NəSĠman yaqublu

“Hitler  Yuqend”ə  qəbul  edilirdilər.  Təşkilatın  rəhbərliyi  birbaşa  Hitlerə  tabe  idi, 
fəaliyyəti isə NSDAP  tərəfindən maliyyələşirdi. (207, s. 574) 
Sovet  İttifaqında  isə  komsomol  (Kommunist  Gənclər  İttifaqı)  1917-ci  ildə 
Petroqradda  yaradıldı  və  1918-ci  ildə  isə  ilk  qurultayı  keçirildi.  Komsomol 
kollektivləşmədə,  beşillik  planın  yerinə  yetirilməsində  Kommunist  Partiyasının 
dayaöı kimi başlıca rol oynadı. 1931-ci ildə isə sayı üç milyon olan komsomolun 
sıraları genişlənib 1936-cı  ildə  dörd milyona  çatdı.  1939-cu ildə  isə  komsomolun 
sıralarında  9  milyon  gənc  vardı.  Nasist  rejimində  olduğu  kimi,  kommunist 
rejimində də komsomola daxilolma (əvvəl oktyabryat, sonra pioner, daha sonra isə 
komsomol)  məcburi idi.  Bununla  bağlı M. Ə. Rəzulzadə  komsomolu  “hökümətin 
kapkanı” (tələsi) adlandırırdı. 
Həm  sovet  dövlətində,  həm  Almaniyada  həmkarlar  öz  başlıca 
əhəmiyyətlərini  itirmişdilər.  Sovet  dövlətindəki  Həmkarlar  fəhlələrin  maraqlarını 
ifadə  etmək, əmək  şəraitini  yaxşılaşdırmaq, onların tələblərini ödəmək  funksiyası 
ilə  yox,  daha  çox  fəhlələrin  rəislərin  əmrini  yerinə  yetirməsinə  nəzarət  edirdilər. 
əmək intizamını müşahidə edir, əməyin məhsuldarlığının artırılmasına çalışırdılar. 
Almaniyada  isə  həmkarlar  təşkilatı  buraxılmış  və  onların  əmlakı  Alman 
əmək  Cəbhəsinə  verilmişdi.  Bütün fəhlələri  və  işçiləri 25 milyon olan bu  nəhəng 
təşkilata üzv yazılmağa  məcbur edirdilər. (207, s.576) 
Hitler və  Stalin  yaratdıqları rejimin hər vasitə ilə  mədəniyyət  və  incəsənət  
xadimləri  tərəfindən  müdafisəinə  çalışırdılar.  1933-cü  ilin  mayında  teatr 
direktorlarının  yığıncağında  Göbbels  bildirdi  ki,  “mədəni  həyatın  bütün 
hadisələləri  düşünülmüş  siyasi-ideoloji  təbliğat”la  əlaqəli  olmalıdır  və  “bu 
sahəədki  bütün  yəhudi-liberal”  istiqamətlər  kökündən  dəyişməlidir.  (207,  s.577)  
Məhz  bu  siyasətin  yürüdülməsindən  sonra  Almaniyanın  tanınmış  yazıçıları, 
şairləri, bəstəkarları, alimləri təqiblərə məruz qaldı, çoxları isə ölkəni tərk etdi. 
Eyni vəziyyət Sovet dövlətində də yaradılmışdı. Ədəbiyyat, incəsənət, teatr 
dövlətin  siyasətinin  ifadəçisinə  çevrilmişdi.  Yaradılan  PYİA-nı  (Proletar 
Yazıçıların  İnqilabi  Assosiasiyası)  Buxarın  inqilabi  avanqardçılığın  qurbanları 
adlandırırdı.  1934-cü  ildə  Stalin  M.  Qorkinin  irəli  sürdüyü  “Sosializm  realizmi” 
prinsipini  dəstəklədiyini  bildirdi.  Həmin  prinsipə  görə  “Sovet  insanlarının 
xarakterinin  təsviri  bütün  ədəbiyyat,  dramaturgiya  və  incəsənət  növlərində  əksini 
tapmalı”  və  xoşbəxt  gələcəyə  inanan  müsbət  qəhrəman  obrazı  yaradılmalıdır. 
Əslində  həm  Stalin,  həm  də  Hitler  öz  hakimiyyətlərini  möhkəmləndirmək  üçün 
mədəniyyət sahəsindən və incəsənət, ədəbiyyat adamlarından, onların əsərlərindən 
məharətlə bəhrələnirdilər. 
İngilis  tarixçisi  Alan  Bullok  yazır  ki,  ideologiya  (sözün  geniş  mənasında 
baxışlar  və  inamlar  sistemi)  hər  bir  siyasi  partiyada  vardır.  Stalinin  və  Hitlerin 
ideoloji rejimlərini bir xüsusiyyət fərqləndirirdi: bu baxışlar sistemi hər bir ölkənin 
vətəndaşı üçün vacib idi və ondan uzaqlaşmaq həqiqi mənada cinayət sayılırdı. 

---

Kommunist və nasist ideyaları arasında çox paralellər aparmaq mümkündür. 
Məsələn, Hitler rejimində “irq”, “burjuaziya, yəhudi” anlayışları tez-tez səsləndiyi 
halda, Stalin rejimində “xalq, proletariat, qolçomaq” sözləri az səslənmirdi. 
Stalin  və  Hitler  aldadıcı,  lakin  populist  şüarlara  daha  çox  üstünlük 
verirdilər.  Stalin  “bir  ölkədə  sosializmin  qurulub  kapitalist  ölkələri  üzərində 
qələbəsi”ndən  danışırdısa,  Hitler  alman  xalqı  üçün  təhqiredici  Versal  sülhü 
şərtlərinin ləğvi vacibliyini bildirirdi. 
Stalin  sinfi  mübarizəyə  üstünlük  verir,  ölkədə  təmizləmə  aparır,  fəhlə-
kəndlilərə,  proletariata  üstünlük  verirdi,  (ilk  illərdə  ziyalı  təbəqəsi  heç 
xatırlanmırdı) kütləvi qırğınlar törədirdi. 
Hitler  isə  “irqi  təmizləmə”  istiqamətində  mübarizə  aparır,  çoxlu  insanları 
qətlə yetirirdi. 
Stalin  sağlığında  “marksizm-leninizm”dən  məharətlə  istifadə  edir, 
məqsədini  həyata  keçirirdi.  Ölkədə  isə  Stalini  “ata”,  “rəhbər”  obrazında  təbliğ 
edirdilər. 
Eyni  situasiya  Almaniyada  təkrarlanırdı.  Nasist  partiyasının  əksər  üzvləri 
“bizim ideologiyamız – Adolf Hitlerdir” deyirdilər. 
Beləliklə,  Sovet  dövlətinin  20-30-cu  illərdəki  siyasəti  sözdə  müharibə 
əleyhinə olsa da, əməldə, fəaliyyətdə bu təhlükəni yaradırdı. 
 
III BÖLÜM 
 
FAġĠZMĠN YARANMASI. HĠTLERĠN HAKĠMĠYYƏTƏ GƏLĠġĠ. 
ALMANĠYANIN MÜHARĠBƏYƏ  
HAZIRLIQ PLANI 
 
Hitlerçilik  və  faşizm  yalnız  Almaniya  sərhədləri  ilə  ölçülmürdü.  İtaliyada, 
İspaniyada faşizm ideyaları geniş yayılmış, ətrafına çoxlu insanlar toplamışdı. 
Almaniyadan  əvvəl,  hələ  1922-ci  ilin  oktyabrın  30-da  İtaliyada  faşistlər 
hakimiyyətə  gəlmişdi.  Hakimiyyətə  gəlməzdən  qabaq  Mussolini  “Rim,  yaxud 
ölüm!” şüarı ilə çıxış edir, “xalqın antimillətçi dövlətlə mübarizəsindən” danışırdı. 
(286, s.14) 
1933-cü  ildə  isə  Hitler  başda  olmaqla  faşistlər  hakimiyyətə  gəldi.  Bəs 
faşizmin  böyük  insan  kütlələrini  əhatə  etməsinin,  onları  təsirində  saxlamasının 
səbəbi nə idi? 
Əlbəttə  ki,  hitlerçilik  və  nasist  partiyasının  sərhədləri  daxilində  fəaliyyət 
göstərmirdi  və  o,  geniş  fəhlə  təşkilatlarını,  liberal,  eləcə  də  demokratik  dairələri 
əhatə  edirdi.  Faşizm  isə  yalnız  siyasi  ideologiya  olaraq  qəbul  edilə  bilməz.  Bu, 
insanlara, sevgiyə, əməyə xüsusi münasibəti olan bir həyat konsepsiyası idi. 
Nasist  ideoloqlar  inadkarlıqla  bildirirdilər  ki,  onların  dünyagörüşü  bütün 
tarix  boyu  Almaniyanın  yüksək  intellektual  həyatında  mövcud  olmuş  yüksək 

---