Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU

 
~ 35 ~ 
Verilmiş kod cədvəlinə əsasən hər bir triplet üçün uyğun gələn amin 
turşularını tapıb bizi maraqlandıran polipeptidin sahəsini tərtib edirik: 
Triptofan- asparagin- alanin- asparagin turşusu- serin. 
5.
 
Tədqiqat  göstərmişdir  ki,  verilmiş  məlumat  RNT-nin 
nukleotidlərinin  ümumi  miqdarının  34%-i  quaninin,  18%-i  urasilin, 
28%-i  sitozinin  və  20%-i  isə  adeninin  payına  düşür.  Sürəti  yuxarıda 
göstərilmiş  məlumat  RNT  olan  iki  zəncirli  DNT-nin  azot  əsaslarının 
faizlə tərkibini təyin edin. 
Həlli: 
Məsələnin  şərtində  mRNT-nin  nukleotidlərinin  %-lə  miqdarı 
verilmişdir. Buna əsasən iki zəncirli DNT molekulunun azot əsaslarını %-
lə  tərkibini  təyin  etmək  tələb  olunur.  Deməli  mRNT  aşağıdakı 
nukleotidlərdən ibarətdir: 
      
 
 
 
Q  U  S  A . 
Bu nukleotidlərə əsasən DNT molekulunun hər iki telini tərtib etsək, 
onda o aşağıdakı kimi olar: 
      
 
 
 
S  A  Q  T 
      
 
 
 
 |    |    |   | 
      
 
 
 
Q  T  S  A 
DNT molekulunun bir telində nukleotidlərin %-lə miqdarı mRNT-də 
olan  nukleotidlərin  miqdarı  ilə  eynidir.  Deməli,  DNT  molekulunun  ikinci 
telində  olan  nukleotidlərin  də  %-lə  miqdarı  birinci  teldə  olan 
komplementar  nukleotidlərin  miqdarı  ilə  eyni  olacaqdır.  Beləliklə,  iki 
teldən  ibarət  DNT  molekulunun  azot  əsaslarının  %-lə  tərkibi  aşağıda 
göstərilən qaydada hesablanmalıdır: 
      
 
 
A+T=38% + 38% = 76% 
      
 
 
Q+S= 62% + 62% = 124% 
 
 
    
Aşağıdakı məsələləri tələbələr sərbəst həll edirlər: 
1.
 
Polipeptid  zəncir  aşağıdakı  amin  turşulardan  ibarətdir:  alanin-
sistein-histidin-leysin-metionin-tirozin. 
Bu  polipeptid  zənciri  kodlaşdıran  DNT  sahəsinin  quruluşunu  təyin 
edin. 
2.
 
A-insulin  zəncirinin  başlanğıc  sahəsi  aşağıdakı  beş  amin 
turşusundan  ibarətdir:  Qlisin-izoleysin-valin-qlutamin-qlutamin.  İnsulin 
zəncirinin bu sahəsini kodlaşdıran DNT sahəsini təyin edin. 
3.
 
Xəstədə Fankon sindromu (sümük toxumasının  əmələ  gəlməsinin 
pozulması) zamanı sidiklə, məlumat RNT-nin aşağıdakı tripletlərinə uyğun 
gələn  amin  turşuları  ifraz  olunur:  AUA,  QUS,  AUQ,  USA,  UUQ,  UAU, 
QUU, AUU. 

---

 
~ 36 ~ 
Fankon  sindromu  üçün  xarakter  olub,  sidik  ilə  ifraz  olunan  amin 
turşularını təyin edin. 
4.
 
Verilmiş  zülalı  kodlaşdıran  DNT  sahəsindən  QATASTTATAAA 
QAS-  əgər  beşinci  və  on  üçüncü  nukleotidləri  (soldan)  kənar  etsək,  onda 
həmin zülalın quruluşu necə dəyişilər? 
5.
 
Zülalın quruluşunu kodlaşdıran DNT sahəsi aşağıdakı nukleotidlər 
ardıcıllığından ibarətdir: 
       
 
T A A S A Q A Q Q A S T A A Q . 
Əgər  10-cu  ilə  11-ci  nukleotidlər  arasına  sitozin,  13-cü  ilə  14-cü 
nukleotidlər  arasına  timin  və  nəhayət  axırda  quanin  ilə  yanaşı  daha  bir 
quanin  qoşularsa,  onda  zülalın  quruluşunda  hansı  dəyişilmələr  baş 
verəcəkdir? 
6.
 
Polipeptid  zənciri  kodlaşdıran  DNT  molekulunun  sahəsi  normal 
halda azot əsaslarının aşağıdakı ardıcıllığına malikdir: 
       
A A A A A S S A T A Q A Q A Q A A Q T A A  
Replikasiya  zamanı  soldan  üçüncü  adenin  zəncirdən  kənar 
olmuşdur.  
Normal  və  adeninin  kənar  edilməsindən  sonrakı  vəziyyətində 
verilmiş  DNT  sahəsi  ilə  kodlaşan  polipeptid  zəncirin  quruluşunu  təyin 
edin. 

---

 
~ 37 ~ 
II  HİSSƏ 
İRSİYYƏTİN  SİTOLOJİ  ƏSASLARI 
 
İrsi  informasiyaların  nəsillər  boyu  saxlanılması,  orqanizmin 
hüceyrəvi  quruluşa  malik  olması  və  onun  bölünməsi  sayəsində  mümkün 
olur. Buna görə də hər şeydən əvvəl hüceyrə haqqında elm – sitologiya ilə 
tanış  olmaq lazımdır. Hüceyrənin quruluşu və sonra hüceyrənin  mitoz və 
meyoz bölünməsini nəzərdən keçirək. 
 
Hüceyrə – həyatın  elementar  vahididir 
Bütün canlı orqanizmlər hüceyrələrdən təşkil olunmuşdur. Hüceyrə 
canlı orqanizmlərin əsas quruluş və funksional vahid olmaqla, orqanizmin 
ən kiçik ölçü vahididir. 
Hüceyrənin öyrənilməsi tarixi XVII əsrin II yarısında  mikroskopun 
kəşfi  ilə  əlaqədardır.  Hüceyrə  termini  ilk  dəfə  ingilis  fiziki  Robert  Huk 
tərəfindən  1665-ci  ildə  elmə  gətirilmişdir.  O,  mantarın  en  kəsiyinə 
böyüdücü linza ilə baxdıqda orada çoxlu xana olduğunu müşahidə etmiş və 
onu  hüceyrə  adlandırmışdır.  Belə  müşahidələr  sonralar  N.Qryu  və 
A.Malpigi tərəfindən müxtəlif bitkilərdə aparılmışdır. 1674-cü ildə isə Van 
Levenhuk  bir  hüceyrəli  orqanizmləri  kəşf  etdi  və  hüceyrənin  daxilində 
nüvəni aşkar etdi. 
Hüceyrəni öyrənən elm sahəsi sitologiya (yunanca sitos-hüceyrə və 
loqos-elm)  adlanır.  Müasir  sitologiya  hüceyrələrin  mikroskopik  və 
ultramikroskopik  quruluşundan,  onların  funksiyasından,  inkişafından, 
kimyəvi təşkil xüsusiyyətlərindən, özünü törətməsi, regenerasiyası, mühitə 
uyğunlaşmasından bəhs edən elmdir. 
Hüceyrəni  öyrənmək  üçün  əsas  tədqiqat  metodu  mikroskopiya 
adlanır.  Bu  məqsədlə  müxtəlif  mikroskoplardan  istifadə  edilir.  Müasir 
dövrdə  müxtəlif  tipli  işıq  mikroskopları  ilə  yanaşı,  yüz  min  dəfələrlə 
boyütmək  imkanı  verən  elektron  mikroskoplarından  da  istifadə  edilir. 
Bioloji  işıq  mikroskopu  ilə  aralarındakı  məsafə  ancaq  0,2  mikron,  bəzən 
isə  0,1  mikrondan  az  olmayan  strukturları  görmək  olar.  Elektron 
mikroskopu ilə aralarındakı məsafə 5-10A
0
 olan strukturlar aşkar olunur. 
Hüceyrə  plazmatik  membranla  əhatə  olunmuş  sitoplazma  və  onun 
daxilində  yerləşən  nüvədən  ibarətdir.  Çoxhüceyrəli  orqanizmlərin 
hüceyrələri  müxtəlif  orqan  və  toxumalarda  yerinə  yetirdikləri  spesifik 
funksiyaları  ilə  müəyyən  olunan  formasına  ölçüsünə  və  quruluşuna  görə 
müxtəlifdirlər. Ölçüsünə görə hüceyrələr çox müxtəlif ölçüdə ola bilərlər. 
Bütün hüceyrələr, adətən mikroskopik ölçüyə malikdirlər. Müstəsna olaraq 

---