Nuklein turşularinin kimyəvi quruluşU

 
~ 195 ~ 
Cədvəl 12 
ABO sistemli qan qruplarının və allellərin müxtəlif insan  
Populyasiyasında yayılması 
Populyasiyalar 
Qan qruplarının sıxlığı 
(%-lə) 
Allel genlərin sıxlığı 
(vahidin hissəsi) 
O 
A 
B 
AB 
J
A 
J
B 
J
0 
Amerika hinduları 
(Toba) 
Avstraliya aborigenləri 
Eskimoslar (ABŞ) 
İngilislər (London) 
Almanlar (Berlin) 
İtaliyanlar (Siciliya) 
Çinlilər (Xunya-xer-nu) 
Hindlilər (Qoa) 
 
 
98,5 
48,1 
41,1 
47,9 
36,5 
45,9 
34,2 
29,2 
 
 
1,5 
51,9 
53,8 
42,4 
42,5 
33,4 
30,8 
26,8 
 
0 
0 
3,5 
8,3 
14,5 
17,3 
27,7 
34,0 
 
0 
0 
1,4 
1,4 
6,5 
3,4 
7,3 
10,0 
 
0,007 
0,305 
0,333 
0,250 
0,285 
0,213 
0,220 
0,208 
 
0 
0 
0,027 
0,050 
0,110 
0,118 
0,201 
0,254 
 
0,993 
0,694 
0,642 
0,692 
0,604 
0,678 
0,587 
0,540 
 
Vaxtilə  Asiya  ölkələrində  vəba  və  çiçək  çox  yayıldığından  başqa 
allelərə nisbətən J allelinin sıxlığı artmışdır. 
Qan  qrupları  üzrə  polimorfizmi,  oraqvarı  hüceyrə  anemiyasının  və 
bir  sıra  digər  əlamətlərin  nə  dərəcədə  yayılması  populyasiya  üsulu  ilə 
öyrənilmişdir. 
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cədvəl 13 
İnsanlarda bəzi morfoloji əlamətlərin bir yumurta və müxtəlif yumurta 
əkizlərində diskordantlığın (oxşamamazlığın) müqayisəsi 
Əlamətlər 
Diskordantlığın sıxlığı, %-lə 
BƏ 
MƏ 
Gözün rəngi 
Saçın            „         „ 
Dərinin          „         „ 
Saçın forması 
Qaşların        „         „ 
Burunun        „         „ 
Dodağın        „         „ 
Qulağın         „         „ 
Papilyar xətlər 
 
0,5 
3,0 
0,0 
0,0 
0,0 
0,0 
0,0 
2,0 
8,0 
72 
77 
55 
21 
49 
65-70 
35 
80 
60 
 
Cədvəldən    məlum  olur  ki,  bütün  əlamətlər  üzrə  diskordantlıq  BƏ-
lərinə  nisbətən  MƏ-lərin  cütləri  arasında  daha  çox  olur.  Hətta,  patoloji 

---

 
~ 196 ~ 
əlamətlər  və  anomaliyalar  öyrənildikdə  də  BƏ-lərin  cütləri  ilə  MƏ-lərin 
arasındakı  oxşarlıq  dərəcələrinin  (konkordantlığın)  müxtəlifliyi  aşkara 
çıxarılmışdır. 
Cədvəldən  məlum  olur  ki,  BƏ  cütlərində  öyrənilən  əlamətlərə  görə 
oxşarlıq MƏ-nə nisbətən daha çoxdur. 
Bu  faktlarda  BƏ-nin  eyni  genotipdə  olmaları  və  ümumiyyətlə, 
genetik faktorlarının rolu bir daha aydın göstərilir. Buradan aydın görünür 
ki, genotiplər eyni olduqca öyrənilən anomaliyaların sıxlığı da artır. Yaxın 
qohum  evlənmələrində  genotiplər  müəyyən  dərəcədə  eyniləşməyə  doğru 
getdiyindən anomaliyaların da sıxlığı arta bilir. 
 
İnsanda qanın xassələrinin irsiyyəti 
 
 İnsanda  qanın  irsi  xüsusiyyətləri  onun  tərkibində  A  və  B 
antigenlərinin  olub-olmamasından  asılıdır.  İnsanda  qan  dprd  qrupa 
bölünür: 
O və ya I qrup qan eritrositlərində heç bir antigen və ya aqlütinogen 
olmur, lakin qan plazmasında hər iki antitellər (aqlütininlər – α və β) olur. 
A  və  ya  II  qrup  qan  eritrositlərində  bir  antigen  (aqlütinogen)  A, 
plazmada isə β antiteli (aqlütinini) olur. 
B  və  ya  III  qrup  qan  eritrositlərində  antigen  (aqlütinogen)  B, 
plazmada isə α antiteli (aqlütinin) olur. 
AB və ya IV qrup qanın eritrositlərində hər iki antigen (aqlütinogen) 
A və B olur, lakin plazmada antitellər (aqlütininlər) α və β olmur. 
Bu deyilənlər aşağıdakı cədvəldə verilmişdir: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cədvəl 14 
Qan qrupları 
Antigen (aqlütinogen) 
Antitel (aqlütimin) 
O (I) 
A (II) 
B (III) 
AB (IV) 
- - - - - - - - 
A 
B 
A, B 
α, β 
β 
α 
- - - - - - - 
 
Qan köçürmədə üzə çıxan çətinlik də qanın tərkibi ilə əlaqədardır. A 
antigeni olan qan qrupunu α antiteli olan qan qrupuna köçürmək olmaz, B 
antigeni olan qan qrupunu isə β antiteli olan qan qrupuna köçürmək olmaz. 
Çünki A antigeni α antiteli ilə, B antigeni isə β antiteli ilə aqlütinasiya edir. 
I  qan  qrupunda  heç  bir  antigen  yoxdur,  hər  iki  antitel  var.  II  qrupda  A 
antigeni, III qrupda B antigeni, IV qrupda A və B antigenləri olduğundan 
bunların heç birini I qrupa köçürmək olmaz. Digər qruplar üçün də bu cür 

---

 
~ 197 ~ 
izahat aparmaq olar.  
Cədvəl 15 
Qan qrupları 
Qan verə bilər 
Qan ala bilər 
I 
II 
III 
IV 
I, II, III, IV 
II, IV 
III, IV 
IV 
I 
I, II 
I, III 
I, II, III, IV 
 
İnsanlarda qan qrupları üç allel genlə müəyyən olunur: J
0
, J
A
, J
B
 . J
0
 
resessiv,  J
A
  və  J
B
  isə  dominantdır.  Lakin  bu  dominantlıq  kodominant 
tipindədir. 
I qrup homoziqot J
0
J
0
; 
II qrup homo və heteroziqot J
A
J
A
, J
0
J
A
; 
III qrup homo və heteroziqot J
B
J
B
,  J
B
J
o
; 
IV  qrup  hər  iki  dominant  genə  görə  heteroziqot  J
A
  J
B
  genotipində 
olur. 
Valideynlərin  qan  qrupunu  təyin  etməklə  uşaqların  qan  qrupunu 
müəyyən etmək olar. Bundan bəzən tibbi ekspertizada valideynliyi təsdiq 
etmək üçün istifadə edilir: 
 
 
 
 
 
 
 
 
        
 Cədvəl 16 
Valideynlər 
Uşaq 
Ata 
Ana 
Ola bilər 
Ola bilməz 
I (J
0
J
0
) 
I (J
0
J
0
) 
I (J
0
J
0
) 
I (J
0
J
0
) 
II (J
A
J
A
, J
A
J
0
) 
II (J
A
J
A
, J
A
J
0
) 
II (J
A
J
A
, J
A
J
0
) 
III(J
B
J
B
, J
B
J
0
) 
IV (J
A
J
B
) 
I (J
0
J
0
) 
II (J
A
J
A
, J
A
J
0
) 
III (J
B
J
B
, J
B
J
0
) 
IV (J
A
J
B
) 
II (J
A
J
A
, J
A
J
0
) 
III (J
B
J
B
, J
B
J
0
) 
IV (J
A
J
B
) 
III (J
B
J
B
, J
B
J
0
) 
IV (J
A
J
B
) 
I 
I, II 
I, III 
II, III 
I, II 
I, II, III, IV 
II, III, IV 
I, III 
II, III, IV 
II, III, IV 
III, IV 
II, IV 
I, IV 
III, IV 
-- 
I 
II, IV 
I 
 
Qan qruplarının irsiyyətinə aid izahlı məsələlər.  
 
1.
 
II  qan  qrupuna  malik  ananın  I  qan  qrupuna  malik  uşağı 
vardır. Atanın mümkün olan qan qrupunu təyin edin. 
Həlli: 
Məsələnin  şərtinə  görə  II  qan  qrupuna  malik  ananın  I  qan  qrupuna 
malik  uşağı  olmuşdur.  Bu  halda  atanın  mümkün  olan  qan  qrupunu 
müəyyən etmək tələb olunur. Bunun üçün məsələni iki varianta həll etmək 

---