Nizami adına ƏDƏBİyyat institutu

 
Səni kimdir sevən bica, qərənfil? 
Sənə mən aşiqi-şeyda, qərənfil! (5, 53). 
 
Bənövşənin gözəllik hikməti bənzərsiz və özgündür. Onun rəngi 
fələk, daha doğrusu, göy, səma rəngində olduğu kimi, özü də hər yanı 
tutmuşdur. O, baharın aşiqi, bahar şövqlü, bahar ətirlidir:  
 
Fələk rənginə bənzər bu bənövşə, 
Tutub səhraları hərsu bənövşə! (5, 55). 
 
Şeirdən məlum olur ki, X.Natəvan bənövşə gülünü bütün təbiəti, 
yəni  rəngi,  görkəmi,  təkliyi  (tənhalığı),  boynubüküklüyü,  qamətinin 
kaman kimi əyri olması, ətri və şairlə əsl aşiq, incə qəlbi, zərif təbiətli, 
ilahi  eşq  mücəssəməsi  hesab  edir.  Sanki  bütün  aşiqlərin  ruhunu, 
təbiətini bənövşə özündə cəmləndirmişdir. 
Məlum olduğu kimi, X.Natəvan şair olmaqla yanaşı, xeyriyyəçi, 
ictimai-mədəni  xadim  və  şeir-sənət  xiridarı,  himayəçisi  kimi  də 
məşhurdur. XIX əsrdə Şuşada fəaliyyət  göstərən «Məclisi-üns»  ədəbi 
məclisinə  himayədarlıq  və  rəhbərlik  etdiyi  kimi,  yenə  həmin  vaxtlar 
Şuşada məşhur şair və ensiklopedik zəka sahibi Mir Möhsün Nəvva-
bın rəhbərliyi ilə qurulan «Məclisi-fəramuşan», Şamaxıda Seyid Əzim 
Şirvaninin  rəhbərlik  etdiyi  «Beytüs-Səfa»  və  b.  ədəbi  məclislər,  on-
ların  üzvləri  ilə  qarşılıqlı  dostluq  və  yaradıcılıq  əlaqələri  saxlamış, 
daim  diqqət  mərkəzində  olmuşdur.  O,  ailə  həyatilə  bağlı  bir  müddət 
Tiflisdə yaşamalı olmuşdur. Həmin günlər Mir Möhsün Nəvvaba gön-
dərdiyi  mənzum  cavab  məktubunda  (5,  67)  öz  əhvalını  və  bəzi  qay-
ğılarını dilə gətirərək yazmışdı:  
 
Unutma sən duadan Natəvanı, 
Əlilü naxoşu, əfsurdə canı. 
Cənabında səva yoxdur gümanı, 
Əgər yaddan çıxam, bərbad oldum. 
 
Çox  yaxşı  ki,  Xurşidbanu xanım Natəvanın  şəxsiyyəti və  yara-
dıcılığı,  quruculuq  işləri, vətənpərvərliyi,  vətəndaşlığı  yaddan çıxma-
dı;  onun  yaradıcılıq  taleyi  və  xidmətləri  ədəbi-mədəni  tarixdə,  milli-
ictimai düşüncə və yaddaşda bərbad yox, abad oldu!.. 
 
 

---

ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Məmmədov Bəylər. Xurşidbanu Natəvan. Bakı, “Yazıçı”, 1983. 
2.
 
Məmmədov Bəylər. Natəvanın şair qohumları. Bakı, “Yazıçı”, 1989. 
3.
 
Məmmədov  Bəylər.  Ön  söz.  Xurşidbanu  Natəvan.  Əsərləri.  Bakı,  “Lider” 
nəşriyyatı, 2004. 
4.
 
Natəvan Xurşidbanu. Əsərləri. Bakı, “Yazıçı”, 1984. 
5.
 
Natəvan Xurşidbanu. Əsərləri. Bakı, “Lider” nəşriyyatı, 2004. 
6.
 
Qasımzadə Feyzulla. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Bakı, “Maarif”, 
1974. 
 
Alkhan Bayramoglu 
 
KHURSHUDBANU NATAVAN’S LIFE AND ART WORLD 
 
Summary 
 
Article is devoted to the life and activities of Khurshudbanu Natavan – one of 
the well-known representatives of 19
th
 century of Azerbaijan literature. Author pays 
attention  to  the  Khurshudbanu  Natavan’s  characteristic  points  of  life  which  is 
accompanied  by  political,  spiritual-psycological  pressures  and  various  privations, 
experiences. He shows that all of these were the result of political games which was 
held  by  personal  estate  of  Karabakh  Khan’s  to  government  property  after  tsarist 
Russia’s occupation of Azerbaijan, some of the aristocrats of Karabakh’s non-ethical 
attitude against Natavan and tragedies, scandals which was in the poetess’s life. 
In the poetry of Khurshudbanu Natavan, has been found its artistic expression 
with  high  mastery  both  events  in  the  social-human  content  which  happened  in  her 
personal life and put forward philosophical thoughts about the understanding of the 
world. In the article in addition to all these is analysed and highly appreciated self-
sacrifice,  faithfulness  in  love,  spiritual-moral  purity  of  lyrical  hero  of  the  poetess, 
also delicate and meaningful expression and other qualities of landscape lyrics in her 
activities. 
Also were talking about the Mrs. Natavan’s leadership and protection to the 
literary  council  –  “Majlisy-uns”  in  Shusha,  providing  Shusha  with  water  and  other 
social-cultural works.  
 
Алхан Байрамоглу 
 
ЖИЗНЬ И ТВОРЧЕСКИЙ МИР ХУРШИДБАНУ НАТАВАН 
  
Резюме 
 
Статья  посвящена  жизни  и  творчеству  одной  из  ярких  представитель-
ниц  азербайджанской  литературы  Хуршидбану  Натаван.  В  частности,  иссле-
дованы некоторые характерные черты творчества поэтессы в годы, прошедшие 
в  атмосфере  политического  и  нравственно-психологического  давления, 
сопровождаемые всевозможными лишениями и переживаниями. Показано, что 
все это было результатом политических интриг, разыгранных после оккупации 
царской  Россией  Карабаха,  когда  в  государственную  собственность  перешли 

---

принадлежавшие  карабахскому  хану  земли  и  поместья,  а  в  некогда  процве-
тающей семье поэтессы произошли скандалы и трагедии, что привело к ухуд-
шению отношения к ней некоторых карабахских дворян. 
В поэзии X.Натаван события ее частной жизни преломляются через приз-
му общественно-человеческих ценностей и философских размышлений о миро-
здании.  В  статье  исследуется  героическая  лирика  поэтессы,  ее  преданность 
своей любви, чистота ее помыслов, а также пейзажная лирика в ее творчестве, 
отличающаяся  своей  выразительностью  и  художественным  исполнением.  В 
статье также даны сведения о руководимом Х.Натаван в г. Шуше поэтическом 
меджлисе  «Меджлиси-Унс», и ее активной общественно-культурной деятельнос-
ти по улучшению благосостояния родного края: проведение водопровода и пр. 
 

---