Nazim Eminov

31 
 
 
Qida  məhsulları    bazarında  əlverişli  mövqeyə  malik  olmaq  istəyən  sahibkarlıq  strukturunun 
fəaliyyətində  marketinq  konsepsiyalarını    tətbiq  etməsi  qaçılamazdır.  Çünki  marketinq  sahibkarlıq 
strukturunun 
fəaliyyətinin metodologiyasıdır, eyni zamanda  işgüzar fəaliyyətinin müvəffəqqiyyətini 
təmin  edən  əsas  amildir.  “Bu  gün  marketinq  hamı  tərəfindən  işgüzar  müvəffəqqiyyətin  mühüm 
komponenti, müasir menecmentin məhək daşı kimi  dərk edilir” [7, s.24].  
Müəssisələrinin  istehsal-satış  fəaliyyəti  üzrə  yüksək  göstəricilərə  nail  olunması    həmin 
müəssisələrdə  marketinq  idarəetmə  strukturlarının  təşkilindən  asılıdır.  Bunu  müəssisələrin 
fəaliyyətinin marketinq idarə edilməsi də tələb edir. Bu fəaliyyətin təmin olunmasında isə əsas rolu 
müəssisədə  təşkil  ediləcək  marketinq  xidməti  və  həmin  xidmətin  əməkdaşları  oynamalıdır. 
Müəssisələrin  marketinq  idarəetmə  sistemi  əslində  bu  müəssisələrin  marketinq  xidmətinin  iştirakı 
olmadan qeyri-
mümkündür.  Çünki  marketinq  idarəetmə  sistemi  marketinq  xidmətinin 
sisteməmələgətirici  rolundan  istifadə  edilməklə  yaradılır.  Marketinqin  idarə  olunmasına  sistem 
yanaşdıqda müəssisənin fəaliyyətini bazarın tələblərinə uyğunlaşdırmaq və istehlakçıların istədikləri 
məhsulları onlara vermək olur.  
Müəssisələrdə  marketinq  idarəetmə  sisteminin  formalaşdırılmasına  nail  olmaqdan  ötrü,  ilk 
növbədə, həmin müəssisələrdə marketinq xidmətinin təşkilinə nail olmaq lazımdır. Məhz bu sistemin 
fəaliyyəti  nəticəsində  istehlakçılara  və  alıcılara  lazım  olan  qida    məhsulları    onlar  üçün  münasib 
qiymətə, lazım olan yerdə və lazım olan vaxtda çatdırılır.  
Marketinq konsepsiyalarına əsaslanmaqla istehsal-satış fəaliyyətini həyata keçirən qida sənayesi 
müəssisələri  marketinqlə  bağlı  ayrı-ayrı  tədbirləri  icra  etməkdən  ötrü  öz  daxilində  müvafiq 
strukturları  formalaşdırmalıdır.  Bu  təşkilati  strukturları  formalaşdırmadan  marketinq  üzrə  həyata 
keçirilən  ayrı-ayrı  marketinq  əməliyyatlarının  səmərəliliyini  təmin  etmək  –  marketinq  idarəetməyə 
nail olamq  və beləliklə də,  müəssisənin bazar fəaliyyətinin davamlılığına nail olmaq  mümkün deyil. 
Bu, marketinq sahəsində tanınmış əksər mütəxəssislərin gəldikləri qənaətə görə belədir. “Marketinqin 
təşkilati strukturunun düzgün və bazar situasiyasına uyğun qurulması müəssisənin bazar fəaliyyətinin  
müvəffəqiyyətlə  həyata keçirilməsini, onun rəqabət mübarizəsində rəqabət  üstünlüyü əldə etməsini 
təmin edir” [1, 263].       
Apardığımız araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycanın qida sənayesi müəssisələrində marketinqlə 
bağlı  tədbirlərin  icra  olunma  səviyyəsi    fərqlidir.  Bu,  marketinqin  müəssisəyə  inteqrasiya  olunma 
səviyyəsindən  asılıdır.  Lakin  müəssisələrdə  marketinqlə  bağlı  tədbirlərin  reallaşdırılması 
səviyyələrindəki  müxtəlifliyə  baxmayaraq,  hər  bir  müəssisə  öz  fəaliyyətini  bazara  daha çox 
uyğunlaşdırmağa  və    beləliklə  də,  bazar  mövqeyini  qoruyub  saxlamağa  çalışır.  Bu,  əksər  qida 
sənayesi    müəssisələrinə  aiddir.  Bu  məqsədə  nail  olma  müəssisələr  daxilində  adekvat  marketinqi 
idarəetmə  strukturunun  formalaşdırılmasından  asılıdır.  Bunun  üçün  isə,  ilk  növbədə,  müəssisə 

---

32 
daxilində  marketinqi  idarəetmə  strukturlarının  formalaşdırılmasına  təsir  göstərən  amillər  hərtərəfli 
surətdə öyrənilməlidir. 
Tədqiqatlar  göstərir  ki,  qida  sənayesi  müəssisəsinin  bazar  fəaliyyətinin  çevikliyinin  təmin 
olunm
asına  imkan  verə  biləcək  marketinqi  idarəetmə  strukturunun    formalaşdırılmasına  çoxsaylı 
amillər təsir göstərir.  Həmin amilləri müəssisədaxili və müəssisədənkənar amillərə bölmək olar. 
Fikrimizcə, marketinqi idarəetmə strukturunun formalaşdırılmasına təsir göstərən müəssisədaxili 
amillərə    müəssisənin  istehsal-satış  fəaliyyətini  yönəltdiyi  bazar  üzrə  qarşısına  qoyduğu  məqsədi, 
onun  maliyyə  vəziyyətini,  marketinq  sahəsində  ixtisaslı  kadrların  mövcud  olub-olmamasını, 
müəssisənin  miqyasını  (onun  böyüklüyü-kiçikliyini),  müəssisə  daxilində  riayət  edilən  dəyərlər 
sistemini və yaxud korporativ mədəniyyəti və s. aid etmək olar. 
Müəssisədə marketinqi idarəetmə strukturunun formalaşdırılmasına təsir göstərən  xarici mühit 
amillərinə  isə rəqabətin kəskinliyini, qida məhsullarının satış kanallarını, hədəf bazarlarının sayı və 
tutumunu, istehlakçıların alıcılıq qabiliyyətini, onların tələbatlarının strukturunu, hüquqi normaları və 
tənzimləmələri və s. aid etmək olar. 
Yuxarıda sadalanan amillər hərtərəfli surətdə öyrənildikdən sonra bu və ya digər qida sənayesi 
müəssisəsini  bazar  fəaliyyətinə  uyğun  adekvat  marketinqi  idarəetmə  strukturunu  formalaşdırmaq 
olur. Məsələn, fəaliyyət miqyası çox geniş olan qida sənayesi müəssisələri öz daxillərində marketinq 
xidməti  yaratdıqları  və  ona  geniş  səlahiyyətlər  verdikləri  halda,  fəaliyyət  miqyasları  kiçik  olan 
müəssisələr  marketinqlə  bağlı  məsələlərin  icrasını  bu  və  ya  digər  şəxsə  və  yaxud  şəxslər  qrupuna 
həvalə edirlər.  
Qeyd edək ki, hazırda ölkəmizin qida sənayesi müəssisələrində marketinq adlı şöbənin və yaxud 
xidmətin  təşkilinə  çox  nadir  hallarda  rast  gəlinir.  Bu  da  müəssisələrdə  marketinq  təşkilati 
mədəniyyətinin səviyyəsinin aşağı olması və marketinqin praktiki xarakterli tədbirlərinin zəif tətbiqi 
ilə  əlaqədardır.  Qida    məhsulları  bazarında    rəqabət  kəskinləşdikcə    marketinqlə  bağlı  tədbirlərin 
işlənib hazırlanmasına və reallaşdırılmasına və deməli, müəssisələrdə marketinq xidmətinin təşkilinə 
və  onun  çevikliyinin  təmin  olunmasına  daha  çox  ehtiyac  olacaqdır.  Həm  də  bu  zaman  xarici 
istehsalçılarla  rəqabətdə  müəssisədə  marketinq  xidmətinin  təşkilinin  həmin  müəssisəyə  verdiyi 
üstünlüklərdən  yararlanmağa  çalışılmalıdır.  Bu,  onunla  əlaqədardır  ki,  ölkəmizin  qida  məhsulları 
bazarında  rəqabət  mübarizəsində  əlverişli  mövqe  qazanmaq  üçün  qida  sənayesi  müəssisələrində 
marketinq  konsepsiyalarının  tətbiqinə  və  bununla  əlaqədar  həmin  müəssisələrdə  marketinqi 
idarəetmə strukturlarının formalaşdırılmasına ehtiyac daha da artacaqdır. 
Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, hazırda Azərbaycanın qida məhsulları bazarında özünütəminat 
səviyyəsi daha aşağı olan məhsullara  yarmalar, suxarı və peçenye, uzunmüddət saxlanılan qənnadı 
məmulatları, şəkərli unlu qənnadı məmulatlar və makaron məmulatları aiddir (cədvəl 2) . 
Cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi, 2011- ci illə müqayisədə 2016-cı ildə özünütəminat 
səviyyəsi  bütün  növ  yarmalar  üzrə  16,2%  bənd,  suxarı,  peçenye,  uzunmüddət  saxlanılan  qənnadı 
məmulatları 10,2% bənd, şəkərli, unlu qənnadı məmulatları üzrə  9,1% bənd artmışdır. Baxılan illər 
ərzində makaron məmulatları üzrə özünütəminat səviyyəsi isə 63,6%-dən 51,1%-ə düşmüş və yaxud 
12,5%  azalmışdır. Bu məhsullar üzrə xarici bazarlardan asılılıq həmin məhsulların marketinqi üzrə 
həyata  keçirilən  tədbirlərin  düzgün  müəyyənləşdirilməsindən  və  onların  həyata  keçirilməsinə 
cavabdehlik daşıyan strukturların düzgün formalaşdırılmasından asılıdır. 
 
Cədvəl 2. 
Sənaye emalından keçmiş əsas növ ərzaq məhsulları üzrə özünütəminat səviyyəsi, %-lə 
 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
2016 
artma/+/, 
azalma/-
/ 
Yarmalar(bütün növ) 
1,4 
16,6 
19,3 
18,2 
17,9 
17,6 
16,2 
Suxarı  və  peçenye,  uzun 
müddət  saxlanılan  qənnadı 
məmulatları 
21,3 
30,3 
26,1 
20,5 
33,8 
31,5 
10,2 
Şəkərli, 
unlu 
qənnadı 
məmulatları 
27,3 
23,1 
19,3 
17,7 
17,8 
36,4 
9,1 
Makaron məmulatları 
63,6 
70,2 
52,6 
58,0 
53,2 
51,1 
-12,5 

---