Nəsrin SÜleymanli
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 və istisnalığı həmin təcrübənin əsasını təşkil edir və erməni millətçiləri həmin ifrat niyyətlərindən əl çəkməyincə bu tarixi təcrübənin inkişaf edəcəyi və tarixi ənənənin davam etdiriləcəyi də gözləniləndir. İlkin təhlillər əsasında həmin tarixi ənənəçiliyin üç istiqamət üzərində qurulması qənaətinə gəlmək olar: 1) erməni ifrat millətçiliyi; 2) erməni terroru və 3) erməni təbliğatı. Ola bilsin ki, tarixin qeyd olunan kəsiyində baş verən erməni təcavüzkarlığı zamanı bu məsələlərin qoyuluşunun əha- tə dairəsi, istifadə olunan vasitələrin miqyası və ümumən icrası zamanı müəyyən fərqlər özünü göstərsin. Lakin Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin təcrübəsi bir daha göstərdi ki, erməni təcavüzkarlığı tarixi ənənəçiliyini qoruyub saxlamaqdadır. Erməni təcavüzkarlığının aparıcı xətlərini təşkil edən ənənəvi məsələ- lərin öyrənilməsi ilə həm erməni təcavüzkarlığının əhatə dairəsini proq- nozlaşdırmaq, həm də bu təcavüzün qarşısının alınması üçün müvafiq siyasət formalaşdırmaq olar. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında aparılan informasiya-təbliğat fəaliyyətində də erməni ənənəçiliyi özünü qabarıq şəkildə nümayiş etdi- rir. Əslində, erməni təbliğatı erməni millətçiliyinin ifadəsinin əsas vasitə- lərindən biridir və ona görə də erməni millətçi-təcavüzkarlığının təşəkkül tapdığı ilk gündən uyğun informasiya-təbliğat işlərinin qurulmasına xü- susi diqqət yetirilir. Bunu XIX əsrin ikinci yarısında Avropada erməni məsələsinin gündəliyə gətirildiyi dövrdən də görmək mümkündür. Bu prosesdə erməni təbliğatının genişləndirilməsi erməni millətçi-təcavüzü- nün fəallaşmasının ilkin mərhələsi kimi özünü göstərir. Tarixdən məlum- dur ki, hələ 1885-ci ildə, yəni Osmanlı Türkiyəsi ərazisində erməni mil- lətçi təcavüzkarlığının qanlı səhifəsi açılmamışdan əvvəl Avropada və Amerikada erməni millətçi təbliğatının genişlənməsi baş verdi. Yerli er- mənilər və eləcə də bura axışmaqda olan ermənilər Avropanın və Ameri- kanın diqqətini özlərinə cəlb etmək üçün orada təşkilatlar yaratdılar, qə- zet və jurnallar təsis etdilər, müxtəlif tədbirlər keçirdilər. Təsis olunmuş mətbuat orqanları bir tərəfdən ermənilərin saxta tarixi haqqında, digər tə- rəfdən də Osmanlı Türkiyəsinin ermənilərə qarşı "dözülməz" siyasəti haq- qında yazılarla dolduruldu, Avropa və Amerikanın siyasi dairələrində, ic- timai fikrində erməni məsələsinin şişirdilməsinə təkan verildi (24). Bu təbliğatın genişləndirilməsi ilə fəaliyyətin sonrakı mərhələsi üçün Avro- pada zəmin yaradıldı və həm də Avropanın dəstəyinin qazanılmasına cəhd göstərildi. 59 Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlanğıcında da oxşar mərhələnin təkrarlandığı göz qarşısındadır. Məhz millətçi təbliğatın genişləndirilmə- si Dağlıq Qarabağ ətrafında daha ciddi proseslərin alovlanmasının baş- lanğıcı oldu. Bunun nəticəsində problem kifayət qədər aktuallaşdırıldı, millətçi ruh ümumerməni psixozuna çevrildi, dünya erməni birliyi və bu birliyin havadarları hərəkətə gətirildi. Problem dərinləşdikcə təbliğat iş- lərinə diqqət xüsusilə artırıldı. Bu problem fonunda yaranmaqda olan millətçi erməni təşkilatlarının erməniliyi də səfərbər etmək üçün əl atdıq- ları əsas vasitə də məhz təbliğatın erməni maraqları üzərində qurulması oldu. Çünki erməni millətçi dairələri yaxşı bilirdilər ki, erməni millətçi ideologiyasının əsas təmsilçisi olan Daşnaksutyun partiyasının formalaş- ması və fəaliyyəti də erməni təbliğatının genişləndirilməsi ilə sıx bağlı idi. Bu partiyanın 1892-ci ildə Cenevrədə keçirilmiş ilk qurultayında müəy- yən edilmiş siyasi platformada bildirilirdi ki, silahlı üsyan yolu ilə de- mokratik respublikanın yaradılması qarşıda dayanan başlıca vəzifədir. Er- mənilərin silahlı üsyan qaldırması üçün isə onlar inqilablaşdırılmalıdır (25). Başqa sözlə, ermənilər millətçi təbliğatla əhatə olunmalı və onlarda millətçi təfəkkür formalaşdırılmalı idi ki, təcavüzkarlıq yolunu tutmaq- dan çəkinməsinlər. Daşnaksutyun partiyasının millətçi ideyalarının ermənilərə sırınması üçün haqqında danışılan qərardan sonra onların fəaliyyəti bir qədər də genişləndi. Çünki partiyanın gələcək fəaliyyətinin miqyası məhz öz ətra- fında toplaya biləcəyi qüvvələrin həcmindən asılı idi. Bir tərəfdən xarici havadarlarının təhrikedici vədləri, digər tərəfdən isə millətçi təbliğatla erməni əhalisinin inqilablaşdırılması Osmanlı Türkiyəsində erməni mə- sələsinin silahlı partlayışa çevrilməsinə səbəb oldu. XX əsrin əvvəllərindən etibarən Daşnaksutyun partiyası öz fəaliyyəti- ni Cənubi Qafqaza istiqamətləndirdi və qısa müddət ərzində bu bölgədə də millətçi təcavüzkarlığın qabarıqlaşmasına təkan verdi. 1904-cü ildə Vyanada keçirilən III qurultayının qərarlarına uyğun olaraq Daşnaksut- yun partiyası Cənubi Qafqazda və Cənubi Qafqaz üçün Rusiyada və xa- ricdə çap olunan təbliğat materiallarının sayı çoxaldıldı, milli ədavət qı- zışdırıldı, Cənubi Qafqazda yaşayan ermənilər millətçi psixoz halına gə- tirildi və bölgədə yaşayan ermənilər 1905–1907-ci illərin milli qırğınları- na səfərbər olundular. Bu qırğınlar o vaxt başlandı ki, bölgənin erməni əhalisi siyasi elitanın rəhbərliyi altında bu qırğınlara hazırlanmışdı. Bu məqsədlə bölgədə çap olunan millətçi qəzet və jurnallardan da geniş istifadə olundu. 60 Birinci Dünya müharibəsi illərində və Rusiyanın dağılması dövründə bölgədə və ətrafında yenidən alovlanan erməni millətçi qırğınları da kifa- yət qədər informasiya-təbliğat təminatına malik idi. Bunun üçün erməni millətçiləri və konkret olaraq erməni millətçilərinin əsas təmsilçisi olan Daşnaksutyun partiyası tərəfindən konkret işlər görülürdü. Daşnaksutyun partiyasının 1907-ci ildə keçirilmiş 4-cü qurultayından sonra yerlərdə xü- susi təbliğatçılar şəbəkəsi təşkil edildi, böyük şəhərlərdə mədəni-təşviqat cəmiyyətləri, mətbuat təşkilatları yaradıldı. Adları çəkilən qurumlar icti- mai-mədəni qurumlar adı altında hakimiyyət orqanlarının razılığı ilə açıl- sa da əsas məqsədləri məhz erməniləri türklərə və azərbaycanlılara qarşı milli qırğınlara hazırlamaq idi. Adları çəkilən qurumların nəzdində ermə- ni məktəbləri təşkil edilir, əhali üçün mühazirələr oxunur, müxtəlif gö- rüşlər və tədbirlər keçirilir və bu tədbirlər zamanı millətçi-şovinist əhval- ruhiyyəli mövzulara üstünlük verilirdi. Cənubi Qafqazda mövcud olan çoxlu sayda qəzet və jurnallar, tipoqrafiyalar, redaksiyalar, kitab mağaza- ları, kitabxanalar, nəşriyyatlar Daşnaksutyun partiyasının Tiflis Bürosu- nun birbaşa nəzarəti altında idi. Daşnaksutyun partiyasının hətta öz sen- zurası da var idi. Bu senzura erməni millətçiliyi əleyhinə çıxan digər er- məni mətbuat orqanlarına qarşı özünəməxsus şəkildə mübarizə aparırdı (26). Partiyanın 1907-ci ildə təsdiq olunmuş nizamnaməsində "İnqilabi mətbuat" adlı ayrıca bir bölmə də mövcud idi. Həmin bölmədə deyilirdi ki, daşnakların mətbuatı təşkilatın proqramına ciddi əməl etməli və hə- min proqrama xidmət edən ideyaları yaymalıdır. Bu ideyaların mərkəzin- də isə ermənilər üçün dövlət yaradılması və belə bir dövlətə nail olunma- sı üçün hər cür vasitələrdən, o cümlədən terrordan, silahlı qiyamlardan, milli qırğınlardan istifadə edilməsi vəzifəsi dayanırdı. Partiyanın nizam- naməsinə görə mərkəzi mətbuat orqanları və rayon iclaslarının mətbuat orqanları yaradıla bilərdi (27). Məhz bunların nəticəsi idi ki, ermənilər kifayət qədər geniş və əhatəli təbliğat işləri aparırdılar. Onların bu istedadı və qabiliyyəti müşahidəçi- lərin də diqqətindən qaçmırdı. 1905-ci ildə Qarabağda və Azərbaycanın digər ərazilərində başlamış erməni-müsəlman qırğınlarını araşdıran V.F.Mayevski yazırdı ki, erməni millətçi təcavüzkarlığının qızışdırılma- sında erməni mətbuatının xüsusi rolu vardır. Bu mətbuatın qeyri-vicdani fəaliyyəti nəticəsində erməni xalqı erməni təbliğatçılarının oyunlarından baş aça bilmədilər. Məhz mətbuatın fəaliyyətinin nəticəsində ermənilərin əməlləri haqqında həqiqətlər qalın yalan qatı ilə örtüldü, mətbuat xalqın iradəsinin ifadəçisinə çevrilmədi. Müəllifə görə, bu və ya digər fikir və Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|