Nazim Eminov

55 
yaradılmasına imkan verən analitik vasitələrin mövcudluğu həmin problemin həll edilməsinin əsas 
vasitəsi  isə  proqram  –  məqsədli  metodlardır.  Bu  metodlar  yeni  məqsədlərə  nail  olunması 
məsələlərinin  həlli  imkanlarını  asanlaşdırır,  sistemlərin  layihələndirilməsinə,  həmçinin  mövcud 
sistemlərin idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsinə imkan yaradır. 
Proqram  – 
məqsədli  yanaşma  üçün  ənənəvi  üsul  ardıcıl  əlaqədir.  Proqramın  başlıca  məqsədi 
verilir, sonra isə proqramın strukturu qurulur – “məqsədlər ağacı”, buraxılan resurslar bölüşdürülür, 
sonra  resurslarla,  struktura,  vaxta  görə  və  icraçılar  üzrə  nizamlanır,  konkret  tədbirlər  hazırlanır. 
“Məqsədlər ağacı”nda məqsədi genişləndirmək üçün iki zəruri şərt fərqləndirilir. Birincisi, məqsədə 
nail  olmanın  üsulları  və  vasitələri  –  onun  özündən  çıxır.  İkincisi  –  aşağı  səviyyənin  məqsədləri  – 
yuxarı səviyyədə məqsədlərə nail olunması üsulları və vasitələrinə xidmət edir. Deyilənlərdən belə 
nəticə çıxır ki, sistemdə başlıca məqsəd onu altməqsədlər sisteminə yaxınlaşdırmaq, sonra isə sadə 
tədbirlər  səviyyəsinə  qədər  çatdırmaqdır.  “Məqsədlər  ağacı”  müəssisənin  vəzifələri,  tapşırıqları  və 
onların  vəsaitlərlə  təmin  edilməsinin  başlıca  məqsədlərinin  səbəb  və  nəticəsi  kimi  əlaqələndirən 
struktur kimi təsəvvür edilir. 
Sistemli  təhlil  aləti  kimi  “məqsədlər  ağacı”  metodunun  tətbiq  edilməsi  təcrübəsi  göstərir  ki, 
ekspert  metodlarının  geniş  cəlb  edilməməsinin  riyazi  modellərinin  istifadəsi  tam  olmayan 
informasiyalar şəraitində idarə edilmənin səmərəsiz olmasını göstərir və evristik istifadəsi sayəsində 
müvəffəqiyyətlə reallaşdırılır. 
“Məqsədlər  ağacı”nın  tərifindən  başa  düşülür  ki,  planlaşdırmada  onun  istifadəsi  istilik  enerjisi 
təsərrüfatının fəaliyyətinin son nəticəsini- planların və proqnozların istiqamətini təmin edər. Bundan 
əlavə,  baş  məqsədlərə  ətraflı  baxılması  istilik  enerjisi  təsərrüfatının  bütün  xidmətlərinin  konkret 
məqsədlərinin  uçotunu  nəzərdə  tutur,  onun  fəaliyyətinin  təkmilləşdirilməsi  üzrə  tədbirlərin 
planlaşdırılması  kompleks  xarakterlidir,    planların  və  proqnozların  əsaslandırılması  səviyyəsini 
yüksəldir. 
“Məqsədlər ağacı”nın formalaşması üsulu evristika adlanır, formal üsul və metodlara əsaslanır, 
onun  işlənməsinə  cəlb  edilən  ekspertlərin  birliyi,  təcrübəsi  və  intuisiyasının  istifadəsi  isə  metodun 
mümkün tətbiqi sferasını müəyyən edir [3, s.77].  
İstilik–energetika  təsərrüfatının  Bakı  şəhərinin  və  onun  qəsəbələrinin  sosial–iqtisadi  inkişafına 
dair  Dövlət  Proqramlarından  (2011–2013  və  2014–2016)  çıxan  əsas  məqsədi  aşağıdakılardır: 
material  resursları  xərclərinin  azaldılması;  texniki  təminatın  yaxşılaşdırılması,  ətraf  mühitə  zərərli 
təsirlərin azaldılması və s.  
“Məqsədlər  ağacı”  səviyyələri  üzrə  ardıcıl  genişləndirmə  prosesində  istilik  –  energetika 
təsərrüfatının  fəaliyyətinin  təkmilləşdirilməsi  üzrə  məsələlərin  bütün  kompleksinin  nəzərə  alınması 
zəruridir.  Ona  görə  də  ona  tədqiq  olunan  istilik energetika  təsərrüfatının  fəaliyyətinin 
təkmilləşdirilməsi vəzifələri və problemləri, istiqamətlərinə bəzən yığım kimi baxmaq olar. 
“Məqsədlər  ağacı”nın  istifadəsi  təsərrüfatın  inkişaf  səviyyəsinin  təhlili,  kəmiyyət 
qiymətləndirilməsi və onun planlaşdırılmasının informasiya bazasının formalaşmasına imkan verir. 
Dövlət  proqramlarına  uyğun  əsas  məqsədin  formalaşması  mövcud  istilik  təchizatı  sisteminin 
qüsurlarını aşkar etməyə imkan yaradır, yəni perspektiv üçün inkişafın təkmilləşdirilməsi problemini 
formalaşdırır.  Baxılan  problemin  struktur-laşdırılması  prosesində  idarəetmə  sisteminin 
təkmilləşdirilməsinin aşağıdakı əsas istiqamətləri müəyyən edilir: 
-
 
istehsalın strukturu; 
-
 
idarəetmə strukturu və aparatı; 
-
 
idarəetmə funksiyalarının reallaşdırılması; 
-
 
sos
ial inkişafın idarə edilməsini. 

---

56 
Həmin istiqamətlərin ərtaflı təhlili “məqsədlər ağacı”nın elementlərinin tam siyahısını müəyyən 
etməyə  imkan  verir.  İstilik  energetika  təsərrüfatının  inkişafının  məqsədli  strukturunun  fraqmenti  1 
saylı şəkildə təqdim edilir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 1. “Azəristiliktəchizatı” Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin inkişafının  “məqsədlər ağacı” 
fraqmenti. 
 
“Məqsədlər  ağacı”nın  işlənməsinin  nisbi  mühüm  əmsalının  ən  yüksək  alınması,  problem  və 
tədbirlər nəzərə alınmaqla sistemin inkişafının prioritet istiqamətlərini müəyyən etməyə imkan verir 
[6, s.69]. 
 
Nəticə 
İstilik  energetika  təsərrüfatının  təkmilləşdirilməsinin  bu  və  ya  digər  prioritet  istiqamətlərinin 
inkişafı və onun idarəetmə sistemi ona ayrılan resurslarla müəyyən edilir. Belə ki, resurslar reallıqda 
həmişə məhduddurlar, onda “məqsədlər ağacı”nın istiqamətləri, vəzifələri və tədbirləri üzrə onların 
səmərəli bölüşdürülməsi vəzifələri meydana çıxır. Resursların optimal bölüşdürülməsinin alqoritmi 
ilə  yuxarıda  təsvir  olunan  üsulların  bütünlüklə  istifadəsi  məhdud  resurslarda  məqsədli  meyarların 
maksimum səviyyəsinə nail olunmasını təmin edər. 
Şəhərin tələbatının kəmiyyət və keyfiyyət üzrə istiliklə 
t
əmin edilməsi 
 
S
əhmdar cəmiyyətin 
istehsal f
əaliyyətinin  
t
əkmilləşdirilməsi 
S
əhmdar cəmiyyətin 
idar
əetmə strukturu və 
aparatının 
t
əkmilləşdirilməsi 
İdarəetmə 
strukturu v
ə 
funksiyalarının  
t
əkmilləşdirilməsi 
Sosia
l inkişafın idarə 
edilm
əsinin  
t
əkmilləşdirilməsi 
-
 
İstehsal  sahələrinin 
əsas istehsal 
fondlarının  (ƏİF) 
t
ərkibi və  gücünün 
t
əşkili; 
-
 
Anbar t
əsərrüfatının 
t
ək-milləşdirilməsi; 
-
 
ƏİF-nın 
yüksək 
texniki s
əviyyəsinin 
t
əmin edilməsi; 
-
 
ƏİF-nın  istifadəyə 
verilm
əsinin təmin 
edilm
əsi; 
-
 
Müt
ərəqqi 
texnologiyanın 
t
əmin edilməsi; 
-
 
Xüsusi istehsal 
bazasının 
t
əkmilləşdirilməsi. 
 
-
 
Bölm
ələrin tərkibinin 
t
ək-milləşdirilməsi, 
funksiyala-
rın 
bölüşdürülməsi; 
-
 
S
əhmdar Cəmiyyəti və 
onun bölm
ələri haqqında 
T
əlimat-ların 
və 
Əsasnamələrin 
t
ək-
mill
əşdirilməsi; 
-
 
C
əmiyyətin  işçilərinin, 
t
ər-kibinin təhlili və 
hey
ətin bö-lüşdürülməsi; 
-
 
S
əhmdar Cəmiyyətin 
f
əaliy-yətinin təhlili. 
 
-
 
Planlaşdırma; 
-
 
Proqnozlaşdırma; 
-
 
Uçot v
ə nəzarət; 
-
 
T
ənzimləmə; 
-
 
T
əhlil və uçot; 
-
 
Motivasiya; 
-
 
T
əminetmə. 
 
-
 
Sosial 
inkişafın 
t
əkmilləş-dirilməsi; 
-
 
F
əhlələrin, 
müt
əxəssislərin, idarə 
ed
ənlərin 
maraqlarının  təmin 
edilm
əsi (stimullaşdı-
rılması),  metodların 
t
ək-milləşdirilməsi; 
-
 
Kadrların  ixtisasının 
yüks
əl-dilməsi və 
hazırlanması 
metodlarının 
t
əkmilləşdiril-məsi; 
-
 
Kadrların 
axının 
az
aldıl-ması; 
-
 
Əməyin təşkili 
şəraitinin 
t
əkmilləşdirilməsi. 
 
T
ədbirlər 
T
ədbirlər 
Şəkil 1. 
“Az
əristiliktəchizatı” 
Açıq Səhmdar 
C
əmiyyətinin 
inkişafının  
“m
əqsədlər ağacı” 
fraqmenti. 
T
ədbirlər 

---