Neft firtinasi
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
donanmaları ilə müqayisə etmişdir: Amerikanın donanmasında 18-i birinci dərəcəli olmaqla 81 hərbi gəmi olduğu halda, İngiltərənin 80-i birinci dərəcəli olmaqla 581 hərbi gəmisi, Fransanın 50-si birinci dərəcəli olmaqla 403 hərbi gəmisi, Rusiyanın 40-ı birinci dərəcəli olmaqla 286 hərbi gəmisi, Almaniyanın isə 28-i birinci dərəcəli olmaqla 216 hərbi gəmisi var idi. Senatda dəniz proqramı qəbul edildikdən sonra Amerikanın bütün tərsanələri gecə-gündüz müxtəlif növlü hərbi gəmilər istehsal etməyə başladılar. Rokfellerin bütün qayəsi həm öz mənfəətlərini, həm də Amerikanın mənfəətlərini qoruya biləcək gücə sahib olmaq idi. Amerika tərsanələrində hərbi gəmilərin durmadan inşa edildiyi 1928-ci ildə «Standard Oyl» ilə «Anglo Persian»ın Mərkəzi Amerikadakı mücadiləsi də kulminasiya nöqtəsinə çatmışdı. Bu mü- cadilənin birinci səhifəsini ingilislər qazanmış, yəni Kolumbiyanın zəngin yeraltı və yerüstü sərvətləri ilə bərabər neftin imtiyazını almışdı. «Anglo Persian»ın Kolumbiyada neft imtiyazları aldığı xəbəri Amerikaya çatanda mətbuat ingilislərin əleyhinə kampaniyaya başladılar. «Nyu York Tayms» qəzeti amerikalılara xitabən «İngiltərə hərbi dəniz donanmasına arxalanaraq Amerikanı mühasirəyə almaqdadır. Bu gün Kolumbiyada yerləşən ingilislər sabah Panamaya, o biri gün isə Amerikaya yerləşəcəklər. Amerika millətinin yeni bir Corc Vaşinqtona ehtiyacı vardır» fikrini irəli sürmüşdür. Amerikalılar narahatçılıq və şübhə içində idilər. Xalqın bu narahatçılıqlarını dilə gətirən bir neçə bəyanatlar da verilmişdi. «Standard Oyl»un İdarə Heyətinin üzvlərindən biri olan Ludvel Denny Amerikada artıq dəniz proqramının gerçəkləşdiyini bildirir və yazılarının birində «Anglo Persian»ın hərəkətlərinin Panama kanalını ələ keçirmək məqsədilə Kolumbiyada yerləşdiyini və bunun da gələcəkdə beynəlxalq miqyaslı bir toqquşmaya səbəb olacağı fikrini irəli sürürdü. «Nyu-York Tayms» Amerika xalqının düşüncələrini əks etdirir, Ludvel Denny isə neft üzündən baş verə biləcək beynəlxalq bir toqquşmadan bəhs edərək dünyanın diqqətini neft üzərinə çəkirdi. Vəziyyət həqiqətən də amerikalıların narahatçılıq keçirəcəkləri qədər ciddi idi. Çünki, Deterdinq bu cür hədələrə və çıxışlara o qədər də əhəmiyyət verən deyildi. O, belə hədələri 1890-cı ildən bəri eşidirdi və bilirdi ki, bunlar sadəcə söz idi. Deterdinq Kolumbiyada mücadiləni «Anglo Persian» şirkətinin adından davam etdirən Pearson adlı şəxsin qabiliyyətinə bələd idi. Artıq Deterdinqin yardımı ilə Kolumbiyada Pearson istəyinə nail olmuşdur, yəni çevriliş baş tutmuş, hakimiyyətə onların mənafelərinə cavab verən qüvvələr gəlmişdir. İngilislər Boqota hökumətindən Kolumbiyada yeraltı və yerüstü sərvətlərdən 66 il ərzində sərbəst istifadə və istehsal etmə imtiyazını almağa müvəffəq oldular. Amerikalıların bu təhdidlərinə cavab olaraq şəxsən Deterdinqin dəstəklədiyi Latın Amerikası mətbuatı “Yanki” ifadəsini işlətməyə başladı. Bu ifadə Latın Amerikası əhalisinin ABŞ-ı təhqir etmək üçün ortaya atdığı bir şüardı. Latın Amerikasının əksər dövlətləri Kolumbiyanı müdafiə edərək Amerikanın təhdidlərinə qarşı çıxdılar. Onlar Amerikanın hərəkətini Kolumbiyanın daxili işlərinə qarışması kimi dünyaya car çəkdilər. Amerika əleyhinə aparılan bu kampaniya Deterdinqə çox baha başa gəlmişdir. Onun kimlərə nə qədər pul xərcləməsi uzun müddət Amerika mətbuatında müzakirə olunmuşdur. «Standard Oyl»un apardığı mücadilə, Amerika hökumətinin sərt etiraz notaları və hərbi hədələr Deterdinqin gördüyü əks tədbirlər nəticəsində təsirli olmamış və «Anglo Persian» şirkəti Boqota hökumətindən imtiyazları asanlıqla almışdır. Bundan sonra «Standard Oyl»un rəhbərliyi hədələyici bəyanatlarını yenə verməkdə idi. Onlar «Tətbiq ediləcək dəniz proqramı nəticəsində dənizlərdə üstünlüyü ingilislərdən aldığımız gün «Standard Oyl» dünya neft hakimiyyətinə sahib olacaqdır» deyirdilər. Amerika tərəfindən hədələnən ingilislər də dəniz islahatı keçirməyə başladılar. İngilislərin bu islahat proqramı ilə yaxın tarixin ən böyük dəniz islahat mücadiləsi başladı. Amerikan – İngiltərə donanma rəqabəti adlandırdığımız bu mücadilə İkinci Dünya müharibəsində iştirak edəcək nəhəng hərbi dəniz donanmalarının yaranmasına səbəb oldu. Pearsonun Boqotadakı hökumətdən aldığı geniş imtiyaz içərisində Kolumbiyanın Panama kanalına sərhəd bölgəsi də var idi. İngilislər hər işlərində olduğu kimi Kolumbiyada da əldə etdikləri imtiyazların tətbiqini çox dəqiqliklə ölçüb-biçmişdilər. Burada Panama kanalına paralel yeni kanal açmaq haqqı da vardır. İngilislər bununla dünyanın ən strateji su yollarından biri olan və yaxud da ondan amerikalılarla bərabər şəkildə istifadə etmək məqsədini güdürdü. Amerika hökuməti və «Standard Oyl»un idarəçilərini ən çox qorxudan cəhət bu yeni kanal imtiyazı idi. Əgər ingilislər əllərinə keçirdikləri bu yeni imtiyazdan faydalanmaq və kanalı açmaq üçün hərəkətə keçməyə çalışarlarsa bu gələcəkdə qorxulu vəziyyət yarada bilərdi. Amerika hökumətinin rəsmi şəxsləri bu xüsusu artıq açıq söyləməkdən çəkinmirdilər. «Standard Oyl» Panama kanalı məsələsində yenə səhnəyə çıxmış olurdu. «Standard Oyl»un bu hərəkəti ilə Amerika prezidenti Vilsonun Panama kanalı ilə əlaqədar ingilislərin layihəsinin əleyhinə çıxış etməsi üst-üstə düşürdü. Amerika prezidenti Vilson verdiyi bir bəyanatda: «Əgər ingilislər Kolumbiyada əldə etdikləri bütün imtiyazlardan vaz keçməzlərsə Panama kanalından keçəcək bütün Amerika Birləşmiş Dövlətləri gəmilərindən alınmaqda olan xərclərin ləğv ediləcəyini və bunun üçün də bir qanunu senata təqdim edəcəyini» bildirdi. Neft artıq iki şirkətin mücadiləsi olmaqdan çıxaraq iki dövlətin mücadiləsi halına gəlmişdi. Bu iki dövlət Birinci Dünya müharibəsinin qalibi olmaqla dünya xəritəsini dəyişdirə biləcək qüdrətə sahib idilər. İngilislər amerikalıların bu hədələrinə sərt reaksiya verdilər. Yəni ingilis hökuməti dünyanın hər yerində amerikalılarla aralarında bağlanmış müqavilələrin verdiyi bütün haqları tanımayacaq- larını elan etdi. Artıq iki dövlət arasındakı mücadilə kuliminasiya nöqtəsinə çatmışdı. «Standard Oyl» ingilislərin istər Sevr müqaviləsinin ən məsul dövləti, istərsə Lloyd Corcun uğursuz siyasəti ilə ən yaxın müttəfiqləri ilə də münasibətlərinin normal olmadığını bilirdi. Onun qənaətinə görə ingilislərin təşviqi ilə Anadoluya hücum edən yunan ordusunun biabırcasına məğlub olması Lloyd Corcun həm nümayəndələr palatasında, həm də ingilislər arasındakı nüfuzuna mənfi təsir etmişdir. Elə bu səbəbdən artıq ingilis siyasətçiləri müvəqqəti olaraq Boqotadakı adamları Peaorsonu müdafiə etməkdən vaz keçdilər. Qarşıya belə bir sual çıxır. Görəsən ingilislərin Boqotadakı adamları olan Pearsonu himayə etməkdən vaz keçmələri ilə Panama kanalına paralel yeni bir kanal çəkmə layihəsini müvəqqəti olaraq dayandırmaları «Standard Oyl» ilə «Royyal Datç-Şell Qrup» arasındakı mücadiləyə təsir edə bilmişdirmi? Bu suala rahatca xeyr deyə bilərik. Çünki, Deterdinq əlinə keçirdiyi imtiyazları heç vaxt ləğv etməmişdir. O «Standard Oyl»a da, Amerika hökumətinə də yeni bir oyun oynamaq üçün hərəkətə keçdi. Deterdinqin əmri ilə Entelijans Servis ilə «Royyal Datç-Şell Qrup»un ən mahir cəsusları Meksika və Nikaraquada toplaşmağa başladılar. Hər an üsyan qaldırılmağa əlverişli şəraiti olan bu məmləkətlərdə Deterdinqin qızılları üsyanlar və çevrilişlər yaratmaqda gecikmədi. Həm Meksikada, həm də Nikaraquada inqilablar baş verdi. Amerika sərhədlərinə yaxın bir məmləkətdə baş verən hadisələrə biganə qala bilməzdi. Diplomatik Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|