Neft maşinqayirma klasteri: beynəlxalq təCRÜBƏNİn təDQİQİ

8 

 

Lakin  əgər  Cənub  vilayətinin  maşınqayırmasının  klasterləşmə  potensialının 

qiymətləndirilməsini  neftqaz  ixtisaslaşmasının  maşınqayırma  klasterinin  inkişaf 

perspektivlərini  nəzərə  alaraq  aparmaq,  onda  belə  klaster  yaranmasının  bazar 

mövqeləri  haqqında  nəticələr  olduqca  müsbət  olur.  2007-ci  il  üzrə  Cənub 

vilayətində neftqaz avadanlığın istehsalının həcmi haqqında məlumatları və Rusiya 

Federasiyasında  neftqaz  avadanlığın  istehsalı  haqqında  RF  Sənaye  və  Ticarət 

Nazirliyinin  məlumatını  nəzərə  alaraq  (müvafiq  olaraq  5  684,5  mlyn.  rubl  və 

180 800 mlyn. rubl) indikativ göstəricilər aşağıdakı dəyəri alır: 

 

   (  )  

    (  )

    (  )

 

(                   )

(                    )

 

      

      

        

 

    (  )  

     (  )

     

 

(                 )

      

 

      

      

        

 

   (  )  

 

     (  )

 

    

 

      

      

        

 

Yalnız  maşınqayırmanın  neftqaz  seqmenti  üçün  klaster  təhlilinin  ikinci 

mərhələsində  onun  ehtiyat  bazası,  komplektləşdirici  və  xidmətlərin  təchizatçıları, 

bitişik  sahələr  ilə  qarşılıqlı  əlaqə  imkanları,  bu  seqmentin  maşınqayırma 

məhsuluna daxili tələbatın inkişaf səviyyəsi qiymətləndirilmişdir (cədvəl 1.2.). 

Cədvəl 1.2.  

Ehtiyat bazasının qiymətləndirilməsi 

Şərt 

Keyfiyyət qiymətləndirilməsi 

Kəmiyyət qiymətləndirilməsi 

1)  İstehsal 

amilləri: 

 

 

1.1) 

Təbii 

ehtiyatlar; 

1.1) 

İstifadə  edilən  əsas  təbii  ehtiyatlara 

müəssisələrin 

mülkiyyət 

hüququ 

və 

ya 

özəlləşdirmənin  birinci  növbəli  hüququ  üzrə  əlçatan 

olan topraq sahələri; 

1.1) 

Praktiki 

olaraq 

bütün 

müəssisə-lər  zəruri  olan  istehsalat 

obyeklərini  yerləşdirməyə  imkan 

verən  topraq  sahələri  ilə  təmin 

edilmişdir; 

1.2)  Maddi 

ehtiyatlar; 

1.2) 

Müəssisələrin 

texniki-texnoloji 

təchizat 

aktivlərin  hissəsində  maddi  bazası  fiziki  və  mənəvi 

köhnəlmiş 

və 

fəal 

əvəz 

edilməsi 

və 

modernləşdirilməsini 

tələb 

edir; 

əsas  maddi-

istehsalat  ehtiyat  Cənub  vilayətinin  yaxınlığında 

yerləşən ərazilərdən Ural müəssisələrilə təchiz edilən 

metal prokatdır; 

1.2)  Orta  hesabla  müəssisələrin 

əsas  fondların  fəal  hissəsinin 

köhnəlmə  səviyyəsi  60-70%  təşkil 

edir; 

1.3)  Əmək 

ehtiyatları; 

1.3)  Müəssisələrin  əmək  ehtiyatları  müasir  istehsal 

üçün zəruri olan işçi və mühəndislik ixtisasına malik 

deyil,  əməkdaşların  təqaüd  qabağı  və  təqaüd  yaşda 

yüksək təbəqə ilə səciyyələnir; 

1.3) İxtisaslaşdırılmış əmək qüvvə-

sinin  rəsmi  kəsiri  müəssisələrdə 

işləyənlərin  sayından  2,5-3,5% 

təşkil edir, 20-40% - təqaüd qabağı 

və təqaüd yaşda işçilərdir; 

---

9 

 

Cədvəl 1.2.-nin ardı 

1.4) İnfrastruktur; 

1.4) 

Müəssisələrin 

təmin 

etmə 

infrastrukturu,  o  cümlədən  kredit-bank 

xidməti  kifayət  qədər  inkişaf  etmiş, 

lakin  təhsil  infrastrukturun  səmərəli 

işləməsində  problemlər  var,  enerji  və 

istilik-su  təchizatı  strukturunun  geniş 

modernizasiyasını  tələb  edir,  səmərəli 

logistik 

sisteminin 

yaradılması 

zəruridir. 

1.4)  Müəssisələrin  100%-i  magistral 

və  ya  şəxsi  istilik  və  su  təminatı 

sistemləri, 

mərkəzləşdirilmiş 

kanalizasiya,  rabitə  xətləri,  asfaltla 

örtülmüş 

yollar, 

dəmiryol 

çıxılmazlıqlar və s. ilə təchiz edilmiş, 

müasir  logistik  terminallar  yox, 

müəssisələrin 

işçi,  mexanik  və 

mühəndis-texniki  personalının  tədrisi 

üçün 

istifadə 

edilə 

bilən 

maşınqayırmanın  texnoloji  bazası 

yoxdur. 

2) Daxili bazarda tələb 

2) Neftqaz sənayesinin dünya transmilli 

şirkətləri,  o  cümlədən  neftqazxidmət 

şirkətlərinin  tələblərinin  standartlarını 

əks  etdirən  məhsul  və  xidmətlərin 

çeşid,  yenilik  və  keyfiyyətinə  olan 

alıcıların 

tələbkarlığının 

yüksək 

dərəcəsi.

 

2)  Tümen  vilayətinin  çərçivəsində 

reallaşdırılan 

neftqaz 

maşınqayırmanın  məhsulunun  payı 

onun 

reallaşdırılmasının 

bütün 

həcminin 

70%-dən 

90%-dək 

tərəddüd  edir  və  son  4-5  il  ərzində 

tədricən 

artır;  regiona  neftqaz 

avadanlığının idxal təchizatı regional 

bazarda  satışın  bütün  həcminin  25-

35% 

təşkil 

edir; 

neftqaz 

maşınqayırmanın 

tümen 

müəssisələrinin  ixraca  təchizatları 

buraxılan məhsulun ümumi həcminin 

5%-dən artıq olmayaraq təşkil edir. 

3)  Rəqabət  qabiliyyətli 

sahələr-

təchizatçılar/əlaqədar 

sahələr 

 

3)  Komplektləşdiricilər  və  xidmətlərin 

təchizatçıları  bazar  rəqabətqabiliyyət-

liliyə  malikdir;  Tümen  vilayətinin 

maşınqayırma  Assosiasiyası  neftqaz 

maşınqayırma 

seqmentinin 

müəssisələrinin  maraqlar  və  fəaliyyət 

şərtlərinin  müdafiəsi  ilə  məşğuldur; 

elmi-tədqiqat 

təşkilatların 

neftqaz 

müəssisələrinin  maraqlarında  fəallığı 

spontan xarakter daşıyır; maşınqayırma 

sahəsi  üçün  kadrlar  hazırlayan  təhsil 

ocaqların  kifayət  qədər  siyahısı  var, 

lakin onların tədris proqramları müasir 

tələblərə  tam  dərəcədə  uyğun  deyil; 

KİV 

tərəfindən 

maşınqayırmanın 

inkişafına  kömək  planlı  və  sistemli 

xarakter  daşımır  və  bütövlükdə  az 

peşəkardır; 

vətəndaş 

cəmiyyətinin 

digər 

institutları 

maşınqayırma 

sahəsinin  inkişafına  xüsusi  maraq 

göstərmir;  sahənin  qarşısında  əsas 

məsələlərə 

uyğun 

olmadığından 

inkişafa  köməkliyin  forma  və  dərəcəsi 

az  səmərəli  olduğuna  baxmayaraq 

neftqaz  maşınqayırmanın  inkişafında 

dövlət  və  bələdiyyə  orqanlarının  bəzi 

bölmələrinin  kifayət  qədər  yüksək 

maraqlılığı vardır. 

3) 

Neftqaz 

maşınqayırmanın 

müəssisələrinə  komplektləşdirici  və 

xidmətlərin  təchizatının  az  hissəsi 

Cənub 

vilayətinin 

müəssisə 

və 

təşkilatları 

ilə 

həyata 

keçirilir; 

təchizatçıların  böyük  payı  Rusiyanın 

müəssisələridir;  təcgizatların  cüzi 

hissəsi  uzaq  və  yaxın  xaricdən  idxal 

üzrə gedir. 

Mənbə: 15 

---