NaiLƏ baxşƏLİ qizi əSKƏR

 

26 

 

III fəslin “Şeirlərin janrları” adlı ilk bölməsində göstərilir ki, Nəsibin yaradı-

cılığında  aşıq  rəvayətləri  də  daxil  olmaqla  yeddi  janr  müşahidə  edilir.  Dissertasi-

yada Aşıq Nəsibin 6 bayatısı, 150-yə yaxın qoşması, bir neçə gəraylısı, iki müxəm-

məsi,  bir  təcnisi,  doqquz  divanisi  ədəbi-nəzəri  cəhətdən  təhlil  olunur.  Burada  hər 

janrın  öz  spesifik  xüsusiyyətləri,  quruluşu  və  qafiyə  sistemi,  məna  tutumu,  daha 

çox hansı məqamlarda istifadə olunması və s. göstərilir. Situativ tələbata görə Aşıq 

Nəsib hər janrı yerli-yerində ustalıqla işlətmiş, eyni rəvayətdə bir neçə janra, məsə-

lən, həm qoşmaya, həm gəraylıya müraciət etmişdir ki, bu onun üstün cəhəti kimi 

qiymətləndirilir.   

 

III fəslin “Şeirlərin bədii ifadə və təsvir vasitələri” adlanan bölməsində Aşıq 

Nəsibin  sənətkarlıq  xüsusiyyətlərindən,  işlətdiyi  poetik  fiqurlardan  bəhs  edilir. 

Onun yaradıcılığı bədii məcazlarla zəngindir. «Bunlardan biri sadə məcazlardır ki, 

buraya  təşbeh  və  epitet  daxildir,  ikincisi mürəkkəb  məcazlardır  ki,  buraya  istiarə, 

kinayə, mübaliğə və s. daxildir».

1

 

 

Təşbeh, digər adı ilə bənzətmə bir predmetin müəyyən cəhətdən ona bənzəyən 

başqa bir predmetə qarşı qoyulmaq yolu ilə təsvir edilməsidir. Bu zaman kimi, san-

ki, təki, elə bil sözləri vasitəsilə iki predmet arasında müəyyən bir bənzəyiş, oxşar-

lıq olduğu diqqətə çatdırılır. Aşıq Nəsibin yaradıcılığında təşbehlər həddən artıqdır. 

Məsələn, «Vətən» şeirində Mahmud ağanın igidliyini tərifləyən aşıq onu aslana, er-

məniləri isə sərçəyə bənzədir: 

 

 

   

Aslan kimi nərə çəkdi, 

 

 

   

Ermənilər pərən oldu, 

 

 

   

Dağıldılar sərçə kimi (s.48).    

 

 

   

Andranik kişiləndi, 

 

 

   

Axırda «qəhrəman» oldu, 

 

 

   

Əkildi tülkülər kimi, 

 

 

   

Daşnak qanına bələndi (s.46). 

 

Nəsib öz atını yerişdə tısbağaya oxşadır, xasiyyətdə camışa bənzədir: 

 

 

   

Addımı atırsan tısbağa kimi, 

 

 

   

Tökülsün başına kül, ay Alaşa. 

 

 

   

Su görsən yatırsan qara camış tək, 

 

 

   

Qoy aparsın səni sel, ay Alaşa (s.32) 

Nəsibin şeirlərində məcazın növlərindən olan epitetlər də çoxdur. Onlar bədii 

cəhətdən mükəmməl, təsvir baxımından qüvvətli, məzmun baxımından bütövdür: 

 

 

   

 Kor taleyə, qara bəxtə nə deyim? (s.102)  

 

 

   

 Naxış adamların zamanı gəldi (s.27), 

 

 

   

 Alma yanaq, boyu bəstə (s.15), 

 

 

   

 Sovetdə qırmızı yalana bir bax. (s.25).       

  

 

İstiarələrdə, digər adı  ilə metaforalarda məfhumların  bənzər  cəhətləri  qabarıq 

şəkildə verilir, ancaq müqayisə obyektlərindən birinin adı birbaşa çəkilmir, yalnız 

ona xas olan xüsusiyyət göstərilir. Məsələn, «Qaxdağanlar yolda-izdə qaynaşır» (s. 

                                                        

1

 Ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti. Tərtib edəni: Əziz Mirəhmədov. Bakı, Maarif, 1978, s. 111. 

---

 

27 

 

102) misrasında «qarışqa» sözü, «Səni qoşam harabıya Qağızmannan duz gətirəm» 

(s.136) misrasında isə «öküz» sözü buraxılmışdır.  

 

Nəsibin şeirlərində anaforaya, yəni misraların başında eyni söz və ya ifadələrin 

təkrarı ilə yaranan fiqura da rast gəlirik:  

 

 

 

Bu nə bəla, bu nə səsdi,  

 

 

   

    Bu nə işdi, agah elə (s.161).  

 

 

   

    Dünyada dördəlli tutma sən pulu, 

 

 

   

    Dünyada dünyanın malı qalacaq (s.35). 

 

Şeirdə mühüm bədii vasitələrdən biri olan mübaliğə, yəni hiperbola Aşıq Nəsi-

bin  yaradıcılığı  üçün  də  xarakterikdir.  Mübaliğə həm  artan, həm də  azalan  istiqa-

mətdə olur. Azalan istiqamətə litota deyilir. Aşıq Nəsib tənbəl, astagəl Alaşası haq-

qında  «Yelqanad  misallı  Qırat  satıram»  (s.33)  deməklə  hiperbola,  onu  tısbağa  ilə 

müqayisə edərək «Addımı atırsan tısbağa kimi» (s.32) deməklə litota yaratmışdır.  

 

Aşıq Nəsibin şeirlərində təzad və ya antiteza da tez-tez müşahidə edilir. Bura-

da mənaca bir-birinə zidd olan sözlər, yəni antonimlər əsas yer tutur. Aşıq öz şeir-

lərində işlətdiyi bədii təzadlarla vermək istədiyi fikri daha da qüvvətləndirir: 

 

 

   

En aşağı, səfeh gədə, 

 

 

   

Sərçə qartal olur daha? (s.133). 

 

 

   

İndi bizim yerdə bahar da qışdı (s.103), 

 

 

   

Tərlanlar oylağı sara qalıbdı (s.166). 

 

Nəsibin poeziyasında alliterasiya, yəni eyni cinsli samitlərin ardıcıl şəkildə dü-

zülməsi sayəsində meydana gələn səs uyumu da müşahidə olunur: 

 

 

   

 Aşıq Nəsib, bas sinənə sazını (s.158) 

misrasında  s  səsinin alliterasiyası  qulaq  oxşayır, xoş  bir ahəng  yaradır.  Aşağıdakı 

şeirin ilk misrasında g, ikinci misrasında isə y samitinin alliterasiyası görünür: 

 

 

 

Nə murdar günləri gördü bu gözüm,    

 

 

 

 

 

Əyri yeri məlum, yoxdu düz yeri (s.34). 

 

Başqa bir şeirdə isə r səsinin alliterasiyası misraya xüsusi ritm verir: 

 

 

 

   Görürsən ki, Nəsib ötmür ötəri (s.23).  

 

Aşığın şeirlərində assonans da xeyli güclüdür. Assonans misralarda incə (e, ə, i, 

ö, ü) və ya qalın (a, ı, o, u) saitlərin ardıcıllığı, bir-birini izləməsi nəticəsində ortaya 

çıxan  bir  təzahürdür.  Bu  zaman  şeir  daha  lirik,  ahəngdar  və  axıcı  olur.  Məsələn, 

«Görürsən  ki,  Nəsib  ötmür  ötəri»  misrası  həm  də  assonansdır,  yəni  burada  incə 

saitlərdən olan ö və ü bir-birini izləyərək takt yaradır. Aşağıdakı bəndin ilk misra-

sında incə (ə və i), ikinci və dördüncü misralarında qalın saitlər (a və ı) işlənmişdir: 

 

 

Bər-bəzəkli gəlin kimi, 

 

 

Zalım qızı, can alırsan. 

 

 

Eşqə mübtəla olandan 

 

 

Cavanlara yan alırsan (s.148). 

 

Bədii ifadə vasitələrindən biri olan kinayə də Aşıq Nəsibin şeirlərində az deyil. 

Onun bəzi əsərləri, xüsusilə ermənilərdən, Alaşadan və xəsislərdən bəhs edən şeir-

ləri arasında kinayə tərzində deyilmiş xeyli fikir var. Bunlardan biri Zoru bəyin, bi-

ri isə Andranikin «tərifində» dilə gətirilmişdir: 

---

 

28 

 

 

Qaxdağan ajdarı tökülüf gəlif, 

 

İndi bəy olubsan, ədə, Zoru bəy? (s.67). 

 

...Andranik kişələndi, 

 

Axırda «qəhrəman» oldu (s.46). 

Xəsis bir hacıya söz qoşan Aşıq Nəsib ona qarşı sarkazm işlətmişdir: 

 

Hacı verdi qara pulu,  

  

 

Kasıbdı, cırıqdı çulu? 

 

 

Seldi-sudu sağı-solu, 

 

 

Buna bir «tərif» söyləyim (s.81). 

 

Aşıq öz tənbəl, ölüvay Alaşası haqqında kinayə ilə belə demişdir: 

 

 

 

    Yüz qatır, min eşşək tay olmaz buna, 

 

 

 

     Yelqanad misallı «Qırat» satıram (s.105).   

 

Aşıq  Nəsib  öz  şeirlərində  arxaizmlərdən  də istifadə  etmiş, hazırda  ədəbi  dili-

mizin işlək  lüğət  fondundan  çıxmış  bəzi  sözləri  onların  sinonimləri  ilə  vermişdir. 

Məsələn, aşıq bir misrada düşmən və yağı sözlərini yan-yana işlətmişdir: 

 

 

 

    Türkə ağa qoydun yağı düşməni (s.71). 

 

Aşıq bir şeirində qılavuz (=bələdçi) və saqqat (=şikəst) sözlərini işlətmişdir.   

 

Aşıq Nəsibin dilində dialektizmlər, yəni yerli ləhcədə işlənən sözlər də çoxdur. 

Bunlardan bir qismi yerli məişətlə bağlı yemək və geyim adlarıdır. Məsələn, dingə 

Ağbaba qadınlarının başlarına qoyduqları qızıl pərəkli, zərbaftalı tac, qöcük isə bə-

dənə geydikləri nimtənənin bir növüdür:  

 

 

Dingəsi var bər-bəzəkli, 

 

 

 

    Örpəyi tüldən, maşallah… 

 

 

 

    Qöcüyü göy, don qırmızı, 

 

 

 

     Naxışı var dürlü-dürlü (s.144). 

 

Ağbabanın bəzi yemək adlarına (xaşıl, cad, hörtdəmə, dizdəmə, şilə aşı və s.) 

aşığın şeirlərində və onunla bağlı rəvayətlərdə tez-tez rast gəlmək olur:  

 

 

 

     Biz yemişik iç-diş, ağa, sən buyur, 

 

 

 

     Öfgə, qarın, bağırsaq ye, bağır ye (s.154). 

 

 

 

     Qarın-qarta ləzzətlidi, 

 

 

 

     Kəndin şilə aşı, aşıq? (s.173). 

 

Yaşadığı dövr və mühitlə əlaqədar olaraq Aşıq Nəsibin şeirlərində xeyli vulqa-

rizmə, yəni ədəbi dildə az istifadə olunan kobud, ədəbsiz sözlərə rast gəlmək müm-

kündür. O, xəsis Hasoy ağaya qəzəbini bu sözlərlə bildirmişdir: 

 

 

  Sən ağa olsan da, gədəsən, gədə, 

 

 

  Surfasız, hörmətsiz, xonsuz itoğlit (s.62). 

 

Aşıq Nəsibin şeirlərində erməni və rus dillərindən alınmış varvarizmlər də az 

deyil. Məsələn: dığa (oğlan), qaxdağan (gəlmə ermənilərə verilən ləqəb), ara (ey / 

ay, ədə), hay (ermənilərin özlərinə verdikləri ad) və s. Bunlar anlaşılsa da, bəzi söz-

lərin tərcüməyə və izaha ehtiyacı var. Misal üçün, Nəsib erməni Tatosla deyişmədə 

 

 

Anan «boz»du, dürzü sənin dədəndi, 

 

 

Arsızlıqda yoxdu sizə tay, hanı? (s.122) 

 

 

«Mart» deyilsən, ay erməni harsını, 

---

 

29 

 

 

 

Eş olacaq türkə axı hay hanı? (s.123) 

demişdir. Buradakı «boz» sözü ermənicə fahişə deməkdir. «Dürzü» sözü ermənicə 

olmasa da, yerli ləhcədə ermənilərə qarşı işlədilən bir söyüşdür. «Mart» sözü ermə-

nicə «kişi», «harsın» (əslində: hars) gəlin deməkdir. Nəsib erməni Tatosa qəzəbini 

bu iki sözü təzad kimi işlətməklə bildirmişdir. O, ermənicə  «asvas» (əslində: ast-

vas, yəni Allah) və şanvort (it balası, küçük) sözlərini də işlətmişdir. Onun şeirlə-

rində rusca «davariş», «patrax», «bırat» sözlərinə də rast gəlmək mümkündür. 

 

Nəsibin  şeirlərindəki  frazeoloji  vahidlər,  xalq  dilindən  alınan  ifadələr  aşığın 

xəlqi və milli sənətkar olduğunu göstərir, onun şeirlərinə əlavə bir rəng qatır:  

 

 

Deyəsən, üz verdim, kəkliyin azdı (s.22), 

 

 

Durnam uçub, yaş gedibdi, dərd qalıb (s.23), 

 

 

Çörəyin dizinin üstündə olub (s.68), 

 

 

Alması tutmayan mənəm (s.129).  

 

Bunlar xalqın bağrından qopan, xalq dilində xalq üçün yazan, taleyi qara, bəxti 

kəm, gözü kor, alması tutmayan, yəni eşqi daşa dəyən, durnası uçan, yəni artıq qo-

calan bir aşığın çörəyi dizinin üstündə olan nankorlara, üz aldığı üçün kəkliyi azan, 

həddini aşan adamlara poetik münasibətidir.  

 

 

       Tədqiqatın müddəaları müəllifin aşağıdakı əsərlərində öz əksini tapmışdır: 

        1. Aşıq Nəsibin dövrü və mühiti // Elmi axtarışlar, Bakı, 2007, s. 13-19. 

 

 

2. Aşıq Nəsibin şeirlərində poetik fiqurlar//Elmi axtarışlar, Bakı, 2009,174-180. 

 

3. Aşıq Nəsibin ustadları // Filologiya məsələləri, Bakı: 2008, № 6, s. 305-316.

 

4. Unudulmuş aşıq: Aşıq Nəsib // “Ortaq türk keçmişindən ortaq türk gələcəyi-

nə” V Uluslararası folklor konfransı, Bakı, 2007, s. 422-425.   

 

5.  Akbaba-Çıldır  Aşık  Muhitinin  Usta  Temsilcisi  Aşık  Nesib`in  Hayatına  ve 

Sanatına Bir Bakış // Kardeş Kalemler, Ankara, 2009, sayı 5, s. 66-70.  

 

6. Aşık Nesip // Güncel Sanat. Kültür, Sanat, Edebiyat Dergisi, Antalya, 2010, 

sayı 2, s. 32-35.   

 

7. Ünlü Azeri Aşık Kör Nesip // Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları 

Enstitüsü Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, İzmir, 2009, cilt IX, sayı 1, s. 9-15.  

 

8.  Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin  usta  təmsilçisi  Aşıq  Nəsibin  şeirlərində  Tür-

kiyə və türkçülük // Dil və ədəbiyyat, Bakı, 2011, 2 (78), s. 209-213.   

 

9. Aşik Nesibin Şiirlerinde Türkiye Hasreti // Motif Akademi Halkbilimi Der-

gisi, Ankara, 2011, sayı 1, Azerbaycan özel sayısı, s. 177-186. 

 

10.  Aşıq  Nəsibdə  təbiət  lirikası  //  Filologiya  məsələləri,  Bakı,  2012,  №  1,  s. 

499-505. 

        11. Aşıq Nəsibdə məhəbbət lirikası // Filologiya məsələləri, Bakı, 2012, № 4, 

s. 497-305. 

 

 

 

 

 

 

---

 

30 

 

АСКЕР Н.Б. 

 

                        ВРЕМЯ, СРЕДА И ТВОРЧЕСКИЙ ПУТЬ 

АШУГА НАСИБА 

 

Резюме 

 

 

Диссертация посвящена жизни и творчеству выдающегося представителя 

Акбабино-Чылдырской ашугской школы Ашуга Насиба. 

 

 Диссертация  состоит  из  введения,  трех  глав,  заключения  и  списка  ис-

пользованной литературы. 

 

Во  введении  говорится  об  актуальности  темы  исследования,  объекте  и 

предмете, основной цели и задачах, научной новизне, теоретической и прак-

тической ценности, методах исследования, о его структуре и апробации. 

 

Первая глава («Время и среда Ашуга Насиба») состоит из трех разделов, 

которые  называются  «Время  Ашуга  Насиба»,  «Среда  Ашуга  Насиба»  и 

«Жизнь Ашуга Насиба», где подробно описиваются новейшая история регио-

на, крововые события первой мировой войны, трагедии 1918-20 гг., разжига-

ние  межнациональной  розни,  установление  советской  власти,  закрытие  со-

ветско-турецкой границы, колхозное строительство и др., очевидцем которых 

являлся  сам  Ашуг  Насиб;  описивается  история  и  положение  Акбабино-Чыл-

дырской  ашугской  школы,  жизнь  и  творчество  выдающихся  представителей 

этой школы, наконец, на фоне всего этого жизнь самого Ашуга Насиба.  

 

Вторая глава («Творчество Ашуга Насиба») состоит из четырех разделов. 

В  первом  разделе  анализируются  патриотические  стихи,  во  втором  разделе 

любовная  лирика,  в  третьем  стихи  ашуга,  посвяшенные  родной  природе.  В 

четвертом  разделе  говорится  о  своеобразном  жанре  –  ашугских  преданиях, 

которые,  по  сути  своей,  являются  интересными,  порою  шутливо-комически-

ми страницами из жизни ашуга. 

 

В третьей главе («Поэтические особенности стихов Ашуга Насиба»)  ана-

лизируются  литературные  жанры  и  средства  художественного  выражения, 

поэтические  фигуры,  т.е.  эпитеты,  метафоры,  анафоры,  гиперболы,  литоты, 

ассонансы,  аллитерации,  сарказмы,  архаизмы,  диалектизмы,  вульгаризмы, 

варваризмы и т. д. 

 

В заключении даются краткие выводы и обобщения. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

31 

 

  ASKER  N.B. 

 

THE PERİOD, ACTİVİTY ENVIRONMENT AND  

CREATIVE WAYS  OF ASHUG NASIB 

 

Abstract 

 

The  dissertation  has  been  devoted  to  the  life  and  creative  activity  of  the 

prominent representative of the Aghbaba- Childir Ashugs` school, Ashug Nasib. 

The  dissertation  work  consists  of  an  introduction,  three  chapters,  conclusion 

and  the list of  used literature. 

The  introduction  deals  with  the  actuality  of  the  theme,  object  and  subject 

matter, novelty, theoretical and practical value, methods, structure of the work and 

approbation. 

The  first  chapter  of  the  dissertation  work  (The  time  and    environment  of 

Ashug  Nasib)  is  divided into  three  subdivisions  which  are called    “The  period  of 

Ashug  Nasib”,  “The  activity  environment  of  Ashug  Nasib”,  “The  life  of  Ashug 

Nasib” where  the different issues  like  the new history of the region, sanguinary  

events    of  the  World  War  I,  massacre  of  1918-1920  years,    instigation  of 

international  discrimination,  establishment  of  the  Soviet  Union,  closing  of  the 

soviet  turkish  borders,  foundation  of  collective  –farm  and  many  others  are 

analyzed in details as well as  Ashug Nasib himself , who was the eye-witness of  

these  events,  history  and  condition  of  “Aghbaba  Childir  Ashug  school”,  the  life 

and  creativity  of  the  prominent  representative  of  that  school,  finally,  the  life  of 

Ashug Nasib  against the background of all above mentioned.  

The  second  chapter  (“The  Creativity  of  Ashug  Nasib”)  consists  of  four 

subdivisions. The patriotic poems are analyzed in the first subdivision, the lyrics of 

love  are  analyzed  in  the  second  subdivision,  and  the  poems  of  Ashug  devoted  to 

the native nature are analyzed  in the  third  subdivision  of  the  second  chapter. The 

special  genre  is  analyzed  in  the  fourth  subdivision  which  is  of  paramount 

importance in the Ashug’s creativity.  

In the third chapter (“The poetic peculiarities of the poems of Ashug Nasib”), 

the  expressive  means  and  devices,  poetical  figures,  assonance,  alliteration,  simile, 

metaphor,  anaphora,  hyperbole,  archaism,  vulgar  words  and  etc.  are  analyzed  in 

details. 

 The  results  of  the  analysis  discussed  in  the  dissertation  are  found  in  the 

generalized conclusion of the investigation. 

 

 

 

 

Format: 60 x 84  1/16. Tiraj: 100 nüsxə. 

MBM nəşriyyatının mətbəəsi. Pulsuzdur. 

 

---

 

32 

 

             НАЦИОНАЛЬНАЯ АКАДЕМИЯ НАУК АЗЕРБАЙДЖАНА 

ИНСТИТУТ ФОЛЬКЛОРА 

 

 

 

                                                                           На правах рукописи 

 

 

 

НАИЛЯ БАХШАЛИ кызы АСКЕР 

 

 

 

ВРЕМЯ, СРЕДА И ТВОРЧЕСКИЙ ПУТЬ 

АШУГА НАСИБА 

 

 

 

10.01.09 – Фольклороведение 

 

 

 

                                               А В Т О Р Е Ф Е Р А Т 

 

 

 

 

 

 

                          диссертации на соискание ученой степени  доктора   

                                      философии по филолгическим наукам 

 

 

 

 

                                                     БАКУ – 2012