Neft maşinqayirma klasteri: beynəlxalq təCRÜBƏNİn təDQİQİ

12 

 

təhlili  bu  profilin  maşınqayırmanın  klasterləşməsinin  çox  yüksək  kəmiyyət 

potensialını göstərmişdir. 

Hər bir klaster öz inkişafında bir neçə mərhələlərdən keçir. Onlar eyni olmaya 

bilər və onların inkişaf templəri dəyişə bilər. Lakin klasterlərin inkişafı üzrə yolun 

daxili  məntiqi  mövcuddur  və  hətta  inkişafın  dəqiq  forma  və  istiqaməti  müəyyən 

hallardan  asılı  olduğuna  baxmayaraq  klaster  hər  bir  halda  öz  həyat  siklinin 

aşağıdakı mərhələlərini keçir: aqlomerasiya, yaranan klaster, inkişaf edən klaster, 

yetkin  klaster,  transformasiya.  Tümen  maşınqayırma  klasteri  sadə  aqlomerasiya 

mərhələsini keçmişdir.  

Aparılmış  təhlil  nəinki  gələcək  klasterləşmənin  potensialının  mövcudluğunu 

göstərmişdir, hətta bir çox iştirakçıların artıq əsas fəaliyyətin ətrafında kooperasiya 

etməyə  və  öz  əlaqələri  vasitəsilə  ümumi  imkanları  reallaşdırmağa  başlayan 

“yaradılan  klaster”  mərhələsinin  tamamlayan  fazasına  onun  keçməsi  haqqında 

nəticə  çıxartmaq  olar.  Klasterin  növbəti  yetkinlik  mərhələsinin  –  klasterin  yeni 

iştirakçılarının  yaradılması  və  ya  cəlb  edilməsi  (həm  mərkəzi,  həm  də  periferik 

bəndinin)  və  bütün  bu  yeni  qüvvədə  olan  şəxslər  arasında  müvafiq  klaster 

əlaqələrinin  yaradılması  ilə  səciyyələnən  “inkişaf  edən  klaster”  -  elementləri  də 

görünür.  Bununla  belə  formal  və  qeyri-formal  institutlar  və  belə  əməkdaşlığın 

dəstəklənmə mexanizmləri yaranır. 

Neftqaz ixtisaslaşmasının maşınqayırma klasterinin struktur tamamlanmasına 

nail  olmaq  üçün  M.Porterin  metodoloji  tövsiyələri  fonunda  (şək.  1.1.)  klaster 

layihəsinin 

reallaşdırılması  gedişində  Tümen  neftqaz  ixtisaslaşmasının 

maşınqayırma klasterinin ilkin aqlomerasiya konstruksiyasının başa çatdırılmasının 

(şək. 1.2.) həyata keçirilməsi zəruridir. 

“Texnologiyalar  və  avadanlıq”  və  “İxtisaslaşdırılmış  ehtiyatlar”  kimi 

konstruksiyanın elementləri müəyyən rəqabət inkişafa malik olduğuna baxmayaraq 

rusiya  maşınqayırmanın  ümumi  sistemli    problemləri  klasterin  mərkəzi  bəndinin 

strateji davamlılığının formalaşdırılması haqqında deməyə hələ imkan vermir. 

 

 

---

13 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mənbə: 15 

Şək. 1.1. Klasterin quruluşu 

İxtisaslaşdırılmış ehtiyatlar 

Texnologiyalar və avadanlıq 

İxtisaslaşdırılmış xidmətlər 

Əlaqədar

 

sahələr 

AÇAR MƏHSULLAR 

İstehlakçılar 

---

14 

 

  

Mənbə: 15 

Şək. 1.2. Tümen neftqaz ixtisaslaşmasının maşınqayırma klasterinin başa 

çatdırılmış ilkin aqlomerasiya konstruksiyası 

Açar

  

 

Neftqaz 

avadanlıq və 

cihazları 

 

məhsullar 

İxtisaslaşdırılmış xidmətlər 

Əlaqədar və köməkçi 

sahələr 

 Dövlət  və  bələdiyyə  idarəetmə 

orqanları, 

TV 

höküməti, 

Tüm.vil. 

duması, 

Tümen, 

Tobolsk,  İşimsk,  Zavodoukovsk 

bələdiyyə administrasiyası 

 Tümen 

vilayətinin 

maşınqayırmaçılar Assosiasiyası 

 Gömrük xidməti 

 Kredit-maliyyə  qurumları  (6 

bank, 77 filial) 

 İnvestisiya şirkətlər (20 şirkət) 

 Sığorta şirkətləri (6 dövlət və 71 

özəl) 

 Lizinq şirkətləri (22 şirkət) 

 Konsaltinq şirkətləri (308 şirkət) 

 “Uraltelekom” 

 “Tümen yarmarkası” 

 “XİF  Tümen  regional  inkişaf 

mərkəzi” 

 Elmi-tədqiqat  təşkilatları  (12 

profilli institut) 

 Təhsil 

qurumları, 

Tüm 

DNQU,  TDU,  TAİS,  Tümen 

maşınqayırma 

texnikumu, 

PTU 

 Neft  və  qazın  Qərbi-Sibir 

innovasiya mərkəzi 

 Tikinti-montaj 

təşkilatları 

(117 müəssisə) 

 Avtonəqliyyat şirkətləri 

 Ob-İrtış  çay  gəmiçiliyi  və  s. 

çay şirkətləri 

 “Osnastka”  MMC  (“Tümen 

motorqayırmaçıları” ASC) 

 Ural  və  Sibirin  metallurqiya 

kombinatları, 

Tümen 

metallurqiya 

zavodu 

(UDMŞ) 

 “Tümen 

şəhərelektroşəbəkəqorelektro

set” ASC  

 “Tümenenerqo” ASC 

 “Vodokanal” SKT TUBM  

İxtisaslaşdırılmış ehtiyatlar

 

 

 

1. “Neftemaş” ASC (“QMS Qrupu”) 

2. “Sibnefteavtomatika” ASC (“QMS Qrupu”) 

3. “Şlümberje” MMC (“Schlumberger” şirkəti) 

4. “Tümen gəmiqayırma zavodu” (“İnteqra qrupu”)  

5. ““Nefteprommaş” Zavodu” ASC  

6. ““Sibnefteqazmaş” Zavodu” ASC  

7. “Sibnefteqazmaş” ASC  

8. “Yeni texnika zavodu” ASC (“TM” ASC) 

9. ““Elektron” Sınaq zavodu” ASC 

10. “Bentek” MMC (“Bentek” şirkəti)  

11. “Qazturboservis” ASC 

 

 14  minə  yaxın  maşınqayırma 

kompleksinin işçiləri 

 Müəssisələrin 

mühəndis-

konstruktor bölmələri 

 Müəssislərin 

marketinq 

xidmətləri 

 Müəssisələrin  nəqliyyat-logistik 

bölmələri 

 Müəssisələrin  şəxsi  istilik  və  su 

təminatının logistik bölmələri 

 Müəssisələrin  keyfiyyətin  daxili 

nəzarətinin bölmələri 

İstehlakçılar

 

 Neftqaz şirkətləri 

 Neftqazxidmət şirkətləri 

 Vasitəçilər 

Texnologiyalar və avadanlıq

 

 

12. “Tümen aviamühərrikləri” ASC 

13. “TümenETTqiproqaz” 

MMC 

eksperimental 

zavodu 

14. “QROM” ASC 

15. “SibBurMaş” EİB MMC 

16. “Tümen sınaq-eksperimental zavodu” ASC 

17. “Qeotron” ASC 

18. “Yutson-Servis” MMC 

19. ““BKU” Zavodu” ASC 

20. “İşimsk 

maşınqayırma 

zavodu” 

ASC 

(“Zapsibqazprom”) 

21. “Zavodoukovsk maşınqayırma zavodu” ASC  

 

---