Nizami adina əDƏBİyyat institutu

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
38 
çanın sıxlığı «qalıq» təsiri roman-pritçanın bədii dünyası-
nın  məkan-zaman  xüsusiyyətində  özünü  göstərir:  bədii 
məkan  yığcam olur, xronotop isə  yüksək şərtiliklə fərqlə-
nir. Qeyd etmək lazımdır ki, pritça zamansız, şərti-sxema-
tik  məkan  ilə  səciyyələnir.  Təsadüfi  deyil  ki,  K. Abdulla-
nın  «Sehrbazlar  dərəsi»  əsərinin  qəhrəmanları  zaman  və 
məkanı idarə edə bilirlər. 
Bəzi hallarda roman-parabola kimi növü göstərilir. Bi-
zim fikrimizcə, «roman-pritça» və «roman-parabola» məz-
mun  baxımından  üst-üstə  düşür.  Pritça  və  parabola  çox 
ümumi cəhətlərə  malikdir, lakin  eyni zamanda  onlar  ədə-
biyyatın  müxtəlif  janrlarıdır.  Parabola  özündə  sanki  əyri 
(parabola) xətt üzrə hərəkət edən kiçik həcmli didaktik he-
kayələrdir.  Mücərrəd  əşyalarla  başlayan,  hekayə  başlıca 
mövzuya  doğru  yaxınlaşır,  sonra  isə  yenidən  əvvəlki  və-
ziyyətinə  qayıdır.  Təhkiyənin  bu  xüsusiyyəti  ona  gətirib 
çıxarır ki, pritçadan fərqli olaraq parabola əsərin situasiya 
əsasını sarsıtmır 
22
. 
Postmodern  roman  janrı  hibrid  janr  konstruksiyaları 
yaradaraq  romanın  tipoloji  rəngarəngliyinə  yeni  çalarlar 
əlavə  edir.  İ. Hassan  postmodernizmin  özünəməxsusluğu-
nu araşdırarkən qeyd edib ki, janr xarici tendensiyaların tə-
siri altında hibridləşmə, aydın olmayan formalar yarada bi-
lər: «bir ədəbiyyat» (paraliteratura»), «bir tənqid» («para-
kritika»),  «qeyri-bədii  roman» 
23
.  Hibrid  janr  strukturuna 
malik olan Kamal Abdullanın «Yarımçıq əlyazma»sını nü-
                                                 
22
 Приходько Т.Ф.  Парабола  //  Литературный  энциклопеди-
ческий словарь. – М., 1987. – С. 267; 
23
 Керимов Т.X.  Постструктурализм  //  Современный  философ-
ский словарь. М.; Бишкек; Екатеринбург: Одиссей, 1996, С. 381-
382. 

---

Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı 
 
 
39 
munə gətirmək olar. «Yarımçıq əlyazma» nadir roman-an-
timif  janr  formasında  yaradılmışdır.  «Yarımçıq  əlyazma» 
romanında  «Kitabi-Dədə  Qorqud»  dastanının  dekonstruk-
siyası buna imkan vermişdir. 
«Yarımçıq əlyazma» əsərini tarixi romana da aid edən 
tədqiqatçılarımız  olmuşdur.  «Yarımçıq  əlyazma»  əsərinə 
belə bir qiymət verilməsi digər qrup alimlər arasında mü-
bahisə doğurmuşdur. Qeyd etmək  yerinə düşərdi ki, «Ya-
rımçıq  əlyazma»  əsərini  roman-mif  janrına  da  aid  edən 
tədqiqatçılarımız  olmuşdur. Kamal  Abdullanın  «Yarımçıq 
əlyazma«  romanı  ironiya  ilə  yazılmış  romandır.  Qeyd  et-
mək  lazımdır  ki,  Kamal  Abdulla  «Kitabi  Dədə  Qorqud» 
dastanının mətnini manipulyasiya edir, mifoloji qəhrəman-
ları ironiya və sarkazmla təsvir edərək nüfuzdan salır (mə-
sələn, mifdə Dədə Qorqud müdrik «ağsaqqal» arxetipidir-
sə, əsərdə – Bayandur xanın sadiq qulluqçusudur), mifoloji 
dünyagörüşün  əsasını  məhv  edir  (məsələn,  Tanrıçılığın 
başlanğıcında  «Nur»un  («Müqəddəs»)  daşa  dönməsi), 
eposdan süjetlər sarkazmla yenidən işlənilir. Məhz bunlara 
nəzər yetirən tədqiqatçılar müəllifin sarkazmlı interpretasi-
yası ilə tarixi hadisələri qarışdırırlar (məsələn, Şah İsmayıl 
Xətainin qaçışı və onun təsadüf nəticəsində mənasız öldü-
rülməsi ) və s. Bizim fikrimizcə, «Yarımçıq əlyazma» ro-
manı  müəllif  təxəyyülünün  novatorluğu  baxımından  fərq-
lənir. Unutmaq olmaz ki, antimif əsərin yaranması zamanı 
müəllif kulturologiya, mifologiya, tarixi və psixologiya sa-
hələrinə dərindən bələd olmalıdır ki, roman-antimif yarada 
bilsin. Kamal Abdullanın «Yarımçıq əlyazma» əsəri Azər-
baycan  milli  ədəbiyyatında  nadir  roman-antimif  nümunə-
lərindən biridir. 

---

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
40 
Hibrid janr formasında Nuranə Lətifənin «Eşqin rəngi» 
(2008)  romanı  yaradılmışdır.  Bu  əsər  «ali»  və  «aşağı» 
janrların elementlərini birləşdirməyə cəhd edir. Bu növ qa-
rışıqlığın təzahürü postmodern lirik romandır. Postmodern 
lirik  romanlarda  personajların  simasında  «ilahi  məhəb-
bət»in  təcəssümü  bədii  dillə  açıqlanır.  Müəllif  mistik  və 
eyni zamanda cəlbedici «ilahi məhəbbət» fenomeni vasitə-
si ilə dünyanı göstərməyə cəhd edir. Lirizm müəllifin qəh-
rəmanların  daxili  emosional  vəziyyətinin  açıqlanmasında 
gücləndirilmiş diqqətində özünü göstərir. 
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi postmodernizm ədəbiy-
yatda  bədii  zaman  xaotik,  fraqmentar  və  sıxışdırılmış  xa-
rakter daşıyır. Postmodern dövründə zamanın keçmişin ta-
beçiliyində  olması  iddia  edilir  və  bu  keçmiş  zaman  qırıl-
mış halda təsəvvür olunur, «əvvəl-sonra» kimi məntiqi ar-
dıcıllıqdan imtina edilir. Postmodern romanlarda hadisələr 
xarici gerçəkliklə tam uyuşan bir əhvalatı xronoloji ardıcıl-
lıqla ifadə edə bilən ənənəvi romanlarda olduğu kimi xro-
noloji ardıcıllıqla davam etmir, bədii mətndə «dünən – bu 
gün –  sabah», «səbəb  – nəticə» əlaqələri sındırılır. Aydın 
Talıbzadənin «Kəpənək modeli. 102» romanı bu baxımdan 
istisna  hal  deyil.  Əsərin  quruluşu  dağınıq  təhkiyə  və  za-
man müstəvisi xaotik şəkildə düzümü ilə digər postmodern 
üslubda qələmə alınmış əsərlərdən fərqlənir. 
Aydın  Talıbzadənin  «Kəpənək  modeli. 102»  əsərində 
hadisələrin müxtəlif zaman kəsiyində inkişaf etdiyini mü-
şahidə edirik. Əsərdə hadisələrin zaman ardıcıllığı yoxdur. 
Postmodern romanlara xas zamanın ardıcıl nizamına qarşı 
biganəlik «Kəpənək modeli. 102» əsərində özünü göstərir. 
Hadisələr keçmişin indiyə, indinin keçmişə keçidində ger-
çəkləşir. 

---