Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
25
Anadolu istiqlal savaşının bədii əksi olan pyeslərində həmin dövrün əsas ziddiyyətlərini canlandırmaqla bir sıra aktual ictimai və mənəvi-əxlaqi problemlərə öz müəllif baxışını ifadə etmişdir. Gənclər üçün nəzmlə yazılmış 3 pərdəli «Sakarya» (1965) pyesindəki hadisələr Anadolu istiqlal savaşı dönə- mində Sakarya bölgəsində cərəyan edir. Bölgənin müda- fiəçiləri, bir tərəfdən, təslimçi mövqe tutmuş sultan höku- məti casuslarının təxribatlarının qarşısını alır, digər tərəf- dən isə, xarici təcavüzkarlara qarşı vuruşurlar. Birinci pər- dənin əvvəlində müəllif şair Solmazın dili ilə bölgədəki vəziyyətin ağırlığını təsvir edir:
Bir irmak akıyor, kanlıdır suyu, Duşmanlar hər yanda kurmuş pusuyu. Sakarya, Sakarya, canım Sakarya, Karışmış suyuna kanım, Sakarya. Göylərin suyudur, akıyor yerdə, Üstündə sislərdən bir kalın pərdə, Göz yaşı döküyor bizim bu dərdə. Sakarya, Sakarya, canım Sakarya Karışmış suyuna kanım, Sakarya!.. (18, s.9)
26
Əslən İzmirdən olan Solmaz doğma şəhəri düşmən əli- nə keçdikdən sonra Malatyaya sürgün edilmək təhlükəsin- dən qurtularaq qızı Ülkü ilə birlikdə mücahidlərə sığınmış bir türk qadınıdır. Əri Yıldırım Yaman isə istiqlal savaşına qədər müəllimlik etmiş, vətəni qorumaq məqamı gəldikdə silaha sarılaraq döyüşlərdə şücaət göstərmişdir. Düşmənin diqqətini cəlb etməmək üçün Solmazla Yıldırım Yaman ər-arvad olduqlarını gizli saxlayırlar. Sakaryadakı mücahidlərin başçılığına qədər yüksəlmiş Yıldırım Yamanı Mustafa Kamal paşa da tanıyır, onunla Ankaradan əlaqə saxlayır. Yıldırım öz monoloqunda bu məqama işarə edir:
Əsərin konflikti istiqlalçı qüvvələrlə hökumətin təslimçi mövqeyini müdafiə edən qüvvələrin qarşıdurması üzərində qurulmuşdur. Birinciləri mücahidlər, həmçinin onlara rəğbət bəsləyən və dəstək verən Muxtar, Aşıq Araz, Solmaz, Ülkü, sadə kənd əhalisi, ikinciləri isə Ağa, Katib, Dərviş, Kahya kimi xəyanətkarlar təmsil edirlər. A.Dağlı Yıldırım Yamanı daim hadisələrin mərkəzində təsvir edir, bütün xətləri onunla bağlayır. Mücahidlərin mübarizə əz-
27
mi, döyüş ovqatı Yıldırım Yamanın monoloqunda ümumi- ləşdirilir:
Bu yolda kan dökmüş, yəmin etmişiz. Yetər unutduğum kəndi adımı, Dilimi, ruhumu və əcdadımı. Tarixlər dibindən gəlirkən adım, Yabançıya uydum, bana uymadım. Adım alçalmışdı, şimdi yüksəlir, Bizə «Mutlu!» deyə bir Öndər gəlir. (18, s.39)
Türkün əsir, hüquqsuz, şanlı tarixi keçmişinə yaraş- mayan durumu ilə barışa bilməyən mücahidlər Sakarya cəbhəsində rəşadətlə vuruşurlar. Sultan hakimiyyətini qoruyub saxlamaq üçün hətta vətəni belə yadlara satmağa hazır olan təslimçilər müxtəlif təxribatlarla mücahidləri sarsıtmağa çalışır, Solmazı girov götürərək onun azad edilməsi müqabilində əri Yıldırım Yamanın təslim olma- sını tələb edirlər. Solmazın xain gülləsindən həlak olması nə qədər üzüntülü olsa da, nə Yıldırım Yamanın, nə də mücahidlərin iradəsi qırılmır. Kədərli anlarda Mustafa Kamaldan gələn məktub qələbənin yaxında olduğuna əminlik yaradır və mücahidləri yeni-yeni fədakarlıqlara ruhlandırır. Müəllif «Türkün zəfər gücü al qanındadır…» misrası ilə azadlıq və istiqlalın yalnız millətin qan baha- sına əldə edildiyi həqiqətini bir daha türk gəncliyinə xatırladır.
28
«Atatürk”» (1966) mənzum dramında (3 pərdə, 15 şəkil) isə Mustafa Kamal paşanın həyatı və mübarizəsinin Anadolu istiqlal savaşı ilə bağlı dövrü əks olunur. «Sakarya» pyesindəki kimi, bu əsərin də konflikti mütləq əksəriyyət təşkil edən istiqlalçılarla sultan hökumətinin təslimçi mövqeyini müdafiə edən azlığın arasındakı antaqonizmlərdən yaranır. Pyesdəki hadisələr gah cəbhə bölgəsində, gah İstanbuldakı «Ulduz» sarayında, sonda isə Çankaya köşkündə cərəyan edir və bu məkan müxtəlif- liyinə paralel olaraq o zamankı türk cəmiyyətinin sosial- siyasi spektri də əksini tapır. Lakin müəllifin müraciət etdiyi tarixi dövrün kəskin dramatik situasiyalarla zən- ginliyinə rəğmən, bu cəhət əsərdə lazımi bədii-dramaturji həllini tapa bilmir. Belə ki, Vətən tarixinin taleyüklü məqamında ictimai-siyasi səhnədə və hərb meydanında üz-üzə gələn qüvvələrin xarakterlərinin deyil, mövqe- lərinin qarşılaşdırılması, müəllif ideyasının dialoq və monoloqlar vasitəsilə birbaşa, müstəqim ifadəsi əsərin dramatizmini zəiflədir, ideya-estetik vəhdətini pozur. Ata- türkün nitqində tez-tez müxtəlif şüarların, didaktik fikirlə- rin səslənməsi isə bu obrazın əsərdə daşımalı olduğu bədii funksiyaya uyğun səciyyələndirilməsinə, güclü xarakterə malik tarixi şəxsiyyət, görkəmli siyasi xadim və sərkərdə kimi qavranılmasına imkan vermir. Pyesin sonunda onun söylədiyi:
Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|