Nəsrin SÜleymanli
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
227 Erməni diasporu hazırda dünyanın ən yaxşı təşkil olunmuş, maliyyə baxımından da yaxşı təmin olunmuş, yerləşdikləri ölkələrin ictimai-siya- si həyatına fəal müdaxilə edən toplumlarından biridir. Millətçi hisslər, xəyali ideyalar ətrafında birləşməsi, kilsə tərəfindən idarə olunması, ara- sında yaşadıqları xalqların məişətinə, yerli şəraitə tez uyğunlaşa bilməsi erməni diasporunun xarakterik xüsusiyyətlərindən biridir. Doğrudur, erməni diasporlarının formalaşması daha çox XX əsrin əv- vəllərinə aid edilir. Amma əslində, ermənilərin müxtəlif ölkələrin ərazisi- nə yayılmasının çox qədim tarixi vardır. XX əsrin əvvəllərində, Birinci Dünya müharibəsi illərində isə ermənilərin Qərbdə məskunlaşması xeyli genişləndi. Dünya erməniliyinin qurumlanması da elə XX əsrin əvvəllə- rindən daha sürətlə davam etmişdir. Bu qurumlanma, əsasən, klassik er- məni partiyaları ətrafında aparılırdı. Yəni dünya erməniliyi Hnçak, Daş- naksutyun, Ramqavar kimi partiyalara qoşulurdu (17). Erməniliyi birləş- dirən ən nüfuzlu təşkilat isə heç şübhəsiz ki, erməni kilsəsi idi. Siyasi əqidəsindən, ictimai mövqeyindən asılı olmayaraq, ermənilər kilsə ətra- fında sıx birləşirdilər. Ermənilərin dini, ictimai və məişət həyatını istiqa- mətləndirən bir təşkilat kimi erməni kilsəsi dünya erməniliyinin millətçi və siyasi baxışlarının formalaşmasına da müəyyən təsir göstərirdi. Mövcud olan məlumatlara görə, hazırda dünyanın 60 ölkəsində təşki- latlanmış erməni diasporu fəaliyyət göstərir (18). Bu ölkələr arasında Ya- xın və Orta Şərqdə yerləşən erməni diasporları daha qədim erməni top- lumları hesab edilirlər. Bu ölkələr arasında Livan, Suriya, İran və Misir- də yerləşən erməni diasporları daha yaxşı təşkilatlanıblar. Bu ölkələrdəki erməni diasporlarının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin qızışdırılmasında və mürəkkəbləşməsindəki iştirakı da az deyil. Məlumdur ki, Dağlıq Qa- rabağ münaqişəsinin qızışdırılması və hərbi müstəviyə keçməsi üçün Li- van və Suriyadakı erməni diasporları Dağlıq Qarabağa həm silah, həm də canlı qüvvə göndərirdilər (19). Mütəxəssislərin fikrincə, XX əsrin birinci yarısında Yaxın və Orta Şərq ölkələrində erməni diasporları daha fəal və təşkilatlanmış diasporlar idi. Bu ölkələrin diasporları hətta dünya erməni diasporlarının mədəni və siyasi mərkəzi, diasporların erməni elitasının yetişdirilməsi ocağı kimi qiymətləndirilirdi (20). İran, Suriya və Livanın Türkiyə ilə formalaşmış özünəməxsus münasibətləri də bu ölkələrdəki erməni diasporlarının sü- rətlə təşkilatlanmasına münasib şərait yaradırdı. Həmin ölkələrdə erməni məktəbləri açılmış, erməni informasiya vasitələri təsis edilmiş, erməni ki- tablarının nəşri tənzimlənmişdir. Bu müsəlman ölkələrində erməni kilsə- 228 sinin azad fəaliyyəti, erməni ictimai təşkilatlarının qurumlanması üçün geniş imkanlar yaradılmışdır. Erməni diasporuna bir sıra digər məlum imkanlar da təmin edilmişdir (21). Bütün bunlardan isə erməni millətçi təbliğatının aparılmasında məharətlə istifadə olunur. XX əsrin ortalarından etibarən Misir, Suriya, Livan və sonralar İranda daxili siyasi hadisələrin inkişafı erməni diasporluğunun ağırlıq mərkəzi- nin Qərbə keçməsinə səbəb oldu. Bununla belə, adları çəkilən ölkələrdə erməni diasporlarının Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı təbliğat apar- malarına, bu münaqişə ilə bağlı həmin ölkələrin siyasi elitalarına təsir göstərmək cəhdlərinə son qoyulmamışdır. Livanda və İranda erməni dias- porlarının ixtiyarında bir sıra mətbuat orqanları və elektron ehtiyatlar var- dır ki, onlar Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ermənipərəst informasiya modelinin formalaşdırılmasında öz imkanlarından bütünlüklə istifadə edirlər. Yuxarıda deyildiyi kimi, Livanda çap olunan erməni qəzeti Xan- kəndində dünya erməniliyinin ən yaxşı mətbuat orqanı elan olunmuşdur. İrandakı erməni disaporunun uzun müddətdən bəri çap etdirdiyi "Alik" də (alikonline.com) səhifələrində Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həmişə diqqət mərkəzində saxlayır və bu qəzet uzun illər ərzində İranda- kı erməni diasporunun aparıcı qəzeti olmaqla erməni oxucuları arasında böyük təsir imkanlarına malikdir. Bu qəzet 1931-ci ildən çap olunur və onun tirajı 3000 nüsxəyə çatır. Mütəxəssislər də qeyd edirlər ki, İrandakı erməni diasporuna mənsub olan "Alik" qəzeti "milli-vətənpərvər" ideolo- ji çərçivəni qoruyub saxlayır. İrandakı erməni diasporu üçün "milli-və- tənpərvər" çərçivə daşnak ideyaları deməkdir. Başqa sözlə, qəzetin ideo- loji istiqamətini Daşnaksutyun partiyasının kursu təşkil edir. Bütünlükdə qeyd edilir ki, İrandakı erməni diasporunun gəncliyi, əsasən, ənənəvi daşnak ideyaları üzərində tərbiyə edilir (22). İran hökuməti də ölkədəki erməni diasporunun mətbu orqanlarının ça- pına müəyyən yardımlar göstərir. O cümlədən diaspor qəzetinin çapı üçün hökumət tərəfindən kağız yardımı göstərilir (23). İrandakı erməni diasporuna mənsub olan ―hoosk.net‖ və ―farsi.irana- hayer.com‖ saytlarında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, qondarma erməni soyqırımı, Ermənistan dövlətinin millətçi və işğalçı siyasətini dəstəklə- yən materiallar verməklə bərabər, bu saytların hər ikisində xüsusi Dağlıq Qarabağ bölməsi vardır. Fars və erməni dilində olan bu saytlar ölkənin erməni diasporunu daşnak-millətçi ideyalar ətrafında səfərbər etməklə bərabər, İran əhalisinə də Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı təhrif olun- muş məlumatlar çatdırırlar. Bundan başqa, 2011-ci ilin əvvəlindən İranın Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|