Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
44
bir mərifət də bəkləyəməzdik. Rus torpağı üzərində yaşayan bütün bu qeyri-rus məxluqlar bizim əski düşmənlərimizdir. Unutmasınlar ki, rus əsgəri qurşunu əsirgəməyəcək. Qəhrəman rus ordusu yalnız dış düşmən- ləri deyil, iç düşmənləri də imha edəcəkdir. Siz də birər rus övladı olaraq, rus torpağını bütün bu xain həriflərdən təmizləyəcəksiniz» (31, s.61). «Komissar yoldaş»ın qəzəb və nifrətini açıq büruzə verməsi həm də onunla bağlıdır ki, «... Qafqaz dağların- dan təbii bir istehkam kimi istifadə etmək istəyən ruslar nə dağları əmr altına ala bilirdilər, nə də dağlıları». Belə ki, rus-alman müharibəsinin başlanması ilə Şimali Qafqazda milli mücadilə açıq şəkil almış, dağlılar ruslarla mübarizədə yeganə müttəfiq saydıqları almanları bir xilaskar kimi təntənə ilə qarşılamışdılar. Onlar almanlara qarşı özlərinə xas ənənəvi qonaqpərvərlik və nəzakət göstərir, almanlar da yerli əhaliyə münasibətdə liberal siyasət yeridirdilər; dağlıların daxili işlərinə müdaxilə etmir, adət-ənənələrinə hörmətlə yanaşır, bolşeviklərin yasaq etdikləri milli və dini bayramlarını keçirmələrinə mane olmur, əksinə, özləri də məmnuniyyətlə bu şənlik- lərə qatılırdılar. Lakin rus əsarətini rədd edən dağlılar hər hansı bir şəkildə alman ağalığı ilə də barışmaq niyyətində deyillər. Rus bolşevizminin və alman faşizminin taktiki gedişlərinə, riyakarlığına rəğmən, dağlılar milli istiqlal məsələsində sona qədər səmimi və güzəştsiz mövqe tutur- lar.
Diqqətəlayiq haldır ki, «Onlar türklərdi» əsərinin əsas ifşa hədəfi rus bolşevizmi, Stalin diktaturası olsa da,
45
müəllif yeri gəldikcə, alman faşizminin də eybəcərlik- lərini, antihumanist mahiyyətini göstərməkdən sərf-nəzər etməmişdir. Əsirlərlə rəftarda, digər millətlərin nümayən- dələrinə münasibətdə, məhkum xalqların haqlarını, o cümlədən milli istiqlal haqlarını tanımamaqda, türk birli- yindən çəkinməkdə nasistlər heç də bolşeviklərdən fərq- lənmirlər. Bu məqam əsərdə həm ayrı-ayrı hadisələrin fonunda, həm də obrazların nitqində, ifadələrində əks olunur. «Elbrus ağlayır» fəslində Nigar cəbhədə gördük- lərini nəql edərkən almanların davranışlarına, münasibət- lərinə də toxunur: «Cəbhənin hər tərəfində törənlə istiqbal ediləcəyimizi bəkliyorduq. Sadədilliyimizi görüyormusu- nuz? Biz öylə zənn ediyorduq ki, Avropa mədəniyyətinin yüksək müməssilləri bizi birər könüllü fərari kibi təbrik edəcək, hətta bizim könüllərimizi belə okuyacaklardır... Fəqət, heyhat!.. Yolda rasladığımız və bizə qarşı səmimi bir alaka göstərən dindaş köylülər: «Aman, dedilər, şu almanlardan sakınınız. Bunlar ikinci bolşevikdirlər. Sizi əsir kamplarında aclıqdan öldürərlər» (31, s.89). Bununla belə, almanların vəhşi rəftarına rəğmən, Almaniyanı görən və Avropa mədəniyyətilə yaxından təmasda olan əsirlərin və digər sovet vətəndaşlarının bir daha bolşevik Rusiyasına dönmək istəməyərək, mühacirət həyatına üstünlük vermələrini də A.Dağlı təbii və inan- dırıcı təsvir edir. «Berlində» fəslində nasist Almaniyasının paytaxtı ilə bolşevik Moskvasının müqayisəsi, bu baxım- dan, səciyyəvidir. Nadir və Nigar bolşevik təbliğatına rəğmən, burada «kapitalizm cəhənnəmi yerinə, modern bir həyat mənzərəsi»nin şahidi olurlar: «Alman şəhərində hər
46
şey insanın rahatlığı üçün yapılmışdı. Məskən böhranı yox. Su bol. Kanalizasiyon mükəmməl. Hər tərəfdə yeraltı və yerüstü yollar. Min bir vəsait. Min bir ixtira. Min bir icad. Rus şəhərlərində isə hər şey insanın rahatlığını pozurdu. Vəsait qıtlığı. Məskən böhranı. İbtidailik. Üfunət və çirkab. Avropa şəhərində xüsusi təşəbbüslər hər işin başında gəliyordu. Məmləkət vətəndaşının dükanı, mağazası, hətta atelyesi, fabrikası, oteli və apartmanları ola bilirmiş. Rusiya şəhərində isə xüsusiyyət naminə bir şey yoxdu. Hər şey dövlətin malı idi. Şəhər qapalı bir iş kampına bənziyordu. Hitler səltənətində Gestaponun mövcudiyyətinə rəğ- mən, şəxsiyyət azaddı. Bütün vətəndaşlar (təbii, kommu- nistlər xaric) ədalət hüzurunda şəxsi mənafelərini müda- fiə edə bilirlərdi. Stalin hökmranlığında isə insan insandan başqa hər şeydi: məmləkətin vətəndaşı deyil, dövlətin köləsi. Allahın bəndəsi deyil, Stalinin iş heyvanı. İnsan- lığın bir əzası deyil, NKVD-nin zəncirli məhbusları!.. Almaniyada Türkiyə mətbuatını təqib etmək, hətta sıx- sıx anti-Hitler məqalələr nəşr edən qəzetləri almaq və oxumaq mümkündü. Rusiyada isə Türkiyə qəzetlərini almaq şöylə dursun, Türkiyənin adını belə söyləmək imkansızdı...» (31, s.124). Beləliklə, müəllif alman həyat tərzinin, Almaniya ger- çəkliyinin təsvirini də sovet rejiminin ifşası üçün bədii priyom kimi istifadə edir və vətənə dönərək repressiya qurbanı olmaqdansa, xaricdə yaşamağa üstünlük verən soydaşlarının seçiminə haqq qazandırır. Bu şərtlə ki, mü- Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|