Neft maşinqayirma klasteri: beynəlxalq təCRÜBƏNİn təDQİQİ
Yüklə 499,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bununla əlaqədar olaraq klasterlərin yaradılması prosesində biznesin birbaşa fəal iştirakı zəruridir.
- Nəticə
- Samara vilayətində maşınqayırmanın inkişaf ssenariləri
- Başkortostan Respublikasının Tuymazı-Oktyabrsk ərazi mikrosistemində klaster
- Perm diyarının neft və dağ-mədən maşınqayırma klasteri
- Krasnoyarskda neftservis və nefthazırlıq klasteri
- Qazaxıstan Respublikasında iqtisadiyyatın inkişafında klaster yanaşması
51
regionun müəssisələri öz idarəedici və texnoloji hazırsızlığı dəf edə bilməmiş və neftqaz sektorunda tələb olunan məhsulun istehsalına başlaya bilməmişdir. Böyük Britaniyanın Ticarət və sənaye departamentinin tədqiqatlarına əsasən klasterin uğurunun əhəmiyyətli amilləri üç amildir:
İnnovasiya texnologiyaları;
İnsan kapitalı. Qarşılıqlı əlaqəli və qurulmuş tərəfdaşlıq nəinki klasterin iştirakçıları – biznes- strukturları arasında istehsalat əlaqələri səviyyəsində kooperasiya və rəqabəti, hətta ixtisaslaşdırılmış tədqiqat və işləmələr sahəsində elmi təşkilatlarla tərəfdaşlıq, həmçinin yerli hakimiyyət orqanları ilə qarşılıqlı əlaqəni nəzərdə tutur. Məhz bu qarşılıqlı əlaqələrin keyfiyyəti sinerji
effektində əsaslanan artımın özünüdəstəkləyən mexanizmi buraxır. Perspektivdə belə klaster təşəbbüsünün hər hansısa digər regionda tətbiqi halında təsvir edilmiş səhvləri nəzərə almaq lazımdır. Bununla belə neftqaz maşınqayırmanın bu klaster təşəbbüsünün o qədər də uğurlu olmayan təcrübəsinə baxmayaraq qeyd etmək lazımdır ki, dünya təcrübəsində birbaşa dövlət iştirakla klasterlərin yaradılmasının parlaq uğurlu nümunələrin böyük miqdarı həmçinin müşahidə edilmir. Klasterlər öz əsas kütləsində bazar qarşılıqlı əlaqələri və mexanizmləri əsasında təbii yolla əmələ gəlir. Bununla əlaqədar olaraq klasterlərin yaradılması prosesində biznesin birbaşa fəal iştirakı zəruridir. Potensial klasterlərin yaradılması üçün regionların seçimi prosesləri müsabiqə və ya hər hansısa digər oxşar alət formasına malik ola bilər. Yaddan çıxartmamaq lazımdır ki, ancaq biznes və hakimiyyətin qarşılıqlı
52
və inkişaf perspektivləri Bu ixtisaslaşmanın aparıcı dünya və rusiya şirkətlərinin dislokasiya yerini Cənub vilayətini seçməsi burada mövcud olan neftqaz maşınqayırma seqmentinin gələcək sürətləndirilmiş inkişafının əsas amilidir, çünki profil zavodların iş yerlərinin neftqazxidmət şirkətlərinin fəaliyyət yerlərinə yaxınlığı sonuncularla bu zavodların ciddi rəqabət üstünlüyü kimi nəzərə alınır. Tümen maşınqayırma klasteri sadə aqlomerasiya mərhələsini keçmiş, “yaradılan klaster” mərhələsinin (bir çox iştirakçıların artıq əsas fəaliyyətin ətrafında kooperasiya etməyə və öz əlaqələri vasitəsilə ümumi imkanları reallaşdırmağa başlayan) tamamlayan fazasına keçmiş, növbəti yetkinlik mərhələsinin “inkişaf edən klaster”in (klasterin yeni iştirakçılarının yaradılması və ya cəlb edilməsi (həm mərkəzi, həm də periferik bəndinin) və bütün bu yeni qüvvədə olan şəxslər arasında müvafiq klaster əlaqələrinin yaradılması ilə səciyyələnən) elementləri də görünmüşdür. Bununla belə formal və qeyri-formal institutlar və belə əməkdaşlığın dəstəklənmə mexanizmləri yaranır. Neftqaz ixtisaslaşmasının maşınqayırma klasterinin struktur tamamlanmasına nail olmaq üçün M.Porterin metodoloji tövsiyələri fonunda klaster layihəsinin reallaşdırılması gedişində Tümen neftqaz ixtisaslaşmasının maşınqayırma klasterinin ilkin aqlomerasiya konstruksiyasının başa çatdırılmasının həyata keçirilməsi zəruridir. Beləliklə, müəyyən edilmişdir ki: - injinirinq şirkətləri yoxdur; - ixtisaslaşdırılmış marketinq agentlikləri yoxdur; - regional ixtisaslaşdırılmış texnoloji mərkəz yaradılmışdır; - müasir elmi-təhsil komplekslərinin yaradılmasının dəstəyinə birinci dərəcəli diqqət ayırmaq lazımdır (elmi-təhsil kompleksin əsasında üç struktur vahidinin birləşdirilməsi durur: texniki ali təhsil müəssisənin kafedrası, texniki ali təhsil müəssisənin tərkibinə daxil olan elmi-tədqiqat institutu və sahəvi institut. Tümen şəhərində sahəvi elmin təmərküzləşməsinin kifayət qədər yüksək dərəcəsi vardır. 32 elmi-tədqiqat 53
təşkilatlarından 12-si neftqaz mövzusu üzrə ixtisaslaşır); - əlaqəli sahələrin müəssisələrinin siyahısına birinci növbədə Cənub vilayətində məhsulları neftqaz maşınqayırma məhsullarının hazırlanması üçün lazım olan idxalı əvəz edən istehsalatlarının yaradılmasını təmin edə bilən xarici şirkətləri cəlb etmək məqsədəmüvafiqdir. Bundan başqa vilayətin ərazisinə neftqaz maşınqayırmada birbaşa birləşdirilməyən, lakin neftqaz sahəsinin servis şirkətlərinin texnoloji ehtiyaclarının təmin edilməsilə bağlı idxalı əvəz edən istehsalatları da cəlb etmək lazımdır. Rusiyanın dövlət quruluşunun xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq ehtimal edilir ki, klasterin başa çatdırılması və fəallaşdırılmasının təşəbbüskarları Tümen vilayətinin höküməti çıxış edə bilər. Burada klaster layihəsinin işlənib hazırlanması və reallaşdırılmasını bu layihədə federal hakimiyyətlərin konkret iştirakı və köməkliyinə arxalanmağa imkan verən 2007-ci ildə RF-nın İqtisadi inkişaf nazirliyi ilə təsdiq edilmiş “Rusiyada klaster siyasətinin konsepsiyası”na müvafiq həyata keçirtməyə gərəkdir.
Neft sənayesi klasterinə (biosfer iqtisadi rejiminin klasteri) daxil olan maşınqayırma müəssisəsinin biznes özəyinə (rəqabətqabiliyyəti təşkil edən əsas amillərinə): - səmərəli marketinq siyasəti (bazarda yerin mövcudluğu); - nisbətən ucuz ehtiyatlara – xammal, energetik, əmək – giriş təşkil edir. Söhbət istehsalın texnologiyasını qəbul edə və dəstəkləyə, misal üçün uzun müddət ərzində lazım olan keyfiyyətlə bir neçə çətin olmayan əməliyyatları yerinə yetirməyə bilən insanlar haqqında gedir; - sənaye iqtisadi rejiminin müəssisələri ilə istifadə edilən istehsalın texnologiyasının bazarında azad dövriyyə və investisiyaların mövcudluğunda onların əldə etməsi imkanı aid edilmişdir.
Başkortostan Respublikasının Tuymazı-Oktyabrsk ərazi mikrosistemində klaster 2012-ci ilin iyun ayında Başkortostan Respublikasının İqtisadi inkişaf nazirliyinin təşəbbüsü və Oktyabrsk şəhərinin şəhər dairəsinin administrasiyasının dəstəyi ilə fransa ekspertlərin fikrinə görə dünya səviyyəsində klaster olmağa 54
bütün ilkin şərtləri olan neft maşınqayırma klasterinin yaradılması haqqında müqavilə imzalanmışdır. Şəhər ümumiyyətlə yaxşı sənaye bazasına malik, Oktyabrskın təhsil dərəcəsi yüksək və vacib elmi tərkibi də vardır.
Klasterin özəyini təşkil edən müəssisələr var və bir sıra avadanlıq növlərinin istehsalında böyük tərəqqi əldə edilmişdir. Neftqaz avadanlığının istehsalçılarının Birliyi sahəvi institut, ali təhsil müəssisələr və müəssisələrin texnikanın yeni nümunələrinin yaradılması, layihə-konstruktor və layihə-metodik işləri mərhələlərində maliyyələşdirilməsinə cəlb edilməsini təmin edə bilən milli neftqaz maşınqayırmanın elmi-texniki potensialının inkişafı üzrə dövlət proqramının işlənib hazırlanmasına çağırır.
Krasnoyarskda məqsədi yerli müəssisələrin iri neftqaz şirkətlərin sifarişlərinə daxil edilməsi olacağı şəhərin 22 müəssisəsinin iştirakı ilə neftservis və nefthazırlığı klasterinin yaradılması üzrə layihə reallaşdırılır və söhbətin leytmotivi idxalı əvəz etmə məsələsi olmuşdur. Bu gün neftqaz şirkətlərinin sifarişlərinə texnoloji hazırlıq dərəcəsi imkan verən “Zenit LKB” QSC və “Krasnoyarsk maşınqayırma zavodu” ASC daxil edilə bilər. İdxalı əvəz etmənin kifayət qədər yüksək potensialı göstərən işləmələrə malik olan SFU neft və qaz İnstitut mövcuddur.
klaster yanaşması Qazaxıstan Respublikasının Hökümətinin 25 iyun 2005-ci il 633 nömrəli Qətnaməsi ilə “Neftqaz maşınqayırma” pilot layihəsinin yaradılması və inkişafı üzrə Planı təsdiq edilmişdir. Neftqaz maşınqayırma sahəsində klasterləşmə üçün Qərb-Qazaxıstan vilayətinin seçilməsinin əsas amilləri güclü istehsalat, kadr və elmi-texniki potensialın mövcudluğu, nəqliyyat, maliyyə infrastrukturunun inkişaf etməsi, bu regionun ərazisində iri investisiya layihələrinin reallaşdırılması və Rusiya ilə sərhədyanı olmasıdır ki, bu da maşınqayırma məhsulunun kifayət qədər satış bazarını təmin edir. Klasterin əsas məqsədi neftqaz maşınqayırma sahəsinin
55
inkişafı üçün şəraitlər və sahənin rəqabətqabiliyyətli məhsulların istehsalına keçməsi üçün ilkin şərtlərin yaradılmasıdır. Bunun üçün Milli istehsalçılar və xarici investorların vahid reyestri, həmçinin Neftqaz sektoru üçün istehsal edilən məhsul, işlər və xidmətlərin siyahısı yaradılmışdır. Qərb-Qazaxıstan vilayətində ““Alqoritm” Texnopark” MMY-nın bazasında nəzarətin dağıdıcı və qeyri-dağıdıcı metodlarının sınaq kompleksinin laboratoriyaları təşkil edilir. Sahəvi, o cümlədən neftqaz layihələrinin qazaxıstan tərkibilə doldurulmasında açar bəndlərdən biri informasiya dəstəyidir. Neftqaz şirkətlərinin ehtiyaclarının təmin edilməsinə milli istehsalçılarının maksimal cəlb edilməsinə köməklik etmək neftqaz sektoru ilə həyata keçirilən məhsul, iş və xidmətlərin satınalınması haqqında məlumatların yığılması və bu satınalmalar haqqında milli məhsul istehsalçıları və yerli podratçıları xəbərdar edilməsi üzrə informasiya mərkəzi çağrılmışdır. Bundan başqa neftqaz kompleksinin maşınqayırma məhsulunda illik və orta müddətli (üç-dörd il qabaq) ehtiyacları haqqında məlumatların yığılması üzrə iş başlanılmışdır. Respublikanın ayrı neftqaz şirkətləri hələ də öz layihələrinin qazaxıstan tərkibi ilə doldurulmasında zəif işləyir, milli istehsalçılarla işə lazımi diqqət yetirmir, “Neft haqqında” QR Qanunda 41-ci Maddə ilə
nəzərdə tutulan öhdəliklərin icrasına formal yanaşır. Gələcəkdə yeraltı sərvətlərin istifadəsinə yeni müqavilələrin bağlanılmasında həmçinin müşayiət edilən emal istehsalatların yaradılması və inkişafına gəlirlərin hissəsinin yatırılması üzrə, milli istehsalçılardan avadanlıq və ehtiyat hissələrinin təchizatına sifarişlərin yerləşdirilməsi üzrə investorların öhdəlikləri konkret müəyyən ediləcəkdir. Xarici müəssisələrə məhsul və xidmətlərin satınalınması üzrə müsabiqələrdə (tenderlərdə) fəal iştirak etmək, Qazaxıstanda nümayəndəlik və birgə müəssisələr açmaq, komplektləşdirici məhsulların təchizatını təşkil etmək, hazır məhsula qədər onların yerdə başa çatdırılması və yerli istehsalçıların köməyilə servis xidməti təklif edilir.
56
Sənaye və ticarət Nazirliyi ilə yaradılan vahid dövlət reyestri milli istehsalçıları və servis şirkətlərinin məhsul, iş və xidmətlərin satınalınması üzrə neftqaz şirkətlərinin müsabiqələrində iştirakını fəallaşdırmağa çağrılmışdır. Neftqaz şirkətləri üçün xarici və qazaxıstan istehsalçıları ilə məhsulların təchizatı şərtlərinin bərabərləşdirilməsinə yönələn qanunvericilik aktlarına dəyişikliklər edilir. Məhsul, iş və xidmətlərin əldə edilməsi Qaydaları sənədinin əsas tələbləri – yeraltı sərvətlərin istifadəçiləri ilə respublikanın ərazisində məhsul, iş və xidmətlərin satınalınması üzrə müsabiqələrinin keçirilməsi, satınalınması prosedurunun şəffaflığı, yeraltı sərvətlərin istifadəçiləri ilə məhsul, iş və xidmətlərin satınalınması üzrə illik plan və hesabatlarının müvəkkil (STN) və səlahiyyətli (EnergoNaz) orqanlara təqdim edilməsidir. Beləliklə, QQV-nin “Neftqaz maşınqayırma” klasterinin strukturunda maliyyə və qeyri-dövlət institutlarından başqa zəruri elementlərin əksəriyyəti - Şirkətlər; Elmi təşkilatlar; Kollaborasiya institutları; Yerli hakimiyyət - mövcud olmuşdur. Neftqazemal avadanlığının istehsalı, neftqazemal avadanlığının sənaye istehsalının strukturu, neftqazsənaye avadanlığının istehsalı, neftqazsənaye avadanlığının sənaye istehsalının strukturu, seqmentin maşınqayırma sahəsində əmək məhsuldarlığının göstəriciləri baxılaraq nəticədə müəyyən edilmişdir ki, 2005-ci ildə reallaşdırılan klaster təşəbbüsü regionun müəssisələrini hətta ölkə hüdudlarında istehsalın səmərəliliyinin rəqabətqabiliyyətli dərəcəsinə çıxarılmasını təmin etməmişdir. Araşdırılmış tədqiqatdan görsənmişdir ki, QQV-də “Neftqaz maşınqayırmanın” inkişafının klaster təşəbbüsünün tətbiqinin praktiki təcrübəsi baş tutmamışdır. Klaster təşəbbüsünün uğursuz reallaşdırılmasının əsas səbəbləri aşağıdakılar olmuşdur:
klaster təşəbbüsünün reallaşdırılmasının gedişatında planlaşdırılan tədbirlərin əksəriyyəti formal olaraq yerinə yetirilmişdir; 57
klasterə daxil olan müəssisələrin kooperasiya əlaqələrinin yaradılması ilə çətinlikləri olmuş və bundan başqa dəyərin yaradılması zəncirlərinin strukturunda fərqliliklər səbəbindən sağlam rəqabətin əsası olmamışdır;
istehsalında ixtisaslaşmanın dərinliyi üzrə digər tədqiq edilmiş regionlardan xeyli geri qalmışdır;
elmi-texniki potensialı klasterin iştirakçılarını neftqaz maşınqayırma sahəsində rəqabətqabiliyyətli innovasiya işləmələrilə qısamüddətli və ortamüddətli perspektivdə təmin etməyə, həmçinin ixtisaslaşdırılmış kadrların hazırlığı ilə problemləri həll etməyə imkan verməmişdir;
olan texnoparkın simasında kollaborasiya institutu öz funksiyalarının yerinə yetirməmişdir;
bilməmiş və neftqaz sektorunda tələb olunan məhsulun istehsalına başlaya bilməmişdir. Böyük Britaniyanın Ticarət və sənaye departamentinin tədqiqatlarına əsasən klasterin uğurunun əhəmiyyətli amilləri üç amildir:
İnnovasiya texnologiyaları;
İnsan kapitalı.
58
1.
// 21 ноября 2014. Доступно на: http://newslab.ru/news/622632
2.
Деев А.А. Сценарии развития машиностроения в Самарской области // «Российское предпринимательство», 2011 год, № 8 Вып. 2 (190), c. 160-164. Доступно на: http://www.creativeconomy.ru/articles/13254/
3.
Диханбаев Д.С. Кластеризация машиностроения: начало // 7-11-2013. Доступно на: http://www.kidi.gov.kz/2013/11/07/klasterizaciya- mashinostroeniya-nachalo.html
4. Дугалова Г.Н. Кластерный подход в развитии экономики Республики Казахстан //
Доступно на:
http://www.rusnauka.com/PNR_2006/Economics/15_+dugalova.doc.htm
5. Ивахненко И. Освоение запасов каспийского шельфа ускоряет технологическое развитие Казахстана. Глубокие недра и высокие технологии, 2011, №4 (48). Доступно на: http://www.kazenergy.com/ru/4-48- 2011/2506-2011-10-13-12-15-52.html
6.
Игнатушко Г. Французы оценили Октябрьский территориальный кластер // Общественно-политическая газета «Октябрьский нефтяник», 6-7 ноября 2012 г., №214-215 (11294-11295). Доступно на: http://npf- paker.ru/news/company/frantsuzy_otsenili_oktyabrskiy_territorialnyy_klaster.html
7. «Казахстан-2050»: глобальные вызовы современности // Журнал KAZENERGY. 2013, №1 (56). Доступно на: http://www.kazenergy.com/ru/1-56- 2013/8193-l-2050r-.html
8. Кайпиев К. Индустриальная диверсификация. 16 октября 2007. Доступно на: http://www.ppp-pf.ru/show.php?id=186
9.
Концепция промышленной политики Пермского края до 2020 года / Министерство промышленности, предпринимательства и торговли Пермского края. Пермь, 2013 г. 10.
Куцай С. В Актау прошел первый конгресс актива национального кластера нефтегазовой промышленности // 3-07-2014. Доступно на:
59
http://www.lada.kz/aktau_news/society/19740-v-aktau-proshel-pervyy-kongress- aktiva-nacionalnogo-klastera-neftegazovoy-promyshlennosti.html
11. Об утверждении планов по созданию и развитию пилотных кластеров в приоритетных секторах экономики. Постановление Правительства Республики Казахстан от 25 июня 2005 года N 633 / Доступно на: http://ru.government.kz/docs/p050633_20050625.htm
12. Правовые основы и состояние кластерного развития в Казахстане // Доступно на:
http://www.ieconom.kz/index.php/ru/assasia-klasternogo- razvitya/pravovye-osnovy-klasterov
13.
Салимгареев Н.Г. Разработка потенциальных кластеров в пространственных социально-экономических микросистемах // Вестник Самарского государственного экономического университета, 2011, 2(76), с. 61-66.
14.
Сервису — зеленый свет на экспорт, нефтемашу — господдержку // Доступно на: http://dp.perm.ru/article.php?id=7309
15.
Шатохин С.М. Реальности и перспективы развития кластера нефтегазового машиностроения и сервиса в Тюменской области // Налоги. Инвестиции. Капитал, 1.6.2010, №1-3, с.
059. Доступно на: http://prefish.ru/realnosti-i-perspektivy-razvitiya-klastera-neftegazovogo- mashinostroeniya-i-servisa-v-tyumenskoy
16. http://npf-paker.ru/katalog/
60
MƏSUL İCRAÇI: N.F. İsmayılova Yüklə 499,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|