Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
~ 169 ~ birinin genomu A, digəri B ilə işarə edilsə, alınan hibrid AB hər iki növün genomuna malik olur. Bu cür kombinasiya amfihaploid və allodiploid adlandırıla bilər. AB amfihaploidlərində xromosom kompleksləri iki dəfə artdıqda AABB amfidiploid və ya allotetradiploid meydana gəlir. Bu dediklərimizi çovdarla buğda arasında gedən hibridləşmədə izah edək. Çovdarla (14 xromosom) buğdanın (14 xromosom) çarpazlaşdırılmasından alınan çovdar-buğda hibridində hər iki növün genomu iştirak edir. Qeyd etməliyik ki, hər iki növün genomunda xromosomların sayı eyni isə də lakin onlar bir-birindən fərqlənirlər, yəni xromosomlar homologiya təşkil edə bilmirlər. Əgər ikinci nəsil hibridinin (AABB) somatik hüceyrələrində 28 xromosom (14-ü çovdardan, 14-ü isə buğdadan) olarsa, belə hibrid meyoz prosesində hər növün, məs., çovdarın AA özünəməxsus bivalentləri (7+), buğdanın özünəməxsus bivalentləri (7+7) meydana gəlir. Bu diploid kompleksli qametlər arasında mayalanma getsə, 28 xromosoma malik yeni bir növün AABB əmələ gəlməsinin başlanğıcı qoyulur. Əgər gələcəkdə AABB hibrid 14 xromosoma malik başqa bir növlə də (CC) çarpazlaşarsa, onda AABBCC genotipli bir yeni forma da meydana gələ bilər və onun genotipində biz 42 xromosom müşahidə edərik. Təbiətdə bu qayda üzrə də yeni növlər meydana gəlmiş olur. Qeyd etməliyik ki, hibridlərdə xromosom dəstinin artması yeni növə başlanğıc versə də, lakin o, təbii növ olmaq üçün təbii seçmənin sınaqlarından keçməlidir. Buğda-çovdar hibridləri həm buğdanın, həm də çovdarın tam xromosom kompleksinə malik olur və hər iki valideynin xassələrini daşıyır. Deməli, allopoliploidiya yolu ilə yeni bitki növü əldə etmək mümkündür. Q.D.Karpeçenkovun turp ilə kələm arasında apardığı hibridləşdirmədən aldığı poliploidlər də çox maraqlıdır. Karpeçenko iki müxtəlif cinsə mənsub olan turp (Raphanus) ilə kələmi (Brassica) çarpazlaşdırmışdır. Hər iki növün somatik hüceyrələrində diploid xromosom sayı (2n) 18-dir. Lakin bu xromosomlar morfoloji cəhətdən bir- birindən fərqlənir. Buna görə də turpun genomunu R, kələminkini B ilə göstərdikdə, onlarda əmələ fələn birinci nəsil bibrid xromosom kompleksini RB kimi yaza bilərik. Amfidiploidi isə RRBB şəklində yazmaq olar. Uzaq növlərin xromosomları bir-birilə konyuqasiya etmədiyindən birinci nəsil (9R+9B) bivalentlər yarada bilmədiyindən normal qametlər yaranmır və dölsüzlük meydana çıxır. Lakin meyozda 18 xromosomu olan qametlərin yaranma ehtimalı olduğundan həmin qametlərin mayalanmasından 36 xromosomu olan bitkilər əmələ gələ bilir. ~ 170 ~ Artıq 36 xromosomu olan RRBB hibriddə turpun xromosomları öz aralarında 9 bivalent RR kələmin də xromosomları 9 bivalent BB əmələ gətirə bilər. Bu cür bivalentlərdən əmələ gələn qametlər mayalandıqda tetraploid orqanizmlər RRBB meydana gəlir. Rafano-brassica hibridinin qınları valideyn formalarına görə aralıq xarakter daşıyır. Ilk hibridin qınları kiçik olur. təbiətdə bu qayda üzrə allopoliploidlər meydana gəlir. Əsasən bütün hibridlər diploid vəziyyətdə dölsüz-steril olur. lakin bunların genomlarını iki dəfə artırdıqda A+Bx2=AABB hibrid fertil olur. İkinci növün çarpazlaşmasından alınan amfidiploid hibridi yenidən başqa bir növ C ilə çarpazlaşdırdıqda mürəkkəb alloheksapoliploid (A+B+C) meydana gəlir. Mürəkkəb allopoliploidlərdə meyoz prosesi gedərkən avtosintez və allosintez hadisəsini nəzərə almaq lazımdır. Avtosintezdə AABB kariotipində A genomu ilə A genomu arasında, B genomu ilə B genomu arasında konyuqasiya gedir. Allosintezdə isə müxtəlif növlərin genomları arasında, məs., A genomu xromosomları ilə B genomun xromosomları arasında konyuqasiya baş verir. Allosintez hadisəsi göstərir ki, həmin növlər vahid başlanğıcdan əmələ gəlmişlər. Allopoliploidiyanın təbiətdə və kənd təsərrüfatında müəyyən əhəmiyyəti vardır. Aneuplodiya və ya heteroploidiya Yuxarıda öyrəndik ki, normal avtopoliploidiya və allopoliploidiya əsas xromosom komplekslərinin – genomlarının dəfələrlə artması sayəsində meydana gəlir. Lakin belə poliploidiya formaları da vardır ki, onlarda həmişə nüvədə xromosomlar dəfələrlə artır. Bəzən əsas genomlara bir və ya bir neçə xromosom əlavə olunur, yaxud da bir və ya bir neçə xromosom azalır. Buna səbəb ayrı-ayrı xromosom cütlərinin mitoz prosesində düzgün aparılmaması və qütblərə normal çəkilməməsidir. Bu hal meyoz prosesində də baş verir. Meyozda homoloji xromosomlar bivalentlər əmələ gətirdikdə cütlərin bəziləri bir-birindən ayrılmayaraq əmələ gələn hüceyrələrdən birində qalır, o birinə isə bu qədər əskik xromosom düşmüş olur. beləliklə meydana gələn poliploidiyaya aneuplodiya və ya heteroploidiya deyilir. Əgər əmələ gələn qametlərdən birinə bir xromosom artıq düşərsə (n+1) həmin qametlə normal qamet arasında mayalanma getdikdə əmələ gələn ziqot 2n+1 xromosom kompleksinə malik olur. belə orqanizm trisomik adlanır. Əksinə bir xromosomu çatımayan qamet (n-1) normal Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|