N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

132 
 
 
Bunlara qələvi və turş fosfatazalar, qlukoza-6- və qlukoza-1- 
fosfatazalar,  nukleotidazalar,  fosfodiesterazalar,  ribonukleazalar, 
dezoksiribonukleazalar və s. aiddir. 
b)  karboksiesterazalar-üzvi  turşuların  mürəkkəb  efirlərini 
hidroliz edirlər: 
 
 
Bunlara  sadə  esterazalar,  lipazalar,  fosfolipazalar  (A,  B,  C 
və  D),  sulfoesterazalar  (sulfat  turşusunun  efirlərini  hidroliz  edən 
fermentlər) və s. aiddir. 
2. Tioesterazalar-üzvi turşularla tiospirtlərin mürəkkəb efir-
lərini parçalayır. 
 
 
 
Asetilkoenzim-A-deasilaza tioesterazaların nümayəndəsidir. 
3.  Qlikozidazalar-qlikozidlərin  hidrolizini  sürətləndirən 
fermentlərdir. Mürəkkəb karbohidratların hidrolitik parçalanması-
nı kataliz edən fermentlər-amilaza, saxaraza, maltaza, laktaza və s. 
qlikozidazalar  qrupuna  aiddir.  Bu  fermentlər  oliqo  və  polisaxa-
ridləri  monosaxaridlərə  qədər  parçalanmasını  təmin  edir.  Bu 
fermentlər  oliqo  və  polisaxaridləri  monosaxaridlərə  qədər  parça-
R─S─C─
 
R
!
 
+ HOH ↔ R─SH
 + 
HO
 
─C─R
! 
            ║                                                       ║                                        
           O                                                  O         
R─C─
 
R
!
 
+ HOH ↔ R─C
─
OH
 
+ R
!
─OH 
       ║                                  ║                                        
      O                               O         
           O                                                    O 
           ║                                                    ║ 
R─O─P─OH
 
+ HOH ↔ R─OH + HO
─ 
P─OH 
            │                                                         │                                       
           OH                                                 OH         

---

133 
 
lanmasını  kataliz  edir.  Bu  prosesdə  qlükozidazaların  təsiri  ilə  su 
molekulu H
+
 və OH
-
 anionlarına ayrılır və yenidən başqa atom və 
ya qruplarla birləşərək yeni birləşmələrə çevrilirlər.  
 
 
 
4. Peptidazalar-peptid rabitələrini  hidroliz edən  fermentlər-
dir. Pepsin, tripsin, toxuma katepsinləri, karboksipeptidaza, dipep-
tidazalar və s. yarımqrupuna aiddir.  
 
 
Peptidazalar təsir xüsusiyyətlərinə görə bir neçə yarımqrupa 
bölünür: 
a)  ekzopeptidazalar-polipeptid  zəncirinin  üç  hissəsində 
yerləşən peptid rabitələrini tədricən hidroliz edir. 
b)  endopeptidazalar-polipeptid  zəncirlərinin  orta  hissəsində 
yerləşən peptid rabitələrini parçalayır. 
5.  Amidazalar-amidlərin  hidrolizini  sürətləndirən  ferment-
lərdir. 
 
 
 
 
Bunlar asparaginaza, ureaza, adenindezaminaza aiddir. 
6. Polifosfatazalar-fosfat turşusu qalıqları arasındakı anhid-
rid rabitələrini parçalayan fermentlərdir. 
 
         │                                           │ 
>
N─C─+HOH ↔ 
>
N─H + HO─C─ 
         │                                           │
 
OR  
OH  
    │ 
─ C 
    │ 
    │ 
─ C 
    │ 
─ O 
─ O 
H 
H 
C 
+ HOH ↔ 
C 
+ HO─R 
R─CO─NH─ R
!
+HOH ↔ R─COOH + R
!
─NH
2 

---

134 
 
 
Polifosfatazaların  nümayəndələrindən  adenozintpifosfata-
zanı, nukleoziddifosfatazanı və s. göstərmək olar. 
IV.Liazalar.  liazalar  substrat  molekullarından  bu  və  ya 
digər kimyəvi radikalı ayıran fermentlərdir. Hidrolazalardan fərqli 
olaraq,  liazalar  hidrolitik  təsir  göstərmir.  Karboksilazaları  bu 
qrupun fermentlərinə misal göstərmək olar. 
Karboksilazalar (dekarboksilazalar) aminturşu və ya ketotur- 
şuların  tərkibində  olan  karboksil  qruplarını  onların  molekulların-
dan ayıraraq, karbon qazına çevirir. 
 
 
 
 
 
 
V.  İzamerazalar.  İzomerazalar  üzvi  birləşmələrin  müxtəlif 
izomerlərinin  qarşılıqlı  çevrilmələrini  kataliz  edir.  Bu  qrupa 
aşaşıdakılar aiddir: 
Epimerazalar-optik  izomerlərin  birini  digərinə  (məsələn, 
qlükozanı qalaktozaya) çevirən fermentlərdir.
 
Sis-trans-izomerazalar-adından məlum olduğu kimi, sis-izo-
merləri  trans-izomerlərə  (və  əksinə)  çevirir.  Məsələn,  malein  tur- 
şusunun fumar turşusuna çevrilməsi: 
 
 
H─C─COOH                        H─C─COOH 
        ║                                                              ║
                                           
H─C─COOH                HOOC─C─H     
    sis -malein
                         
trans-fumar
 
      turşusu                                   turşusu
 
           O        O                                         O                     O 
              ║          ║                                                  ║                          ║ 
R─O─P─O─P─O─R
!
 + HOH ↔ R─O─P─OH + HO─P─O─R
! 
              │         │                                                   │                         │                                       
           OH    OH                                       OH                  OH         
                     O                                O 
CH
3
─C─C       → CH
3
─C─
   C 
          ║        OH             ║              O 
          O                           O 

---