Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
41
yüz kilometrlərlə aralı yerləşən «sovet əmək düşərgə- ləri»ni mühafizə etməyə belə lüzum yoxdur. Kim haraya qaça bilərdi. Hər tərəf buz, qar və meşə. Lakin zaman- zaman baş verən qiyamlar dövləti düşərgənin mühafizəsini gücləndirməyə sövq etdi» (31, s.3-12). Əmək düşərgələrində ölüm əzabına qatlaşanlar xüsusi üçlüklərin (troykaların) müxtəlif ittihamlarla məhkum etdiyi əksərən günahsız şəxslərdir. Onların cəza müddətləri 15-25 il arasındadır. A.Dağlı dəstədə sağ qalan 21 soydaşımızdan yalnız 3 nəfərin – Nadirin, Kamranın və Muradağanın mübarizəsini əsərin sonuna qədər izləyir. Nadir – azərbaycanlı şagirdlərə türk uşaqları dediyi üçün həbs edilən müəllim- dir. Kamran – rus zabitlərini sillələdiyi üçün həbs edilən hərbçidir. Muradağa isə kolxoz əleyhdarı kimi yaxalanan Qaçaq Qarabəkirin məxfi adıdır. Məhz bu üç nəfər düşərgədəki 95 dəstəni birləşdirib, qiyama qaldırmağa müvəffəq olur. «Dünyada məhkum insanların intiqamı çox müdhiş olur. Hər türlü diktator intiqamından daha müdhiş!..» (31, s.17) – qənaətini aşılayan müəllif düşər- gədəki məhbusların heç birinin qiyama etiraz etməməsini təbii və qanunauyğun sayır. Çünki «mühit və iqlim aman- sız, bütün Sibirya və bütün Sovetlər Birliyi amansızdı» (31, s.18). Məhbuslar olumla ölüm arasında deyil, şərəfli ölümlə tədrici və əzablı ölüm arasında seçim etməlidirlər. Onlar şərəfli ölümü – savaşaraq ölməyi üstün tuturlar. Bolşevik əxlaqına bələd olan bu insanlar müdafiəsiz düşərgəni bombalamaq üçün cəza dəstələrinin bir an belə tərəddüd etməyəcəklərini bilirdilər. Nə qədər acınacaqlı
42
olsa da, onların gözləntiləri özünü doğruldur. Düşərgədəki qiyam vəhşicəsinə yatırılır. Məhbusların üç günlük azadlığı onların böyük əksəriyyəti üçün ölümlə sonuclanır. Müəllif düşərgədəki qiyamı və cəza dəstələ- rinin zorakı hücumunu bütün dramatizmi ilə təsvir etməklə, bir tərəfdən, məhkum insanların azadlıq eşqini, həyatları bahasına olsa belə, bir neçə gün azad yaşamaq təşnəsini əks etdirirsə, digər tərəfdən, bolşevik rejiminin amansızlığını, qəddarlığını real səhnələrlə canlandırmağa nail olur. Eyni zamanda, rus əsgər və zabitlərinin qeyri- insani rəftarı müqabilində, Nadir və Kamranın əsir ruslar- la alicənab davranışları da əsərdə türklüyün insani duyğu- larının təcəssümü kimi mənalandırılır. «Onlar türklərdi» əsərinin strukturunda mühüm yer tutan Nadir, Kamran və Muradağa surətləri ilə yanaşı, iki qadın soydaşımızın – Nigar və Həmidənin də obrazları özünəməxsus bədii funksiya daşıyır. Nigar Nadirin, Hə- midə isə Kamranın həyat yoldaşıdır. Ərləri Sibirə sürgün edilən hər iki qadın bolşevik rejiminə qarşı mübarizəyə qərar verir və beləliklə də, konspirasiya məqsədilə Nigar – Nadya, Həmidə isə Zinaida – Zinoçka olur. Moskvada xüsusi kəşfiyyat kursunda təhsil alan Nadya peşəkar casus qabiliyyətləri qazanır və burada toplanılmış təcrübə son- radan sovet rejiminə qarşı mübarizədə ona çox gərəkli olur. Zinoçka isə tibb bacısı ixtisasına yiyələnərək, ərinin sürgün yerinə – Krasnoyarsk diyarının Yeniseysk qə- səbəsinə yola düşür. Demək olar ki, bütün əsər boyu bu iki qadının taleyini izləyən müəllif onları müxtəlif dramatik vəziyyətlərdə təsvir edərək, istiqlal mücadiləsinin cəsur
43
sıra nəfərləri kimi səciyyələndirir və bütün mürəkkəb situasiyalarda Nigar və Həmidənin ağıllı hərəkətləri, təmkinli davranışları Azərbaycan – türk qadınına məxsus yüksək mənəvi keyfiyyətlərin təcəssümünə çevrilir. Əsərin «Qanlı cəbhələrdə» adlı ikinci hissəsində sovet hərb sistemi, Kremlin velikorus şovinizminə söykənən an- titürk, antimüsəlman siyasəti əsas ifşa hədəfi kimi seçil- mişdir. Müəllif burada Almaniya ilə müharibənin sovet rejiminin çürüklüyünü, ideologiyasının qeyri-səmimiliyini bütün çılpaqlığı ilə üzə çıxardığıqını, «kommunizm məmləkəti» adlandırılan SSRİ-nin mahiyyət etibarilə rus imperiyasının davamı olduğunu xarakterik hadisələr və obrazlarla canlandırır, yüz minlərlə soydaş və dindaşı- mızın, həmçinin bir çox rusların belə bolşevik zülmündən qurtulmaq üçün almanlara bəslədikləri ümidləri əks etdirir. Əsərdə rus ordu komandanlığının Şimali Qafqazın yerli əhalisinə münasibətdə riyakarlığı, qeyri-rusların intizam (oxu: cəza) batalyonlarına cəlb olunaraq, zorla ön xəttə çıxarılıb məhv edilməsi Kremlin, Stalin rejiminin türk-müsəlman xalqlarına düşmən münasibətinin təzahürü kimi qavranılır. Belə ki, dağlıları almanlara qarşı birgə hərbə səsləyən rus komissarının geri dönüncə öz əsgərləri ilə danışığından onun dağlılara nifrətinin almanlara nifrətindən az olmadığı aydınlaşır. Öz soydaşlarıyla baş- başa qalan komissar artıq açıq danışır: «Görüyormusunuz, yoldaşlar, şu vəhşi dağlılar dəxi faşistlərlə işbirliyi yapı- yorlar. Cəbhəyə yaxın bölgələrin başıpozuq vəziyyətindən istifadə ilə bizə qarşı kafa tutdular. Zatən onlardan başqa Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|