Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sakarya çetəsi
- Sakaryada 22-ci gün
29
misraları da sırf publisistik effekt yaradır. A.Dağlının Anadolu istiqlal savaşını əks etdirən əsər- lərindən olan «Sakarya çetəsi» (1969) pyesi onun çap olunmamış «Sakarya qərargahı» adlı iri həcmli pyesinin qısaldılmış variantıdır. Böyük səhnəsi olmayan xalq ev- ləri, məktəb və qışlaqlarda oynanıla bilməsi üçün müəllif pyesin bu şəklini hazırlamışdır (22, s.4). Bir qədər sonra isə A.Dağlı «Sakarya qərargahı» pyesini 1968-ci ildə işıq üzü görmüş «Gənc ata» adlı kiçik pyesi ilə birləşdirərək «Sakaryada 22-ci gün» dramını yazmışdır (23, s.5). Odur ki, təkrara yol verməmək üçün biz yalnız sonuncu dram əsərinin üzərində dayanmağı zəruri saydıq. «Böyük Atanı (Atatürkü – N.C.) yalnız elmi deyil, ədəbi əsərlərlə də tanıtmaq lazımdır» (23, s.5) – qənaətin- də olan müəllif onu bu pyesi yazmağa sövq edən səbəbləri belə açıqlayır: «Bir neçə ildən bəri qəzetlərdə: «Bir yabançı aktyor Ata rolunu oynayacaq...» kimi xəbərlər oxuyuruq. Bu ön sözü yazdığım tarixdə də belə bir xəbər yayınlandı: «Bir yabançı yazar televiziyonda Ata filmi üçün bir senaryo yazdı». Bir aydın olaraq «Atanı böyük bir kitabla bir sayğıdəyər lord dünyaya tanıtdıqdan sonra, qaliba Onu səhnə və pərdədə də bir yabançı canlan- dıracakdır» deyə üzülürdüm. «Zəmanəmizdə böyükləri- mizi tanıdacaq ən təsirli vasitələr səhnə və pərdə əsərləridir» düşüncəsiylə mən də bir şeylər yapmağa çalış- dım» (23, s.5). A.Dağlının bu düşüncələrinin məhsulu kimi nəzmlə yazılmış 2 pərdə, 7 şəkilli «Sakaryada 22-ci gün» pyesi meydana çıxır.
30
Türkiyə tarixindən məlumdur ki, Anadolu istiqlal savaşının şanlı səhifələrindən olan Sakarya Meydan müharibəsi 22 gün 22 gecə (23 avqust-13 sentyabr 1921) davam etmiş və türk ordusu düşməni Sakarya çayının şər- qində tamamilə məhv edərək, böyük bir qələbə qazanmışdır (9, s.55-56). Pyesdəki hadisələr də əsasən bu taleyüklü savaşın sonuncu – 22-ci günündə cərəyan edir. Müəllifin öz sözləri ilə desək, o, «şanlı bir zəfər gününün olayları içində Atanın gəncliyini və Sakaryadakı baş komutanlığını bir neçə səhnədə canlandırmağa» çalışmış- dır (23, s.6). İstiqlal mücadiləsini əks etdirən digər pyeslərində olduğu kimi, bu əsərində də A.Dağlı xalqın azaqlıq arzusunu, döyüş əzmini, qələbəyə olan sarsılmaz inamını ön plana çəkir, yalnız əsgər və zabitlərin deyil, millətin bütün vicdanlı fərdlərinin – kəndlilərin, ziyalıların, sənət- karların da vətənin müdafiəsinə qalxdıqlarını göstərir. Vətənin ağır günlərində bu milli birliyi təmin edən qüvvə isə Atatürk şəxsiyyətidir, bu şəxsiyyətə olan ümumxalq inamı və məhəbbətidir. Pyesdə Atatürkün həm gəncliyi, həm də ümummilli liderliyə, Ali Baş Komandanlığa yük- səldiyi dövr əks olunmuşdur. Mustafa Kamalın gəncliyi ilə bağlı 1-ci pərdənin 3-cü şəkli – onun anası və Yaşlı Paşayla söhbətləri, anasının qonşu qızı Əminəyə dair niy- yətləri əsərə lirik-romantik ovqat gətirirsə, digər şəkillərdə hərb meydanının sərt reallıqları ilə rastlaşırıq:
1.Çavuş – Əvət İyirmi iki gündüz, iyirmi iki gecə,
31
Kolaydır söyləyincə, Qara bulud keçdi, şimşəklər çaxdı, Və hər gün nə qədər qızıl qan axdı. Atılan hər kurşun bir hədəf buldu, Bulanıq Sakarya qıpqızıl oldu. Çox qanlı başladı o birinci gün, Nəhayət bugun tam iyirmi ikinci gün. Şimdi Sakaryanın kıyısındayız, Doğusundan gəldik, batısındayız. Fəqət bu savaşlar verirmi ara, Yolumuz yenə də qan, ölüm, yara İnşallah bu yolun zəfərdir sonu. (23, s.34-35)
Məhz bu zəfər naminə İstanbuldan aydınlar, Anka- radan qəzetçilər, Ərzurumdan aşıq, habelə həmşirə qızlar, kəndlilər Sakaryaya – hərb meydanına gəlmişlər. Bütün xalq ayağa qalxmış, səfərbər olmuşdur. Türk xalqının bu birliyinə, yenilməzliyinə əmin olduğundandır ki, Mustafa Kamal paşa ona qarşı hazırlanmış sui-qəsdə çox soyuq- qanlılıqla yanaşaraq, dilənçi cildinə girmiş casusu əfv edir. Onun fikrincə, həlak olacağı təqdirdə belə, istiqlal savaşı davam edəcəkdir. Çünki türk milləti yeni-yeni öndərlər yetişdirmək qüdrətinə malikdir:
32
Bu naciz vücudum bir gün yox olur, Fəqət övlad sevən annə çox olur. Onlar yetişdirir və bulur kamal, Yüzlərcə, minlərcə Mustafa Kamal! (23, s.47-48)
A.Dağlı pyesdə Mustafa Kamalı müxtəlif vəziy- yətlərdə təsvir etməklə onun xarakterinin səciyyəsini tamamlayır. Belə ki, Ərzurumlu aşıqla görüş səhnəsində paşa xalq musiqisinin, şeirin, sənətin vurğunu kimi göstərilirsə, zabit heyəti ilə mükalimələrində onun sərkərdəlik istedadı, hərbi təfəkkürü qabardılır. Əsir götürülmüş yunan döyüşçüləri ilə dialoqda isə müəllif Mustafa Kamalın alicənablığını ön plana çəkərək, onun düşmənlə də nəzakətlə davrandığını təsvir edir. Paşa mətbuat nümayəndələrinə, İstanbuldan gəlmiş aydınlara münasibətdə də əsl ziyalılıq nümayiş etdirir, demokratik ruhlu bir şəxsiyyət kimi diqqəti cəlb edir. Əsərdə düşmən tərəfin siması da onların öz araların- dakı dialoqda açılır. İki yunan əsgərinin söhbətindən onların qəddarlığı, soyğunçuluğu, silahsız dinc əhaliyə divan tutmaları bəlli olur: 1.
Yunanlı ər - Bizi yaxalayıb bu yaman türklər, Heç şübhə yoxdur ki, öldürəcəklər. Bən bir gün onlara yakalanmışdım, Sonra bir yol bulub, gizlicə qaçdım. Türk deyə qorxarım, yamandır onlar, Biliyorum bizlərə nə soruyorlar. Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|