Naği qarabağ
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
43
çevrilmişdi. İyunun 4-5-də Gəncədə hökumət qüvvələri ilə qiyamçılar arasında silahlı qarşıdurma baş verdi, 60 nəfərdən artıq adam öldürüldü. Qiyamçılar silah və texnika cəhətdən ciddi üstünlüyə malik idilər. Bir həftə əvvəl Rusiyanın 104-cü hava-desant diviziyası silah, sursat və texnikasını, o cümlədən 105 zirehli texnikasını, 42 artilleriya-minomyot sistemini S.Hüseynova təhvil verərək ölkəni tərk etmişdi. Az sonra Milli Ordunun 707-ci briqadası və bir sıra digər birləşmələri də qiyamçıların tərəfinə keçdilər. S.Hüseynov ətrafında böyük hərbi qüvvə cəmləşdirərək Gəncəni tam nəzarətə götürdü və hökumətin istefası tələbi ilə Bakı üzərinə yeridi. İyunun 10-da qiyamçı qüvvələr paytaxtın həndəvərinə yaxınlaşdılar, ölkənin şimal-qərb və mərkəzi rayonları onların nəzarəti altına keçdi. Mərkəzi hakimiyyət, o cümlədən hərbi strukturlar tam iflic vəziyyətinə düşdü. Digər tərəfdən, beynəlxalq təşkilatlar Kəlbəcərin işğalından sonra hərbi əməliyyatların geniş miqyas alacağından ehtiyat edərək ciddi şəkildə fəallaşmışdılar. Hətta Kəlbəcərdən Ermənistan işğalçı qüvvələrinin iyun ayının ortalarına qədər çıxarılmasına dair beynəlxalq vasitəçilər tərəfindən konkret sənəd hazırlanmış, qrafik müəyyən edilmişdi. Beynəlxalq təşkilatların təzyiqləri qarşısında Ermənistan rəhbərliyi də həmin sənədi imzalamışdı. Məhz bu şəraitdə Ermənistan həm Kəlbəcərin boşaldılması ilə bağlı razılaşmanı pozmaq, həm də Azərbaycandakı hakimiyyət böhranından yararlanaraq işğalçı planlarını əsasən başa çatdırmaq məqsədi ilə geniş miqyaslı əməliyyatlara başladı. 1993-cü il iyunun 12-də səhər işğalçı Ermənistan ordusu Ağdam və Ağdərə istiqamətində hücum əməliyyatına başladı. Ermənilər iyunun 12-də hücuma keçməklə bir il əvvəl məhz həmin tarixdə Azərbaycan Ordusunun uğrulu döyüş əməliyyatlarına başladığını xatırladır və torpaqları zəbt etmək niyyətləri ilə yanaşı qisasçılıq hissi ilə yaşadıqlarını da nümayiş etdirirdilər. Ermənistan hücum əməliyyatına 6 min nəfərdən artıq canlı qüvvə, 75-ə qədər zirehli texnika, Mi-24 döyüş vertolyotları eskadriliyasını cəlb etmişdi. Döyüşlərin ilk 3 günü ərzində ermənilər Ağdamın şimaldan 5 km, cənubdan isə 10-15 km-liyinə yaxınlaşaraq şəhəri iki tərəfdən mühasirəyə aldılar. Ağdama əlavə qüvvələr gətirildikdən sonra qoşunlarımız iyunun 18-də əks hücuma keçdilər və düşməni ilkin mövqelərinə qədər geri oturtdular. Ermənilər Ağdamda uğur qazana bilmədiklərinə görə əsas qüvvələrini Ağdərə istiqamətinə yönəltdilər. İşğalçılar ağır döyüşlərdən sonra iyunun 26-da Ağdərəni ələ keçirdilər. Bu döyüşlərdə suriyalı ermənilərdən təşkil olunmuş tabur xüsusi fəallıq göstərirdi və on çox itgi verən də həmin tabur oldu. Ermənilər Ağdərənin işğalından sonra böyük qüvvələrlə Ağdam üzərinə yeridilər. Bu dəfə işğalçılar 4 piyada alayı, 2 tank batalyonu (60 tank), 5 artilleriya divizionu (120 artilleriya sistemi), 1 vertolyot eskadrilyası (10-a qədər Mi-24 vertolyotu), 1 desant-hücum alayı ilə hücuma keçmişdilər. Düşmən iyun ayı ərzində Ağdam rayonunun Papravənd, Boyəhmədli, Qalayçılar, Əlimədədli, Cinli, Əliağalı 44
kəndlərini tutaraq Ağdam şəhəri istiqamətində irəlilədi. Ermənilər 6 dəfə Ağdam üzərinə hücum təşkil etdilər. Ermənilər iyulun 5-də Şelli, iyulun 21-də Muğanlı və Şıxbabalı, iyulun 22-də Mərzili, Novruzlu, Yusifcanlı, Qiyaslı, Xıdırlı, Sarıcalı, Muradbəyli kəndlərini tutaraq Ağdam şəhərinə daxil oldular. Düşmən bir neçə dəfə şəhərə daxil olsa da, hər dəfə küçə döyüşlərindən sonra geri çəkilməyə məcbur olurdu. Şəhərin müdafiəçiləri qəhrəmanlıqla vuruşurdular, lakin qüvvələr bərabər deyildi, əlavə kömək isə gəlmirdi. Qırx iki günlük fasiləsiz ağır döyüşlərdən sonra Ağdam briqadasının az sayda sağ qalmış döyüşçüləri iyulun 23-də axşam şəhəri tərk etdilər. Şəhərdə qalmış bəzi kiçik qruplar bundan sonra da bir neçə gün ərzində küçə döyüşlərini davam etdirirdilər. Ermənilər Ağdamı tam nəzarətə götürmək üçün qorxu içərisində bir müddət də çalışmalı oldular. Öldürülmüş şəhər ölümündən sonra da erməniləri vahimə içərisində saxlayırdı. Cəbhədə gedən ağır döyüşlərlə paralel olaraq hakimiyyət böhranı da dərinləşir və qiyamçılar daha kəskin tələblər qoyurdular. İyunun 15-17-də hakimiyyət dəyişikliyi başa çatdırıldı, Heydər Əliyev və Surət Hüseynov hakimiyyətə nəzarəti öz üzərlərinə götürdülər. Hakimiyyət dəyişikliyi, silahlı qüvvələrin idarə olunması sisteminin iflic vəziyyətinə salınması Milli Ordunun döyüş qabiliyyətinə, mənəvi psixoloji durumuna ağır zərbə vurdu. İyulun 19-da müharibənin gedişində sınaqdan çıxmış korpuslar sistemi ləğv edildi və əvəzində Səhra cəbhəsi deyilən bir qurum yaradıldı, üstəlik döyüş təcrübəsinə malik olan könüllülərdən ibarət 33 tabur buraxıldı. Döyüşlərin davam etdiyi bir dövrdə və tələm-tələsik həyata keçirilən bu və digər tədbirlər özünü doğrultmadı. Ölkənin cənub rayonlarında daha bir qiyam ocağının yaranması ilə vəziyyət daha da gərginləşdi. Əlikram Hümbətovun rəhbərlik etdiyi bir qrup qiyamçı "Talış-Muğan respublikası"nın yarandığını elan edərək cənub bölgəsinin bəzi rayonlarını öz nəzarətləri altına götürdülər. Regionda yerləşən 704-cü motopiyada briqadası və 4- cü Sərhəd dəstəsinin iyul-avqust ayları ərzində qiyamçıların tərəfinə keçməsi vəziyyəti böhranlı həddə çatdırdı. Bu şəraitdə Azərbaycan rəhbərliyi cəbhəyə getməli olan bəzi hərbi birləşmələri qiyamçılara qarşı göndərmək məcburiyyətində qaldı. Ermənilər qısa müddətli operativ fasilədən sonra qüvvələri yenidən qruplaşdıraraq hərbi əməliyyatları bərpa etdilər. Bu dəfəki əməliyyatın məqsədi Füzuli və Cəbrayıl rayonlarını işğal edərək Horadiz yaşayış məntəqəsi yaxınlığında İran sərhəddinə çıxmaq, Qubadlı və Zəngilan rayonlarını mühasirə vəziyyətinə salmaqdan ibarət idi. Erməni işğalçıları Füzuli və Cəbrayıl şəhərləri istiqamətində hücuma başladılar. Ermənilər təkcə Füzuli istiqamətində ən azından 35 ədəd T-72 tankından istifadə edirdilər. Ağır döyüşlərdən sonra qoşunlarımızın döyüş xətti yarıldı. İyulun 4-də Füzuli rayonunun Arış, Qoçəhmədli, Qaracalı, Xatınbulaq, Gorazıllı, iyulun 24-də Cuvarlı, avqustun 15-də Aşağı Veysəlli, Yuxarı Yağlıvənd Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|