N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

150 
 
6.6 K vitamini 
 
Buna a n t i h e m o r r o k i k  vitamini də deyilir. Bu qanın 
laxtalanmasında  iştirak  etdiyindən  onun  çatışmamazlığında  qan 
laxtalanma  qabiliyyətini  itirir.  Bədənin  müxtəlif  hissələrində 
(dəridə, qarın boşluğunda, əzələlərdə) qan sızmaları müşahidə edi-
lir, qan azlığı baş verir. Bu vitamin protrombinin əmələ gəlməsin-
də iştirak edir, prokonvertini stabilləşdirir. 
K  vitamini  açıq-sarı  rəngli  kristallik  maddə  olub,  52
0
  C 
temperaturda əriyir. Reduksiya etdikdə rəngsizləşir, oksidləşdikdə 
isə  saralır.  Bu  vitamin  ultrabənövşəyi  şüaların  və  qələvilərin 
təsirindən  pozulur.  Lakin  havada  uzun  müddət,  hətta120
0
  C-yə 
kimi qızdırdıqda belə pozulmur. 
K vitaminləri üzvi həlledicilərdə yaxşı həll olur. O bir neçə 
formada olur. Onlardan K
1
 və K
2
 vitaminləri əsasdır. K
1
 vitamini-
nə α─filloxinon, K
2
 vitamininə isə farnoxinon da deyilir. 
K
1
 vitamininin tərkibi aşağıdakı kimidir:  
 
 
 
Bunun  kimyəvi  adı  2-metil-3-fitil-1,4-naftoxinondur.  Bu 
1940-cı ildə sintetik yolla da alınmışdır. 
K vitamini naftaxinon qrupuna aiddir. Bunun bioloji fəallı-
ğında nüvəsi əsas rol oynayır, yan zəncir isə az əhəmiyyətlidir. 
K  vitaminləri  orqanizmdə  parçalanaraq  2-metil-1,4-nafto-
inona da çevrilir ki, bu da zəif də olsa, fəallığa malikdir. Bu, K
3 
vitamini də adlanır.
 
                      CH
3
            CH
3                  
CH
3    
             CH
3
        
                      
│                  │                  │                      │ 
─CH
2
─CH═C─(CH
2
)
3
─C─(CH
2
)
3
─CH─(CH
2
)
3
─CH─CH
3 
                                                                  
                                                                
 
                   
         
 
 
  
O
 
║ 
CO 
  ─CH
3
 

---

151 
 
K vitamininin çatışmazlığına quşlar, xüsusən cavanlar çox 
həssasdır. O, bitgilərdə ən çox qara yoncada, kələmdə, ispanaqda, 
yerkökündə, gicitgəndə və qarğıdalının saçağında olur. 
Təbabətdə və baytarlıqda ən çox K vitamininin əvəzedicisi 
olan vikasol və ya metil-naftoxinonun bisulfitli törəməsi işlənir. 
 
 
 
 
Bu  maddə  suda  yaxçı  həll  olur,  toksiki  təsiri  azdır  və 
bilavasitə qana yeridilə bilər. 
Vikasoldan  qanaxmalarını  dayandırmaq  üçün  də  istifadə 
edilir. 
 
 
6.7 F-vitamini. 
 
Linol, linolen və araxidon turşuları F vitamini (fat ingiliscə  
yağ  deməkdir)  sayılır.  Bunlardan  ən  fəalı  araxidon  turşusudur. 
Vitaminlər  ən  çox  bitki  yağlarında  (qarğıdalı,  günəbaxan)  olur, 
insan  və  heyvanlarda  sintez  olunmur.  Qeyd  edilən  turşular  suda 
həll  olmur,  lakin  üzvi  həlledicilərdə  yaxşı  həll  olur  və  yüksək 
bioloji  fəal  maddələrdir.  Plastik  funksiya  daşıyır.  Bu  turşuların 
bəzilərindən bir qrup prostaqlandinlər əmələ gəlir. 
F  vitamininin  çatışmazlığı  siçovullarda  tüklərin  tökülmə-
sinə,  dermatitə,  boy  inkişafının  dayanmasına  səbəb  olur.  Ağır 
formada insanda damarlarda skleroz, hiperxolesterinemiya müşa- 
K
3
-Vitamini 
Vikasol 
CO 
CO 
  ─CH
3
 
  ─CH
3
 
OH        SO
3
Na 
 
      C
 
 
CO 

---

152 
 
hidə edilir, yolxucu xəstəliklərə həssaslıq artır. 
Kənd  təsərrüfatı  heyvanlarında  F  vitamininin  çatışmazlığı 
yaxşı öyrənilməmişdir, lakin müəyyən edilmişdir ki, süd məhsul-
darlığı azalır, cavanların boy inkişafı dayanır, nəsl vermə pozulur. 
 
 
6.8 Q vitamini. Ubixinon. 
 
Q vitamini yaxud koferment (K
o
Q) adlanır. Ubixinon və ya 
koenzim Q canlı aləmdə çox geniş yayılmış kofermentlərdən biri-
dir. Ona canlıların toxuma və hüceyrələrində təsadüf edilir. Koen-
zim Q əksəriyyət etibarilə hüceyrələrin mitoxondrilərində olur. O, 
toxuma  tənəffüsü  (bioloji  oksidləşmə)  prosesində  elektronların 
membran dehidrogenazalarından sitoxrom sisteminə keçirilməsin-
də  iştirak  edir.  Lakin  ona  başqa  ferment  sistemlərində  də  (məsə-
lən, qaraciyərin aldehidoksidazasının tərkibində) təsadüf olunur.  
Koenzim Q-nün kimyəvi quruluşunun əsasını 2,3-dimetok-
si-5-metil-1,4-benzoxinon  təşkil  edir.  Onun  yan  zənciri  müxtəlif 
miqdarda izoprenoid qalıqlarından ibarətdir. 
 
 
 
Ubixinon  suda  həll  olmayan  maddədir,  oksidləşmə-reduk-
siya  qabiliyyətinə  malikdir.  Bu  vitamin  mitoxondriyaların  daxili 
membranlarında  elektron  köçürücü  zülalların  tərkibinə  daxildir. 
Tənəffüs prosesində flavoproteidlərdən (membran dehidrogenaza-
lardan)  V  sitoxromdakı  dəmirə  elektronların  köçürülməsində 
Ubixinon (koenzim Q) 
O 
 
O 
 
                      CH
3
 
                      │ 
─(CH
2
─CH═C─CH
2
)
n
 
  H
3
CO─ 
  H
3
CO─ 
  ─CH
3
 

---

153 
 
koferment funksiyasını yerinə yetirir. Bu vitamin heyvan məhsul-
larında  sintez  olunur.  Ubixinon  bitki  və  heyvan  məhsullarında 
vardır. Heyvan orqanizmində ən çox qaraciyərdə olur. 
K
o
Q-əzələ  distfrosiyası  və  ürək  fəaliyyətinin  çatışmazlığı 
hallarında da şəfaverici təsir göstərir. 
 
 
6.9 B
1
 vitamini. 
 
B
1
  vitamini  (və  ya  tiamin)  rəngsiz,  acı  kristalik maddədir, 
suda yaxşı həll olur, temperatur və turş mühitdə davamlıdır. Zəif 
qələvi mühitdə  tez pozulur. Tərkibində həm kükürd, həm də amin 
qrupu olduğuna görə B
1
-vitamininə tiamin də  deyilir. Tiamin  (və 
ya  anevrin)  primidin  nüvəsi  ilə  tiazol  halqasından  əmələ  gəlmiş-
dir.  Bu  vitaminin  kimyəvi  quruluşu  Vilyams  və  Vandaus  tərəfin-
dən aydınlaşdırılmışdır və quruluşu belədir: 
 
 
B
1
 vitamini tiaminxlorid formada turş mühitdə mövcuddur.  
Neytral və qələvi mühitdə bu quruluş dəyişir, tiamin mole- 
kulunda sərbəst aldehid və sulfhidril qrupları yaranır. Bu vitamin 

---