Nazim Eminov
Yüklə 5,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 2. Birja əməliyyatlarının keçirilməsi prinsipləri
- C ədvəl 1. Qiym ətli kağızlar bazarının icmal göstəriciləri
- Korporativ qiym ətli kağızlar 3235 8 746 935 151 4855 4 186 121 930
38 Şəkil 1. Birja əməliyyatlarının fərqləndirici xüsusiyyətləri Şəkil 2. Birja əməliyyatlarının keçirilməsi prinsipləri Bütün birja əməliyyatları ödəmə şərtlərinə görə kassa və müddətli əməliyyatlara bölünür. Dünya t əcrübəsində kassa əməliyyatları üzrə hesablaşmanın əqd bağlanılan günündə yerinə yetirilməsi qaydası qəbul edilib. Amma çox zaman bu əməliyyatlar üzrə hesablaşmalar əqd bağlandıqdan ən geci 5 iş günü ərzində həyata keçirilir. Müddətli əməliyyatlar üzrə hesablaşmalar isə tərəflərin əvvəlcədən mü əyyən etdiyi müddətdə əqd bağlanan ana olan məzənnə ilə keçirilir. Belə ki, müddətli əqdlər üzrə kontraktın bağlanıldığı, qiymətin müəyyən edildiyi, hesablaşmanın aparılacağı tarixlər əvvəlcədən d əqiq müəyyən olunur. Müdd ətli əməliyyatların qəti, şərtli və uzadılmış növləri mövcuddur. Qəti əqdlərin iştirakçıları qiym ətli kağızların müəyyən müddətə çatdırılması (satıcının öhdəliyi) və alışı (alıcının öhdəliyi) üzrə öhd əliklər götürür ki, burada da şərtlərin dəyişdirilməsindən söhbət gedə bilməz. Şərtli əqdlər zamanı t ərəflərdən biri digərinə müəyyən mükafat ödəməklə öz öhdəliklərin d ən imtina etmək hüququna malikdir. Əsas məqsəd məzənnə tərəddüdləri nəticəsində yaranacaq itkid ən maksimum dərəcədə sığortalanmaqdır. Əqd şərtlərinin hansı iştirakçının və necə dəyişmək hüququna malik olmasından asılı olaraq şərtli əqdlərin ilkin mükafatlı, smellaj və tam bölünən növl ərini fərqləndirirlər. İlkin mükafatlı əqdlərdə qiymətli kağızları almaq hüququna satıcıya mü əyyən mükafat ödəyən alıcı malikdir. Belə əqdlərə məzənnənin qalxmasına ümid edən, lakin buna şübhə ilə yanaşan və ciddi itkilərdən ehtiyat edən alıcılar müraciət edir. Smellaj əqdi iştirakçılardan birinin s əhmləri əvvəlcədən müəyyən edilmiş məzənnə ilə almağı və ya satmağı seçmək hüququnun kombina siyasıdır. Smellaj əqdi zamanı seçim edən iştirakçı səhmin məzənnəsi əvvəlcədən müəyyən edilmiş hüquqlardan kənarlaşanda qazanclı duruma gəlir. Tam bölünən əqdlər alıcıya və satıcıya qiym ətli kağızların tam bölünən həcmlərdə alınmasını və satılmasını tələb etmək hüququ verir. Bu Xüsusi yerl ərdə keçirilir Birja əmtəələri üzrə partiyalar, lotlar h əyata keçirilir Daimi keçirilir Aşkar keçirilir Əmtəənin özü birjada olmadıqda onun t əsviri üzrə həyata keçirilir Qiym ətqoyma sərbəstdir Dövl ət tərəfindən birbaşa tənzimlənir İxtisaslaşmaya məruzdur Nizamnam ədə göstərilən vahid qaydalar əsasında f əaliyyəti təşkil olunur 39 m əcrada müəyyən edilmiş məzənnənin qalxması alıcıya, düşməsi isə satıcıya sərf edir. Uzadılmış əqdlərdə mexanizm ondan ibarətdir ki, qiymətli kağızın alıcısı və ya satıcısı məzənnənin d əyişməsindən asılı olaraq əməliyyatı ya uzada, ya da son hesablaşmanı təxirə sala bilər. Bu h əmlənin edilməsində məqsəd məzənnə dəyişikliyi hesabına itkiləri örtməyə imkan verməkdir. Ölk əmizdə əmtəə birjalarının fəaliyyətinin tənzimlənməsi baxımından əsas sənəd 25 may 1994- cü il tarixli “Əmtəə birjası haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu” hesab olunur. Hazırda ölk ədə Bakı Fond Birjası, Bakı Banklararası Valyuta Birjası, Respublika Əmtəə Birjası, Respublika Xammal v ə Əmtəə Birjası, Əmək Birjası təsis olunaraq fəaliyyət göstərsə də, bu sahədə istənilən performans s ərgilənmir. C ədvəl 1. Qiym ətli kağızlar bazarının icmal göstəriciləri Ümumi göst əricilər 2016 yanvar-dekabr 2015 yanvar-dekabr M əbləğ üzrə f ərq Bazar payı (%) əqd sayı məbləğ (AZN) əqd sayı Məbləğ (AZN) Korporativ qiym ətli kağızlar 3235 8 746 935 151 4855 4 186 121 930 2,1 d əfə ↑ 62% İlkin bazar 628 8 248 026 100 215 1 913 926 446 4,3 d əfə ↑ T əkrar bazar 2607 498 909 051 4640 2 272 195 484 4,5 d əfə ↓ Dövl ət qiymətli kağızları 282 836 158 060 16 20 793 459 40,2 d əfə ↑ 6 % İlkin bazar 207 421 490 193 0 0 - T əkrar bazar 54 145 912 500 16 20 793 459 7 d əfə ↑ Tör əmə maliyyə al ətləri 45833 4 440 667 091 48814 6 194 376 766 28% ↓ 32% Qiym ətli kağızlar bazarı 49352 14 025 825 065 53798 10 525 054 775 33% ↑ 100 % İlkin bazar 835 8 669 516 293 215 1 913 926 446 4,5 d əfə ↑ T əkrar bazar 49494 5 085 488 642 53583 8 611128 329 41% ↓ M ənbə: Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası. 2016- cı ilin yanvar-dekabr ayları ərzində qiymətli kağızlar bazarı artım nümayiş etdirərək 2015- ci il il ə müqayisədə 33% artaraq, 14,026 milyard manat təşkil etmişdir. Qiymətli kağızların ilkin bazarı 4,5 dəfə artaraq, 8,669 milyard manata çatmışdır. Ümumilikdə, korporativ qiymətli kağızlar bazarı 2 dəfədən, dövlət qiymətli kağızlar bazarı 40 dəfədən çox artmışdır. Bazar yüksələn dinamika göst ərsə də, bu sahədə ciddi problemlər mövcuddur. Ölkəmizdə bu sahənin zəif inkişaf etməsinin s əbəblərindən biri bazarda real şərtlərin yaradılması istiqamətində konkret addımların atılmamasıdır. Xüsusil ə, maarifləndirmə yönündə görülən işlər çox zəif təşkil olunub. Eyni zamanda, mövcud v əziyyətə nəzər yetirsək, qiymətlərin formalaşması real bazar tələblərinə uyğun qurulmadığından, investorların bu sahəyə marağı aşağı düşür. Buna görə də investorlar mülkiyyət hüququnun tam mü əyyənləşmədiyi bir ortamda olmaqdan ehtiyat edirlər. Digər tərəfdən investorların fond bazarına maraq göst ərməməsinin səbəblərindən biri də gəlirliliyin aşağı olmasıdır. Müəssisələrin hesabat- lılığının zəif olması investorlar üçün zəruri informasiya qıtlığına və bazara girişlə bağlı səmərəli qərar q əbul etməyə mənfi təsir göstərir. Səhmdar cəmiyyətlərin hesabatlarına baxsaq görərik ki, onların çoxu 15 ildir f əaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, payçılara 1 manat da olsun pul çatmayıb. Yəni, aparılan əməliyyatlar formal xarakter daşıyır. Halbuki, beynəlxalq fond bazarlarında iştirakçılar real oyun nümayiş etdirirlər və həmin oyuna uyğun olaraq da səhmlərin qiyməti müəyyənləşir. Məsələn, “Apple” şirkəti aylıq gəliri barədə konkret açıqlama verir və yaxud da növbəti il üçün hansı satışa Yüklə 5,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|