etdirir. Qəzetləri ədəbi dilin digər üslub- larından fərqləndirən cəhət dur ki, onlar ictimai-iqtisadi həyatda baş ve- rən dönüşləri, yenilikləri və kəşfləri dərhal, gecikdirmədən xalq küt- ləsinə çatdırır. Mətbuat ilk yazılı mənbə kimi əksər hallarda böyük ehtiyac duyulan söz və ifadələri qeydə alır, müəyyən edir, yayır, ədəbi dilimizin lüğət tərkibini zənginləşdirir. İ.
Məmmədovun «Qəzet
dilinin leksikası» adlı monoqrafiyasının 36 il bundan əvvəl yazılmış və müdafiə olunmuş
dissertasiyanın kitab halında çap olunması təqdirəlayiq haldır. Mo- noqrafiya giriş, üç fəsil, nəticə və
Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|