N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

154 
 
insan  və  heyvanların  orqanizmində  tiamin  pirofosfst  formasın-
dadır, sərbəst şəkildə olmur. 
 
 
 
Tiaminin fosforlaşması qaraciyərdə tiaminpirofosfokinaza-
nın işdirakı ilə gedir. Reksiya sxematik belə yazılır: 
Tiamin+ATF Mg+2 tiaminpirofosfat+AMF.  
Tiaminpiro-fosfat  karboksilaza  fermentinin  kofermentidir. 
Odur  ki,  buna  kokarboksilaza  da  deyilir.  Tiaminpirofosfat  amin-
turşularının mübadiləsində (karboksilsizləşməsində) iştirak edir. O 
kifayət  qədər  sintez  olunmadıqda  karbohidratların  aralıq  müba-
diləsi, xüsusilə piroüzüm turşusunun dekarboksilləşməsi pozulur. 
B
1
  vitamini  lipotiamindifosfat  (LTDF)  formasında  piroü-
züm,  quzuqulaqsirkə,  alfa-ketoqlutar  turşularının  oksidləşməklə, 
dekarboksilləşməsini kataliz edən fermentlərin dehidrogenazaların 
tərkibinə daxil olur. 
İnsan  və  heyvanlarda  B
1
  vitamin  çatışmadıqda  beriberi 
(sinqalezcə-bacarmıram deməkdir) xəstəliyi və ya polinevrit əmə-
lə gəlir. Bu xəstəlik, əsasən ürəyin və sinir sisteminin fəaliyyətinin 
pozulması ilə xarakterlənir. 
 
 
Xəstə  müvazinətini  itirir,  çox  arıqlayır.  Orqanizimdə  kar-
boksilaza  azalır,  toxumalarda  piroüzümturşusunun  miqdarı  çoxa-
lır, oksidləşmə-reduksiya prosesləri pozulur. Buna sinir toxuması  
          N═C─NH
2
        CI 
          │        │             │ 
H
3
C─C         C─CH
2
─N ─ C─CH
3
                   O        O 
          ║        ║             ║     ║                            ║        ║ 
          N ── CH        HC     C─CH
2
─ CH
2
─O─P─O─P─OH 
                                                                            │        │ 
                                         S                                 OH     OH 
 
Tiaminpirofosfat 

---

155 
 
çox həssasdır və polinevrit də bununla əlaqədardır. 
B
1
  vitaminin  yemdə  çatmazlığına 
at, donuz, it və adadovşanı daha çox həs-
sasdır. 
Gövşəyən  heyvanların  B
1
  vitami-
ninə  təlabatı  azdır.  Çünki  olnların  mədə 
önlüklərindəki  mikroflora  bu  vitamini  
sintez edir. Quşlarda və təkkameralı hey-
vanlarda  anevrin  əsasən  kor  bağırsaqda 
sintez olunur.  
B
1
 vitamini müxtəlif bitgilərin ayrı- 
ayrı orqanlarında müxtəlif miqdardadır.  
Bitkidə  B
1
  vitamini  yetişmə  fazasında  yarpaq  və  gövdədən 
toxuma keçir. Buğdanın dənini yetişmə dövründə onda 2,4 mq/kq, 
tam yetişmədə 5,4 mq/kq tiamin olur. Tiamin dənli-paxlalı bitki-
lərin  (düyü,  noxud,  buğda,  vələmir  və  s.)  qabığında  daha  çoxdur 
(0,02-0,06 mq %). Buğda dənində 1-1,5 mq % B
1
 vitamini var. 
B
1
  vitamini  heyvan  məhsullarından  ən  çox  qaraciyərdə, 
böyrəklərdə, ürəkdə, daha çox isə pivəmayasında mövcuddur. 
  
 
 
6.10 B
2
 vitamini.
 
 
B
2
  vitamini  və  ya  riboflavin  metilləşmiş  izoalloksazinlə 
ribitol spirtindən əmələ gəlir. O, suni halda da sintez edilmişdir. 
Bu  vitaminin  kimyəvi  adı  6,7  dimetil-9-ribitilizoalloksa-
zindir. 
B
2
 vitamini sarı kristalik maddə olub, suda yaxşı həll olur, 
2,92
0
C temperaturda əriyir.Temperatur və ultrabənövşəyi şüaların 
təsirinə davamsızdır. İşığın təsirilə ribitola və dimetilizoalloksazi- 

---

156 
 
nə parçalanır. 
 
 
Flavinlər  qrupuna  aid  olduğundan  və  tərkibində  ribozanın 
qalığını  saxladığı  üçün  ona  riboflavin  də  deyilir.  Bu  vitamin 
filavin  fermentlərinin  kofermentidir.  Hazırda  30-a  yaxın  flavin 
fermentləri  məlumdur.  Bunların  az  qismində  prostetik  qrup 
riboflavinfosfatdır, çoxunda isə flavinadenindinukleotiddir (FAD) 
yəni  B
2
  vitamini  ilə  adenilnukleotidin  kompleksidir.  Bu  vitamin 
tərkibindəki  ikiqat  rabitə  hesabına  özünə  hidrogen  molekulunu 
birləşdirmək  və  ayırmaq  qabilyətinə  malikdir.  Hidrogenlə  birlə-
şəndə rəngsizləşir, hidrogendən ayrılanda isə əvvəlki rəngini alır. 
 
Odur  ki,  B
2
  vitamini  oksidləşmə-reduksiya  proseslərində, 
toxuma tənəffüsündə iştirak edir. 
B
2
  vitamin  heyvan  orqanizmində  sərbəst  və  zülallarla  bir-
ləşmiş formada-kompleks şəklində olur. 
Riboflavin asan fosforlaşır. Riboflavin fosfat efiri forma- 
   
↔  
 
-2H 
H
3
C─ 
H
3
C─ 
R 
│ 
N 
R 
│ 
N 
N─H 
N 
│ 
H 
N 
N 
NH 
NH 
CO 
CO 
H
3
C─ 
H
3
C─ 
CO 
CO 
Oksidləşmiş (rənglənmiş) 
forma 
Reduksiyalaşmış (rəngsiz) 
forma 
CH
2
−(CHOH)
3
 CH
2
OH 
│ 
N 
N 
N 
N 
N 
N 
İzoalloksazin 
NH 
NH 
CO 
CO 
H
3
C─ 
H
3
C─ 
B
2
-Vitamini 
CO 
CO 

---

157 
 
sında  aminturşuları  oksidazasının,  ksantinoksidazanın,  müxtəlif 
dehidrogenazanın  da  tərkibinə  daxildir.  Sarı  tənəffüs  fermenti  də 
riboflavinin fosfat efiri ilə zülaldan ibarətdir.  
B
2
  vitamini  çatışmadıqda  insan  və  heyvanlarda  hemoqlo-
binin,  oksireduktazaların  sintezi,  boy  və  inkişafla  əlaqədar  olan 
oksidləşmə  prosesləri  pozulur,  dermatit  əmələ  gəlir,  boy  prosesi 
və qanın regenerasiyası ləngiyir, gözlər xəstələnir, tüklər tökülür. 
Riboflavinin çatmazlığına donuz, it və quşlar daha həssas-
dır.  B
2
  vitamininin  sintezi  həm  işıqda,  həm  də  qaranlıqda  gedir. 
Onun miqdarı toxum cücərməyə  başlayandan çiçəkləmə fazasına 
qədər artır. Bu vitamin cavan orqanlarda daha çoxdur. 
Bitkilərdə  B
2
  vitamini  sintez  olunduqda  onların  azot  ehti-
yatı çoxalır. B
2
 vitamini bitginin dənində, xüsusən kəpəyində daha 
çox olur. Buğdanın qabığında 0,5 mq % və dənində isə 0,1 mq % 
B
2
 vitamini vardır. Bu vitaminin miqdarı tərəvəz bitkilərində 0,03-
0,1 mq % arasında dəyişir.  
Heyvan  məhsullarından  B
2
  vitamini  böyrəklərdə,  qaraci-
yərdə (3,4 mq
%
), süddə (0,03-0,3 mq
%
), pendirdə, ətdə (0,3mq
%
) 
və yumurtada, pivə mayasında çoxdur. 
 
 
6.11 B
3
 vitamini.  
 
Pantoten  turşusu  və  ya  B
3
  vitamini  aminsizləşmiş  valinin 
metillləşmiş törəməsi (yəni dimetildioksiyağ turşusu) ilə β-alanin-
dən ibarət olub, tərkibi belədir. 
 
 
 
 
                  CH
3
 
                  
│ 
HO─CH
2
─C─CHOH─CO─NH─CH
2
─CH
2
─COOH 
                  
│
 
                  CH
3 

---