Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 3,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ “ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ”, 2015, № 1 Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı
- XURŞİDBANU NATƏVANIN HƏYAT VƏ SƏNƏT DÜNYASI Açar sözlər
A.Şaiqin uşaq nağılları mövzusunda yazdığı əsərləri onun şifahi xalq ədəbiyyatına, xalqın adət-ənənəsinə, inamına olan marağını, mə- həbbətini göstərməklə yanaşı, eyni zamanda onun nağıllar əsasında əsər yaratmaq məharətini göstərmişdir. Nəticədə həm böyüklərin, həm də kiçiklərin zövqünü oxşayan maraqlı əsərlər meydana çıxmışdır. ƏDƏBİYYAT 1. Şaiq Abdulla. Seçilmiş əsərləri. Üç cilddə, III cild, Bakı, “Avrasiya Press”, 2005. 2. Azərbaycan folklor külliyyatı. Səkkiz cilddə, VIII cild, Bakı, “Nurlan”, 2008. 3. Azərbaycan ədəbiyyatı inciləri. On iki cilddə, I cild, Bakı, “Yazıçı”, 1985. 4. İsmayılov Y. Abdulla Şaiqin həyatı və bədii yaradıcılığı, Bakı, “Elm”, 1962. 5. Nəbiyev A. Azərbaycan uşaq folkloru. Bakı, “Elm”, 2002. Guntekin Musayeva INVARIANTS OF CHILDREN FAIRY TALES IN POETIC STORIES OF A.SHAIG Summary Children’s tales is one of the oldest genres of Azerbaijan folklore. Genre of children’s fairy tales play an important role in creative activity of A.Shaig.Them include his works such as: “Good Support”, “Tug-Tug Khanum”, “Fox’s Trick” and other short stories. All these works except “Tug-Tug Khanum” were written in allegorical style. Гюнтекин Мусаева ИНВАРИАНТЫ ДЕТСКИХ СКАЗОК В СТИХОТВОРНЫХ РАССКАЗАХ А.ШАИГА Резюме Одним из древнейших жанров устной литературы являются детские сказки. Жанр детских сказок играет важную роль в творчестве Абдуллы Шаига. К ним относятся такие его произведения, как «Хорошая спина», «Тык- тык ханум», «Хитрая лиса» и другие рассказов в стихах. Все эти произведения, за исключением «Тык-тык ханум», написаны в аллегорическом стиле. AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ “ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ”, 2015, № 1 Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı Alxan BAYRAMOĞLU Filologiya üzrə elmlər doktoru Bakı Dövlət Universiteti Alxan.memmedov@mail.ru XURŞİDBANU NATƏVANIN HƏYAT VƏ SƏNƏT DÜNYASI Açar sözlər: Xurşidbanu Natəvan, həyat, yaradıcılıq, lirika, çarizm Key words: Khurshudbanu Natavan, life, creativity, lirics, tsarism Ключевые слова: Хуршидбану Натаван, жизнь, творчество, лирика, царизм XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simalarından olan Xurşidbanu Natəvanın poeziyasında lirika M.P.Vaqif ənənələrinə da- yansa da, daha çox insanın daxili dünyasının «qəm karvanı»nı, bu qəmin bəşəri-fəlsəfi dərkinin mümkünsüzlüyünü ifadə edirdi. Elə lirizm də həmin ağırlıq və taleyin qaçılmaz oyunlarından doğurdu. Araşdırmalar onu da göstərir ki, Qarabağla (ümumən Qafqaz və Azərbaycanla) bağlı Rusiya imperiyasının apardığı məkrli qəsbkarlıq siyasətinin ilkin nəticələrini X.Natəvan şəxsi taleyində yaşamışdır. Daha doğrusu, həmin siyasətin günahsız qurbanlarından biri də taleyi vətəni Qarabağın, Şuşanın taleyi ilə oxşar olan Xurşidbanu xanımdır. Çünki Xurşidbanu Natəvanın şəxsi taleyi Qarabağ xanlığının çar Rusiyası tərəfindən siyasi və mülki-hüquqi cəhətdən mənimsənilməsi siyasəti ilə bağlı olmuş, ömrü boyu imperiya siyasətinin cürbəcür məkrli təzyiq və təqiblərinin ağırlığı altında ömür sürmüşdür. O, 15 avqust 1832-ci ildə Şuşada anadan olmuşdu. Bu zaman Mehdiqulu xanın ölümündən sonra onun varisi olmadıqda Qarabağ xanlığının (və xanının) bütün varidatı, ərazisi və malikanələri (daşınmaz əmlakı) dövlətin (Rusiyanın) xəzinə torpaqları sırasına qatılacaqdı. Ona görə əgər Xurşidbanu əslən Qarabağda yaşayan və bəy nəslindən olan bir adama ərə getmiş olardısa, Mehdiqulu xanın mülkləri onun qızından olan oğul nəvəsinin adına rəsmiləşdirilə bilərdi. Ancaq ədəbiyyatşünas alim Bəylər Məmmədovun apardığı araşdırmalarda göstərildiyi kimi: «Rəsmi yazışmalardan aydın olur ki, Xurşidbanunun xan nəslindən birinə ərə getməsi dövlətin (Çar Rüsiyasının – A.B.) Qafqazda ye- ritdiyi siyasətə uyğun gəlmirdi. Beləliklə də, Xurşidbanunun ərə getmək məsələsi şəxsi çərçivədən çıxaraq ictimai şəkil alırdı. Mütləqiyyətin xan ailəsinin işinə müdaxilə etməsi, aydındır ki, Xurşidbanunun xeyrinə deyildi. O, tanımadığı bir adama ərə getməklə xoşbəxt ola bilməzdi (1, 14-15). İşin tərsliyindən belə bir gərgin zamanda – 15 may 1845-ci ildə Mehdiqulu xan qəflətən vəfat etdi. Bu hadisə anası Bədircahan bəyimlə birlikdə faktiki olaraq arxasız qalan Xurşidbanu ilə izdivaca girmək cəhdlərinin getdikcə daha da qızışmasına, hətta bəzi məqam- larda etik normalar çərçivəsindən çıxaraq, müəyyən etirazlarla qarşı- lanmasına da gətirib çıxardı…» (1, 15-16). Öz növbəsində Çar Rusiyası üsul-idarəsi Xurşidbanuya qarşı cürbəcür siyasi, hərbi, hüquqi və iqtisadi təzyiqlərini getdikcə güclən- dirməyə başladı… Nəhayət, 1848-ci ildə gənc Xurşidbanu Qafqazın o zamankı canişini knyaz Voronsov-Daşkovun yavəri, əslən dağıstanlı Xasay xan Usmiyevə ərə getməyə razılıq verməyə məcbur edildi və 1850-ci ildə onların toyu oldu. Görünür, Bədircahan bəyimlə Voronsov-Daşkovun «sövdələş- mələrinə», daha doğrusu, bu məcburi izdivac «razılığına» uyğun ola- raq, «1848-ci ilin avqustunda… atasının mülkləri yenə də ömürlük olaraq Xurşidbanunun ixtiyarına keçdi. Bədircahan bəyimə isə ildə 1000 çervon təqaüd təyin edildi» (1, 20-21). Lakin hadisələrin sonrakı inkişafı göstərdi ki, bu, hələ son deyil, çar üsul-idarəsi Qarabağ xan- lığının mülklərindən öz caynaqlarını heç də tamamilə çəkməmişdi… Həmin izdivacdan övladları olsa da, nə Xasay xan, nə də Xur- şidbanunun taleyi onların üzünə gülmür. Keçirdiyi ruh düşkünlüyü, məruz qaldığı təzyiq və təqiblərə dözə bilməyən Xasay xan 1866-cı ildə Voronejdə özünə qəsd edir. Xurşidbanu 1869-cu ildə papaqçılıq sənəti ilə məşğul olan şuşalı Seyid Hüseynlə ailə qurur… Onun bu qərarı X.Natəvanla evlənəmyə can atan Qarabağ əsilzadələrinin qəzəbini coşdurur. Rəiyyətlə evlən- diyi üçün X.Natəvanı həcv edənlər də olur, müdafiəsinə qalxanlar da... Bütün bunlar azmış kimi, Natavanı qızı Xanbikəni varlı və yaşlı bir kişiyə ərə verməyə razı salmaq istəyənlər də olur. Lakin o, “...13 Yüklə 3,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|