Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

M a ’naviy madaniyat
.Ma’naviy madaniyat bu ma’naviy ishlab chiqarish, ijtim oiy ong 
shakllarini vujudga keltirish sohalaridir.Ma’nl;p r++++++++++++++++++++aviy madaniyathaqida 
fikr yuritishdan avval, uning jamiyatma’naviy hayoti tushunchasidan farqini aniqlab olish zarur. 
Jamiyatning ma’naviy hayoti tushunchasi kishilar, jamoa, elat, millat, sinflar hayoti ma’naviy 
jarayonlarini xarakterlovchi um um iy tushuncha hisoblanadi. Bizningcha, manaviy madaniyat 
muayyan jamiyatning mafkura sohasi, ijtim oiy psixologiya, axloq, san’at, diniy e ’tiqodlar kabi tom 
onlarini tashkil etadi. M a ’naviy madaniyattushunchasi tarixiy jihatdan yo‘lga qo‘yiigan ma’naviy 
boyliklari ishlab chiqarish, taqsim lash va iste’mol (foydalanish) jarayonlarini ham qamrab oladi. 
Ma’naviy madaniyatijtimoiy ong shakllarining u yoki bu yig‘indisi emas, balki muayyan g‘oyalar, 
qarashlar, tasawurlar, tushunchalar va boshqalarni vujudga keltiruvchi ijodiy faoliyatdir. Hozirgi zam 
on m adaniyatshunoslaridan V .M .Mejuyev, S.N.Artanovskiy, A .I.Arnoldov, E .A.Baller, 
E.V.Sokolov, M .X ayrullayev, S .Shermuhamedov, U .Q orab o y ev , A .Erkayev, K .Xonnazarov , 
A.Eshonqulov, M .A bduliayev va boshqalar ko‘rsatib o ‘tishg an id ek , ma’naviy madaniyatbu — 
ma’naviy boyliklarii ishlab chiqarish, unga mos bo'lgan munosabatlari birlashtiruvchi kishilar hayotiy 
faoliyatining ijodiy mazmunidir. Shuningdek, m a’naviy ishlab chiqarish kishilar o‘rtasidagi o‘zaro 
munosabatlari ham , ijtimoiy ong shaklini shakllantirishga yordam beruvchi turli xil vositalar, 
muassasalar, tashkilotlarni ham o‘z ichiga qamrab oladi. Ma’naviy ishlab chiqarish o ‘ziga insoniy 
his-tuyg‘ulari, sezgi va idrokni, m antiqiy va badiiy tafakkurni, estetik kechinmalar, ideal tushuncha 
va orzuhavaslari, nazariyalar va qarashlari, mulohaza va boshqalarni birlashtiruvchi insoniy faoliyat 
hamdir. Turli xil tasavvurlar, g‘oyalar, nazariyalar, ta'limotlar, ilmiy bilimlar, san’at asarlari, axloqiy 
va huquqiy m e’yorlar, falsafiy va siyosiy qarashlar, mifologiya va din ma’naviy m adaniyatning 
asosiy unsurlari hisoblanadi. Ma’naviy madaniyatning ayrim elementlar (tarkibiy qismlar)i muayyan 
normativ (m e’yoriy) vazifani bajaradi. Masalan, siyosiy, huquqiy, axloqiy qarashlar, shuningdek, 
ma’naviy qadriyatlar hisoblanuvchi urf-odatlar, marosimlar, rasm -rusum va udumlar kishilarda 
muayyan me’yoriy xattiharakatlarga amal qilishni talab qiladi. Ma’naviy qadriyatlar o'zida ko‘proq 
axloqiy m e’yorlami birlashtirib, kishilarning axloqiy xatti-harakatlarini nazorat ostiga oladi. 

---

9 
Madaniyat ijtimoiy-tarixiy hodisa sifatida jamiyatning rivojlanishiga o‘z ta’sirini 
ko‘rsatmasdan qolmaydi.Bu ta’sir madaniyatning jamiyat hayotida bajaradigan vazifalarida o ‘z 
ifodasini topadi.(Biz madaniyatning funksiyalarini tahlil qilishda «Falsafa»o‘quv qollanmasida 
berilgan funksiyalarga asoslanamiz). Madaniyat, eng avvalo , bilish funksiyasi (vazifasi)ni bajaradi. 
Kishilar turli tarixiy davrlarda o'zlarining moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirishga harakat 
qilganlar. Natijada o'zlariga ta’sir ko‘rsatuvchi tabiatning voqea va hodisalari, tabiatdagi narsalar va 
predmetlarning xususiyatlari hamda ichki qonuniyatlarini bilishga intilganlar. Ularning noma'lum 
jihatlarini ochab borganlar. Ayrimlarini bo‘ysundirib, ayrimlariga moslashganlar. Turli xil 
xulosalarga va to‘xtamlarga kelganlar. Natijada o‘zlarining bilim darajalarini oshira borganlar, ya’ni 
o'zlari egallagan bilimlarini o'zlari yaratgan madaniy boyliklarda m oddiylashtirganlar. Demak, 
madaniyat insonning ijtimoiy voqelikni bilib olishidir. Inson atrof-muhitni bila borib, o‘z-o‘zini 
moddiy boyliklarning haqiqiy yaratuvchisi ekanligini, jamiyatdagi o ‘z o‘rni va mavqeyini anglay 
boradi.
2