8
6)
Füzulinin «Tərcümeyi-Hədisi-ərbəin» əsəri ilk dəfə kompleks
şəkildə tədqiqata cəlb edilmiş, onun mövzusu, nəşri tarixinə nəzər
salınaraq mətnşünaslıq baxımından araşdırılmış, Əbdürrəhman Caminin
əsəri ilə müqayisəli şəkildə öyrənilərək onun ideya-bədii xüsusiyyətləri,
dil-üslub və tərcümə özəllikləri aşkarlanmışdır;
7)
Füzulinin «Hədiqətüs-süəda» əsərinin orijinal, yoxsa tərcümə abidə
olması ilə bağlı mülahizələr ilk dəfə sistemli şəkildə nəzərdən keçirilmiş,
«Hədiqətüs-süəda»nın klassik tərcümə örnəyi olması «Rövzətüş-şühəda»
ilə müqayisədə çoxsaylı faktlar və elmi-nəzəri dəlillərlə əsaslandırılmışdır.
8)
«Hədiqətüs-süəda» əsəri ilk dəfə janr, mövzu, ideya, nəşr və
mətnşünaslıq məsələləri və tədqiq tarixi baxımından geniş və elmi
ardıcıllıqla araşdırılmış, abidə Hüseyn Vaiz Kaşifinin «Rövzətüş-şühəda»
əsəri ilə müqayisədə bədii quruluş, mövzu qaynaqları, dil və üslub, bədii
sənətkarlıq xüsusiyyətləri baxımından tədqiqata cəlb edilmiş, əsərdəki
nəzm parçaları dörd qrupda təsnif olunaraq geniş şərh edilmiş, bu əsasda
tərcümə və orijinalın malik olduğu fərqli xüsusiyyətlər göstərilmişdir;
9)
Füzulinin tərcümə yaradıcılığı, onun tərcümə əsərlərinin təsir
dairəsi, tərcümə tariximizdəki yeri haqqında sistemli elmi-nəzəri qənaətlər
irəli sürülmüşdür.
Tədqiqatın elmi-praktiki əhəmiyyəti. Füzulinin ədəbi irsi dönə-dönə
müxtəlif baxımlardan araşdırılmalıdır və hər bir yeni tədqiqat gələcəkdə
aparılacaq araşdırmalar üçün bir başlanğıcdır. Bu baxımdan dissertasiya
materialından və elmi qənaətlərdən, başlıca olaraq, Füzuli yaradıcılığı ilə
bağlı tədqiqatlarda və Azərbaycan tərcümə tarixi ilə əlaqədar araşdır-
malarda istifadə edilə bilər. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi materiallarının
və eləcə də bədii tərcümə tarixinin hazırlanmasında dissertasiyadakı mate-
rial və elmi qənaətlər xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Dissertasiyadan ali
məktəblərdə tədris olunan ədəbiyyat tarixi və eləcə də tərcümə nəzəriyyəsi
və tarixi kurslarında da geniş istifadə edilə bilər.
Tədqiqatın aprobasiyası. Dissertasiya işi Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun «Orta əsrlər
Azərbaycan ədəbiyyatı» şöbəsində yerinə yetirilmişdir. Müəllif dissertasi-
yanın əsas problem və müddəaları ilə bağlı 1996-cı ilin dekabrında Gənc
Alimlərin və Aspirantların Respublika konfransında, 1996-cı ilin noya-
brında Füzulinin 500 illiyi münasibətilə Beynəlxalq Füzuli simpoziumun-
da, 2001-ci ilin fevralında Tehranda keçirilən «İran Dünyası və Turan»
Beynəlxalq Seminarda, 2001-ci ilin iyununda «Ədəbi-nəzəri fikir iki əsrin
qovşağında» Respublika konfransında, 2002-ci ilin iyununda Tehranda
keçirilən I Beynəlxalq İranşünaslıq konfransında, 2007-ci il 24-25
9
oktyabrda AMEA-nın Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunda
keçirilən «Yaxın və Orta Şərq: dünəni, bu günü, sabahı» mövzusunda
Beynəlxalq Elmi Konfransda elmi məruzələrlə çıxış etmişdir. Tədqiqatın
məzmunu, başlıca nəticələri müəllifin müxtəlif illərdə çap etdirdiyi elmi
məqalə və monoqrafiyalarında öz əksini tapmışdır. Nəşr edilən məqalələ-
rin bir qismi Türkiyə və Rusiyada işıq üzü görmüşdür.
Tədqiqat işinin quruluşu. Dissertasiya işi giriş, üç fəsil, nəticə
və istifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
DİSSERTASİYANIN ƏSAS MƏZMUNU
Girişdə mövzunun aktuallığı, tədqiqatın obyekti, məqsəd və vəzifələri,
nəzəri əsası və metodologiyası müəyyənləşdirilir, tədqiqatın elmi yeniliyi,
elmi-praktiki əhəmiyyəti aydınlaşdırılır.
Dissertasiyanın birinci fəsli «Klassik Azərbaycan-türk ədəbiyyatın-
da bədii tərcümə və Füzuliyəqədərki tərcümə tarixinə bir nəzər» adla-
nır. Bu fəsil beş bölmədən ibarətdir. «Klassik Azərbaycan-türk ədəbiy-
yatında bədii tərcümə» adlanan
birinci bölmədə göstərilir ki,
tarixi kate-
qoriya və tarixi məfhum olan tərcümənin orijinal yaradıcılıqla qarşılıqlı
əlaqəsi müxtəlif dövrlərdə çeşidli məzmunda başa düşülmüşdür. Bu
baxımdan klassik tərcümə örnəkləri ilə müasir dövrün «adekvat» tərcümə-
lərini eyniləşdirmək elmi baxımdan doğru olmaz.
Çoxsaylı orta əsrlər bədii qaynaqları və müasir araşdırmalarla tanışlıq
göstərir ki, təkcə klassik Şərq, o cümlədən Azərbaycan-türk ədəbiyyatında
deyil, bütün dünya ədəbiyyatında «tərcümə» sözü tarixi anlamda başqa bir
dildə olan mətnin şərh, təfsir və izahını bildirmişdir.
1
Çünki tarixən «tər-
cümə» adı altında başa düşülən ədəbiyyatı biz indiki anlamda «təfsir»,
«şərh» və «adaptə edilmiş tərcümə» adlandırırıq. Həqiqətən də, həmin
dövrdə tərcümə milli üslub və düşüncə kimi dərk edildiyindən, klassik
Azərbaycan-türk abidələri çox vaxt başqa dildə olan əsərlərin tərcümə-
şərhindən, bəzən isə Azərbaycan variantından ibarət olurdu.
Müasir dövrün adekvat tərcümələrində orijinalın mətnini dəyişdir-
1
A.S.Levend. Türk edebiyatı tarihi, I c., Ankara, 1984, s. 80-83; M.Алексеев.
Проблема художественного перевода. Иркутск, 1931, s. 22-27; K.Чуковский,
Высокое искусство: о принципах перевода. М., 1964, s. 44-45; П.Топер.
Перевод художественный // Краткая Литературная Энциклопедия, т., V, М.,
1968, стр. 656-665