N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Böyrəküstüvəzilərin qabıq hissəsində
- 7.6 Mədəaltı vəzi hormonları.
185 O O O O O H ║ C │ CH 2 OH │ C═O │ HO CH 2 OH │ CO OH HO CH 2 OH │ O ═ C OH CH 2 OH │ O ═ C │ HO O Kortikosteron Kortizon Kortizol Aldosteron larını daraldaraq arterial təzyiqi yüksəldir ( tac damarlar müstəsna olmaqla). Böyrəküstüvəzilərin qabıq hissəsində isə indiyə kimi 30-a qədər hormonun varlığı müəyyənləşdirilmişdir. Bunların hamısı sterinlərin ketoörəmələridir, steroidlərdir. Misal olaraq kortikoste- ron, kortizon, kortizol (oksikortikosteron) və s. göstərilə bilər. Böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsində sintez olunan hor- monların quruluşlarının əsasını tsiklopentanperhidrofenantrenin törəmələri olan preqnan və allopreqnan təşkil edir. Böyrəküstü vəzilərin ümumi çəkisinin 5%-ə qədəri xolesterinin payına düşür. Ondan kortikosteroidlər sintez olunur. Bu hormonlar zülalların, karbohidratların, yağların və mineral maddələrin (düzların, suyun) mübadiləsində əsas rol oynayır. Mineral maddələrin mübadiləsində iştirak edənlərə mine- ralokortikoidlər deyilir. Məsələn, aldosteron, dezoksikortikosteron və s. Bunların təsirilə hüceyrələrdə və bioloji mayelərdə natrium və kalium ionlarının paylanması nizamlanır. Qlükokortikoidlər (kortizon, kortikosteron, pksikortikoste- ron və s.) karbohidratların mübadiləsində iştirak edir. Bu vəzilərin xəstəliyi nəticəsində xroniki kaxeksiya və zəiflik müşahidə olunur, dəridə piqmentasiya pozulur. Buna bürünc və ya Addison 186 xəstəliyi deyilir. 7.6 Mədəaltı vəzi hormonları. Mədəaltı vəzi (pankreas) qarşıq, yəni həm ekzokrin, həm də endokrin funksiyalı vəzilərdəndir. Onun axacağı onikibarmaq bağırsağa tökülür. Bu vəzin çəkisi insanda 80-90 q, qaramalda 120 q, donuz- da 60 q, və qoyunda 40 q-dır. Mədəaltı vəzinin hormonu insulin Langerhans adacıqların- da beta-hüceyrələrdə əmələ gəlir. İnsulinin öyrənilməsinə təxmi- nən 50 il bundan əvvəl Minkovski, L. Sobolyov, F. Bantinq və Ç. Best tərəfindən başlanmışdır. Hazırda müəyyən edilmişdir ki, insulin sadə zülaldır. Qeyri-fəal 84 aminturşusunun qalığından ibarət proinsulin şəklində istehsal olunur. Fəallaşdıqda iki hissə- dən parçalanaraq, 31-63-cü amin turşusunu itirmiş proinsulin fəal 187 formaya-insulinə keçir. İnsulinin tərkibində 51 aminturşusunun qalığı vardır. Bunlar 2 polipeptid zəncirində birləşir, zəncirin birində 21 amin türşusunun, digərində 30 aminturşusunun qalığı vardır. İnsulinin nəinki kimyəvi tərkibi, hətta quruluşu da bizə məlumdur. Hazırda o sintez də edilmişdir. Müxtəlif heyvanların insulini 21 aminturşusundan ibarət polipeptid zəncirində (A) 8- 10-cu aminturşularına görə fərqlənir. Belə ki, qaramalda və qoyunda 8-ci aminturşusu alanin olduğu halda, insanda, donuzda, atda, itdə, adadovşanında izoleysindir. Deməli, insulin növ xüsu- siyyətinə malikdir. İnsulin karbohidratların mübadiləsində iştirak edir. O adrenalinin əksinə təsir göstərir, yəni qanda şəkərin miqda- rını azaldır. Heksokinazanın fəallığını artırır, qlükozanın qlikoge- nə çevrilməsini sürətləndirir. İnsulin piroüzüm turşusundan qlükozanın sintezini kataliz edən fermentlər sisteminin aktivliyini azaltmaqla, qlikonegenez prosesinə ləngidici təsir göstərir. Onun təsirindən peptidlərin sin- tezi artır, zülalların parçalanmasını ləngidir, qaraciyər hüceyrələ- rində karbohidratlardan lipidlərin sintez olunmasını sürətləndirir. İnsulin hüceyrə divarlarında osmotik təzyiqə təsir edərək Na + , K + ,PO 4 3- ionlarının, həmçinin qlükozanın hüceyrələrə daxil olma- sını sürətləndirir. İnsulinin orqanizimdə yarımparçalanma dövrü 40 dəqiqədir. Onun toxumalarda parçalanmasında iki ferment iştirak edir. Əvvəlcə qlütation-insulin-transhidrogenaza fermenti- nin təsiriilə A və B polipeptid zəncirləri bir-birindən ayrılır. Bu prosesdən sonra sərbəst hala keçən A və B polipeptid zəncirləri insulinaza fermentinin təsiri ilə hidroliz prosesinə uğra- adrenalin Qlikogen qlükoza insulin 188 yır. Qlükaqon. Bu hormonda mədəaltı vəzinin alfa hüceyrələ- rində əmələ gəlir, tərkibində 29 aminturşusunun qalığı vardır. Qlükaqonda aminturşuları aşağıdakı ardıcıllıqda düzül- müşdür. histidin-serin-qlütamin-qlisin-treonin-fenilalanin 13 tirozin-lizin-serin-tirozin-asparagin-serin-treonin │ leysin-asparagin-serin-arxinin-arginin-alanin 24 20 │ qlütamin-valin-fenilalanin- asparagin-qlütamin │ 29 treonin-leysin-metionin-asparagin-treonin Müəyyən edilmişdir ki insan və heyvan qlükaqonun birincili quruluşu bir-birindən fərqlənmir (hindquşundan başqa). Qlükaqon mədəaltı vəzidən başqa bağırsaq divarında da sintez olunur. Bu hormon qlükogenolitik təsirinə görə adrenalinə bənzəyir lakin qlükaqon adrenalindən fərqli olaraq arterial təzyiqi yüksəltmir. Onun təsir obyekti qaraciyər, miokard və piy toxuması hüceyrələridir. Qlukaqon göstərilən hüceyrələrdə adenilat-siklaza frmentinin fəallığını artırır nəticədə AMF-in sintezi sürətlənir. Qlukaqon orqanizmdə karbohidratların parçalanma məh- sullarından lipidlərin sintez olunmasını ləngidir və qlükonogenez prosesini sürətləndirir. Onun təsirindən piy toxumasından qliseri- nin və yağ turşularının azad olaraq qana keçməsi sürətlənir. Qaraciyər lipazasının aktivliyi yüksəlir. Toxumalarda qlükoza, fruktoza və sirkə turşusunun yağ turşularına və xolesterinə çevril- məsinə mane olur. Bunların nəticəsində toxumalarda enerji hasila- tı artır və orqanizmin oksigenə qarşı təlabatı yüksəlir. Lipokain. Bu polipeptiddir. O vəzin xırda axarlarının epi- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|