Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU

 
~ 186 ~ 
görə  homoziqot  olacaqdır.  Onların,  yəni  albinos  bitkilərin  populyasiyada 
tezliyi  q
2 
= 
  = 
  =  0,0025  -  ə  bərabərdir.  Onda  a  resessiv  geninin 
populyasiyada 
tezliyi 
- 
na 
bərabər 
olacaqdır. 
Beləliklə, 
q=
=0,05.  Məlum  olur  ki,  populyasiyada  a  geninin  tezliyi  0,05-ə 
bərabərdir. 
2.
 
Ümumi  albinosluq  (dərinin  ağ  rəngliliyi,  dəridə  tük 
soğanaqları  və  torlu  qişanın  epitelisində  melanin  piqmentinin 
olmaması) resessiv autosom əlamət kimi nəslə ötürülür. Bu xəstəliyin 
rastgəlmə  tezliyi  1:20000  olan  nisbətindədir  (A.  Myunsinq,  1967;  K. 
Ştern,  1965).  Populyasiyada  olan  heteroziqotların  miqdarını 
hesablayın. 
Həlli: 
Məsələnin  şərtindən  aydın  olur  ki,  albinosluq  resessiv  autosom 
əlamət  kimi  gələcək  nəslə  ötürülür.  Burada  1:20000  nisbəti  q
2
-dır. 
Beləliklə a geninin tezliyi q=
 = 
 olacaqdır. a geninin tezliyi 
aşağıdakı kimi hesablanır: 
    
 
 
 
p=1-q;  p = 1 - 
 =
  
Populyasiyada heteroziqotların miqdarı 2pq-yə bərabər olacaqdır: 
    
 
 
 
2pq = 2 x 
 x 
 =   . 
Alınmış bu rəqəmi faizlə ifadə etsək, onda 1,4% alarıq. 
3.
 
Lal-karlıq  anadangəlmə  karlıqla  əlaqədardır  ki,  bu  da  nitqin 
mənimsənilməsinin  qarşısını  alır.  Bu  anomaliya  autosom  resessiv 
əlamət  kimi  nəslə  ötürülür.  Xəstəliyin  orta  rastgəlmə  tezliyi  müxtəlif 
ölkələrdə  fərqlidir.  Avropa  ölkələri  üçün  bu  xəstəliyin  rastgəlmə 
tezliyi  2:10000-ə  bərabərdir  (V.P.Efroimson,  1968).  8000000  əhalisi 
olan  rayonda  adamların  lal-karlığa  görə  heteroziqotların  mümkün 
olan sayını təyin edin. 
Həlli: 
Avropa ölkələrində lal-karlıq xəstəliyinin rastgəlmə tezliyi 2:10000-ə 
bərabər  olduğu  məsələnin  şərtində  verilir.  Bunu  bildikdən  sonra  8000000 
əhalisi  olan  rayonda  adamların  lal-karlığa  görə  heteroziqotların  mümkün 
olan  sayını  təyin  etmək  tələb  olunur.  Bu  anomaliya  autosom  resessiv 
əlamət kimi (a) nəslə ötürülür. Deməli, a geninin tezliyi q=
 = 0,014 
olacaqdır.  a  geninin  tezliyi  isə  aşağıdakı  kimi  hesablanır:  p=1-q;  p=1-
0,014=0,986. 
Populyasiyada heteroziqotların miqdarı 2pq-yə bərabərdir, onda  

---

 
~ 187 ~ 
2pq = 2 x 0,986 x 0,014 = 0,028. 
İndi  də  8000000  əhalisi  olan  rayonda  adamların  lal-karlığa  görə 
heteroziqotların mümkün olan sayını aşağıdakı kimi hesablamaq lazımdır: 
8000000:10000 x 0,0028 = 22,4. 
4.
 
Fruktoruziya  xəstəliyi  (fruktoza  qəbulunun  zəifləməsi  və 
sidikdə  onun  miqdarının  artması)  subkliniki  olaraq  meydana  çıxır. 
Mübadilə  defekti  qidadan  fruktozanı  xaric  edən  zaman  azalır. 
Xəstəlik  autosom-resessiv  olaraq  nəslə  ötürülür  və  onun  rastgəlmə 
tezliyi  7:1000000-a  bərabərdir.  Populyasiyada  olan  heteroziqotların 
miqdarını hesablayın. 
Həlli: 
Məsələnin  şərtinə  görə  xəstəliyin  rastgəlmə  tezliyi  7:1000000-ə 
bərabərdir.  Bu  baxımdan  populyasiyada  heteroziqotların  rastgəlmə 
tezliyini  müəyyən  etmək  tələb  olunur.  Bizə  məlumdur  ki,  bu  xəstəlik 
autosom-resessiv əlamət kimi (a) nəslə ötürülür. Deməli, a geninin tezliyi 
q = 
 = 0,0026 olacaqdır. 
a  geninin  tezliyi  isə  aşağıdakı  kimi  hesablanır:  p=1-q;  p=1-
0,0026=0,9974. 
Populyasiyada heteroziqotların miqdarı 2pq-yə bərabərdir, onda  
2pq = 2 x 0,0026 x 0,9974 = 0,0052 olacaqdır. 
5.
 
Populyasiyanın  fərdlərinin  80%-i  AA  genotipinə  və  20%-i  aa 
genotipinə  malikdir.  Populyasiyada  tarazlıq  yarandıqdan  sonra  AA, 
Aa və aa genotiplərin vahidə görə rastgəlmə tezliyini təyin edin. 
Həlli: 
Nəzərə  alınmalıdır  ki,  A  allelinin  (p)  A=0,8,  lakin  a  allelinin  tezliyi 
(q)  a=0,2-dir.  Hardi-Vanberq  qanununa  uyğun  olaraq  populyasiyada 
genotiplərin  aşağıdakı  nisbəti  müəyyən  edilir:  p
2
=0,8
2
=0,644;  2pq=2  x 
0,8x0,2=0,32; q
2
=0,2x0,2=0,04. Onda 0,64AA+0,32Aa+0,04aa olar.  
Beləliklə, AA genotipinin tezliyi (p
2
) = AA = 0,64,  yaxud 64%, Aa 
genotipinin  tezliyi  (2pq)=Aa=0,32,  yaxud  32%  və  aa  genotipinin  tezliyi 
(q
2
)=33=0,04, yaxud 4%-ə bərabər olacaqdır. 
6.
 
İnsan  poopulyasiyasında  51%,  yaxud  0,51  qəhvəyi  gözlü, 
amma  49%,  yaxud  0,49  göygöz  adama  təsadüf  edilir.  Qəhvəyi 
gözlülük  geni  göy  gözlülük  geni  üzərində  dominantlıq  edir.  Deməli, 
51% 
qəhvəyi 
gözlülər  içərisində  həm  homoziqotlar,  həm 
heteroziqotlar  ola  bilər.  Homoziqot  və  heteroziqotların  rastgəlmə 
tezliyini təyin edin. 
Həlli: 

---

 
~ 188 ~ 
Bir halda ki, göygözlülərin genotipinin tezliyi aa-dır, yaxud q
2
=0,49, 
onda  göygözlülük  geninin  tezliyi 
  =  0,7  olacaqdır.  Belə  ki,  p+q=1, 
onda  qəhvəyigözlülük  geninin  tezliyi  p=1-0,7=0,3  olmalıdır.  Dominant 
homoziqotların tezliyi isə p
2
=0,3
2
=0,09, yaxud 9% olacaqdır. Beləliklə, p-
nin  tezliyi  və  q-nün  tezliyini  bilərək  heteroziqotların  tezliyini,  daha 
doğrusu,  2pq-nü  müəyyən  etmək  olar:  2pq=2  x  0,3  x  0,7=0,42,  yaxud 
42%. 
Beləliklə,  populyasiyanın  tərkibi  aşağıdakı  kimi  olacaqdır:  9% 
qəhvəyigözlü  homoziqot,  42%  qəhvəyigözlü  heteroziqot  və  49%  göygöz 
homoziqot. 
7.
 
Şəhərdə  doğulmuş  27312  uşaqdan  32-si  aa  resessiv  xəstəlik 
forması  ilə  doğulmuşdur.  Təzə  doğulmuş  uşaqlar  arasında  aa 
genotipinin  tezliyini  onluq  kəsrlə  ifadə  etməklə  müəyyənləşdirmək 
lazımdır.  Təzə  doğulmuş  nə  qədər  uşağa  aa  genotipi  ilə  bir  uşağın 
düşdüyünü təyin etmək vacibdir. 
Həlli: 
Məsələnin şərtindən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, təzə doğulmuş 
uşaqlar  arasında  aa-nın  tezliyi  aşağıdakı  qaydada  hesablanmalıdır: 
32:27312=0,00117.  Onda  ikinci  suala  cavab  vermək  üçün  belə  bir 
hesablama  aparılmalıdır: 
  = 
,  yaxud  bunu  yuvarlaq  şəkildə 
göstərmək olar:   . 
Aşağıdakı məsələləri tələbələr sərbəst həll edirlər: 
 
1.
 
Qaramalda  şothorn  cinsində  qırmızı  rəng  ağ  rəng  üzərində 
natamam  dominantlıq  edir.  qırmızı  rəngli  qaramalın  ağ  rənglilərlə 
çarpazlaşmasından  alınan  hibridlər  çal  rəngli  olmuşdur.  Şothorn  cinsini 
yetişdirmək  üçün  ixtisaslaşdırılmış  xüsusi  rayonda  4169  qırmızı  rəngli, 
3780 çal rəngli və 756 ağ rəngli heyvan qeydə alınmışdır. Bu rayonda olan 
qaramalda qırmızı və ağ rəng genlərinin rastgəlmə tezliyini aşkar edin. 
2.
 
Ayrılmış  84000  çovdar  bitkisindən  210-u  albinos  olmuşdur. 
Bunlarda rr resessiv gen homoziqot vəziyyətindədit. Albinosluq  əlamətini 
daşıyan heteroziqot bitkilərin, həmçinin R və r allellərin rastgəlmə tezliyini 
hesablayın. 
3.
 
Populyasiyada  64%  homoziqot  AA,  4%  homoziqot  aa  və  32% 
heteroziqot  qeydə  alınmışdır.  Buna  əsaəsn  p-nin  (A  alleli)  və  q-nün  (a 
alleli) tezliyini müəyyən etmək tələb olunur. 
4.
 
26000  uşaq  arasında  resessiv  xəstəliyə    tutulmuş  11  dəstə  aşkar 
edilmişdir.  Xəstəliyin  yayılmasını  və  populyasiyanın  genetik  quruluşunu 

---