Neft maşinqayirma klasteri: beynəlxalq təCRÜBƏNİn təDQİQİ

10 

 

Vəziyyətin  təhlilinin  ikinci  mərhələsinin  nəticələri  göstərir  ki,  Cənub 

vilayətinin  ərazisində  maşınqayırma  sahəsinin  neftqaz  seqmentinin  rəqabətli 

davamlılığı  üçün  kifayət  qədər  əsası  təmin  edən  neftqaz  maşınqayırmanın 

inkişafında  klaster  yanaşması  üçün  müsbət  şərtlərinin  müəyyən  siyahısı  əmələ 

gəlmişdir.  Lakin  bu  şərtlərin  tərkibi  və  inkişaf  etməsi  müvafiq  klasterinin 

inkişafının  yüksək  potensialını  təmin  etməyə  imkan  verən  komplekslilik  və 

sistemliliyin  zəruri  dərəcəsini  təsdiq  etmir.  Buna  görə  də  bu  şərtlər  klaster 

təşəbbüsünün  reallaşdırılması  çərçivəsində  onların  keyfiyyətinin  artırılması  və 

kəmiyyət tərkibinin genişləndirilməsinə məqsədli yönələn idarəedici təsirləri tələb 

edir. 

Tümen  vilayətinin  Cənubunda  neftqaz  maşınqayırmanın  klasterləşmə 

potensialının tədqiqinin üçüncü mərhələsində ərazinin uğurlu klaster inkişafı üçün 

regionun rəqabətqabiliyyətinə idarəedici təsirlərin xarakteri müəyyən edilir (cədvəl 

1.3.). 

Cədvəl 1.3. 

Regionun neftqaz maşınqayırmanın rəqabətqabiliyyətinin qiymətləndirilməsi 

Klaster təhlilinin istiqamətləri 

Klasterləşmənin əlamətləri (əsasları) 

1. 

Klasterin 

institusional 

təşkilatı 

1.1.  Klaster  əmələ  gəlməsinin  fəaliyyətində  strukturluluq  (təşkilatın 

mövcudluğu) spontan və razılaşdırılmamışdır. 

1.2.  Klaster  əmələ  gəlməsinin  onun  tərkibinin  sabitliyi  hissəsində 

davamlılığı yüksəkdir və genişləndirmə vektoruna malikdir. 

1.3.  Dövlət  (bələdiyyə)  statistika  tərəfindən  klaster  əmələ  gəlməsinin 

fəaliyətinin müşahidəçiliyi təcrübədən keçirilmir. 

2. 

Klasterin 

daxili 

motivasiyasının 

təşəbbüs 

edilməsi və dəstəklənməsi 

2.1. Neftqaz maşınqayırmanın müəssisələrinin buraxılan məhsullarının 

eyninövlülüyü. 

2.2.  Maşınqayırmanın  neftqaz  seqmentinin  məhsulunun  əsas 

alıcılarının eyninövlülüyü. 

 2.3.  Klasterin  daxilində  maşınqayırma  müəssisələrində  əməyin  təşkil 

edilməsinin formaları və texnologiyaların mobilliyinin təmin edilməsi. 

2.4. Klasterin daxilində kapitalın mobilliyinin təmin edilməsi. 

2.5. 

Neftqaz 

maşınqayırmanın 

müəssisələrində 

istehsalın 

innovativliyinin artırılması üçün zəruri şərtlərin təmin edilməsi. 

2.6. Klasterin ərazisində istehsalat fəaliyyətində əlavə dəyərin davamlı 

və sürətli artımı. 

3.  Klasterin  iştirakçılarının 

rəqabət 

gücünün 

müəyyən 

edilməsi 

3.1.  Klasterin  mərkəzi  iştirakçılarının  (neftqaz  maşınqayırma 

seqmentinin,  xüsusən  klasterin  “özək”lərinin)  rəqabət  gücü  periferik 

iştirakçılarının (digər sahələrin) rəqabət gücünü xeyli üstələyir. 

3.2.  Klasterin  bir  sıra  mərkəzi  iştirakçıları  öz  istehsalat  güclərinin 

sahədaxili  kooperasiya  və  inteqrasiyası  hesabına  öz  rəqabət  gücünün 

artırılması üzrə hərəkətlər həyata keçirirlər. 

3.3.  Klasterin  iştirakçılarının  əksəriyyətinin  (digər  sahələrin)  rəqabət 

gücü təxminən eynidir. 

---

11 

 

Cədvəl 1.3.-ün ardı 

4. 

Klasterin 

strateji 

potensialının 

qiymətləndirilməsi 

4.1. Neftqaz maşınqayırmanın istehsalının həcminin artım templəri 2006-

cı  və  2007-ci  illər  üzrə  Cənub  vilayətinin  bütövlükdə  sənaye  istehsalının 

cəminin artım tempindən müvafiq olaraq 10,2% və 9,3% yüksəkdir. 

4.2.  Klaster  əmələ  gəlməsinə  daxil  olan  bütün  sahələrin  müəssisələrinin 

istehsalının  həcmlərinin  artım  templəri  neftqaz  maşınqayırma 

müəssisələrinin artım templərindən aşağıdır. 

4.3. 

Klasterin 

mərkəzi 

iştirakçılarının 

(neftqaz 

maşınqayırma 

müəssisələrinin)  məhsulunun  Cənub  vilayətinin  sənaye  istehsalının 

həcmində  payı  təxminən  6,5%  təşkil  etmişdir  (2007-ci  ilin  nəticələrinə 

görə). 

4.4. Klasterin mərkəzi iştirakçılarının məhsulunun (neftqaz maşınqayırma 

müəssisələrinin)  ümumi  regional  məhsulda  payı  təxminən  1,4%  təşkil 

etmişdir (2007-ci ilin nəticələrinə görə). 

Mənbə: 15 

Cədvəl  1.3.-də  göstərilən  istiqamətlər  üzrə  aparılmış  təhlilin  nəticələri  üzrə 

tətbiq edilmiş tədqiqatın metodikası ilə uyğun olaraq Cənub vilayəti üçün baxılan 

klaster  əmələ  gəlməsinin  strateji  vacibliyi  və  onun  gələcək  inkişafı  məqsədilə 

zəruri idarəedici təsirin müvafiq səviyyəsini müəyyən edir. Neftqaz maşınqayırma 

seqmentinə  klaster  artımının  daha  aşağı  templəri,  lakin  ÜRM-də  istehsalın 

həcminin  müqayisəli  (Cənub  vilayətinin  iqtisadiyyatının  digər  sahələrə  nisbətən) 

yüksək  payı  ilə  birləşmədə  sahəvi  inkişafın  yüksək  templəri  xas  olduğundan, 

“Leontyev mərkəzinin” metodikasına uyğun olaraq aşağıdakı nəticə çıxarıla bilər: 

tədqiq  edilən  klaster  əmələ  gəlməsi  Tümen  vilayətinin  Cənubu  üçün  strateji 

vacibliyə malik və öz gələcək inkişafında fəal dəstəyi tələb edir. 

Aydındır  ki,  nadir  istisnalarla  klasterin  yaranması  sırasında  baza  olaraq 

sahibkarlıq  təşəbbüskarlığı  tanına  bilən  müəyyən  amillərin  birləşməsinin  təsiri 

altında  kortəbii  həyata  keçirilir.  Klasterlərin  formalaşdırılması  üçün  əsas  vahid 

məhsul  istiqamətinə  aid  olan  baza  texnologiyası,  məhsulun  marketinq  təşviqinin 

kanalları,  kadrların  hazırlanması  sistemi,  nou-haunun  generasiyası  sistemi  kimi 

bir  və  ya  bir  neçə  birləşdirən  amillərin  bir  çox  təsərrüfat  subyektlərilə  birgə 

istifadə  edilməsinin  imkanı  və  ya  zəruriliyidir.  Yuxarıda  sadalanan  bütün  amillər 

bu  və  ya  digər  dərəcədə  həm  də  Tümen  vilayətinin  Cənubunda  yerləşən  mərkəzi 

bəndi  və  ya  klasterin  “kök”ü  adlandırılan  neftqaz  maşınqayırma  seqmenti  olan 

klaster  əmələ  gəlməsinin  yaradılmasına  kömək  etmişdir.  A.B.  Yermişinanın 

metodikası  əsasında  aparılmış  belə  klasterin  rəqabət  davamlılığının  kəmiyyət 

---