Никпур Ъаббарлы
Yüklə 452,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsir ruhlar
- Xanoğlan
- 1 Katib
47
hacirət komfort həyat şəraitinin təminatı kimi deyil, milli istiqlal mücadiləsinin – «Azərbaycan davası»nın davam etdirilməsi üçün bir vasitə kimi qavranılsın. «Qızıl idarə üsulunun bir sıra komik tərəflərinin göstərilməsi» (14, s.6) yolu ilə totalitar sovet rejiminin ifşası A.Dağlının «Əsir ruhlar» (1957) pyesinin əsas pafosunu təşkil edir. Müəllifin fikrincə, «dəmir pərdə için- dəki (burada: keçmiş SSRİ – N.C.) mücadilələri görüb təsvir etmək, dəmir pərdə xaricində kommunizmə qarşı mücadilənin ən müəssir şəkillərindən biridir» (14, s.7). «Əsir ruhlar diyarına doğru ruhi bir səyahətin səhnə hekayəsi» kimi düşünülmüş bu əsərdə də əsir türk ellərin- dən olan Azərbaycanda stalinizmin törətdiyi cinayətlər, bolşevik rejiminə qarşı yürüdülən açıq və gizli müca- dilələr əks olunur. Pyesdəki əsas hadisələr Ayla adlı bir tələbə qızın hürr və müstəqil Türkiyədən əsir ruhlar diyarına – Azərbay- cana ruhi səyahəti zamanı cərəyan edir. Elə ilk şəkillərdən A.Dağlı total nəzarətə, kütləvi psixoza, şəxsiyyətə pərəsti- şə söykənən Stalin rejiminin mahiyyətini xarakterik dra- matik situasiyalarda əks etdirə bilir. Bu baxımdan, ikinci şəkildə Xanoğlanla onun bacısı Afərinin dialoqu səciy- yəvidir: Xanoğlan – ...sadəcə Stalin yoldaş demək olmaz. Afərin – A!.. Anladım Ağabəy. Bax nasıl deyəcəyim: Böyük, ən böyük, böyüklərin böyüyü, dahilərin dahisi, bütün dünya proletariyasının başkanı, dünya inqilabının baş generalı, hətta generalismusu, eşsiz öndər, yaman qəhrəman, falan, filan və sairə və sairə. Şimdi tam hazırmıyım, Ağabəy?
48
demokrası lafını da unutma. Afərin – A!.. Xatırladım. Bax nasıl söyləyəcəyim: Kapitalistlərin, imperialistlərin, faşistlərin düşməni, xalq demokrasisi qəhrəmanı, falan, filan və sairə və sairə. Şimdi tam hazırmıyım, Ağabəy (14, s.31). Yenə də həmin şəkildə Afərinin söylədiyi: «Burada bir adamı məmurluğa qəbul edərkən onun ailəsindəki bütün fərdləri də öyrəniyorlar. Bizi diktafonlu bir otağa alaraq xüsusi, ailəvi konuşmalarımızı dinləyəcəklər», həmçinin «Başda Stalin yoldaş nə isə, burada da bizim Savalan yoldaş odur», «Bu bölgədə parti və hökumətin və bizzat Stalin yoldaşın etimad etdiyi biricik adam odur» və s. sözlər totalitarizmin eybəcərliklərini göstərir. Pyesin ikinci pərdəsinin «Stalinçi idarəçilər» adlı birinci şəklində isə repressiya maşınının iş prinsipi bədii təcəssümünü – tragikomik əksini tapır. Xalq düşməni, sol təmayülçü, millətçi, nasional-sosialist və s. çeşidli yarlıqlarla minlərlə gü- nahsız insanı repressiya maşınının ağzına verən Savalan, Kancuk kimi bolşevik cəlladlarının iblis xarakteri bu şəkildə bütün çılpaqlığı ilə açılır. Burada «milliyyətçi bir qayə ilə kommunistlər sırasına qatılaraq» (14, s.6) istilaya qarşı gizli mücadilə yürüdən I. Katib obrazı da diqqətəlayiqdir. Məhz onun məxfi fəaliyyəti sayəsində bir çox günahsız insanlar amansız mühakimədən qurtula bilirlər. Bu katib, eyni za- manda, əsərdəki ifşa pafosunun əsas daşıyıcılarındandır. Onun istehzalı sözləri, sarkazm dolu ifadələri Stalin rejiminin antihu- manist təbiətinə qarşı çevrilmişdir:
49
1 Katib – Yəni bu gedişlə Stalin yoldaşın başkanlığı altın- da bütün köylülər öləcək, köydə yalnız eşşəklər qalacaqdır. DadaĢ – Nasıl, nasıl? I Katib – Yəni Stalin yoldaşın başkanlığı məsələsi. Anladınmı? DadaĢ – Xah, anladım, anladım. Təbii Stalin yoldaş hər işi yapar. I Katib – Yapmaz olurmu. İzansız, vicdansız bir qəlb sahibi, əlbəttə, istədiyi hər işi yapar. Kimsədən ağıl almaz. Kimsənin də ağlıllı olmasını istəməz. Hər kəs qoyun kimi onun qanlı bıçağının altında bulunacaq. İştə böyük və ən böyük Stalin yoldaşımızın siyasəti (14, s.65-66). Əsərdə biri-digərini əvəzləyən dramatik vəziyyətlər məhz bu siyasətin ifşasına yönəlir və Stalinin ölüm xə- bərinin gəlməsi ilə hadisələrin inkişafı kulminasiyaya çatır. Diktatorun ölüm xəbərinin doğurduğu reaksiyanı da komik üslubda təqdim etməklə, müəllif totalitar rejimin mahiyyətini bütün çılpaqlığı ilə ortaya qoyur. Bir an öncə Stalinin şəxsiyyətinə pərəstişdə bir-biri ilə az qala yarışa girən Savalan kimilər onun ölüm xəbərini eşidincə stali- nizm əleyhinə bəyanatlar verməkdən, hürriyyət və demok- ratiyadan ağız dolusu danışmaqdan özlərini saxlaya bilmir- lər. Lakin boğazdan yuxarı səslənən bu sözlərin ardınca «...haydı həpiniz sürgünə!..» söyləməklə, özlərinin əsl bolşevik xarakterlərini bir daha büruzə vermiş olurlar. Pyesin son şəklində Aylanın və Dəmirtaşın dialoqu va- sitəsilə dünyada demokratiyanın, milli hərəkatların gələcəyi ilə bağlı düşüncələrini ifadə edən müəllif türk gəncliyinə belə bir fikir aşılayır ki, ən yüksək mənəviyyat Yüklə 452,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|