Umuman, baxs munozara yuli bilan turli ijtimoiy muammolarni xal kilish masalasiga
74
tinglovchilarning uch foizigina dukonlardan yukorida targibot kilingan narsalarni xarid
kilganlar. Boshka bir ayellar guruxiga esa aynan shu mavzuda munozaralar utkazish sharoiti
yaratilgan. Keyingi kuzatishlarning kursatishicha, munozara katnashchilaridan 32% usha
ozik-ovkat maxsulotlariga nisbatan uz fikrlarini uzgartirganlar va taklif etilgan
maxsulotlarni xarid kila boshlaganlar.
Ilmiy
nuktai nazardan olib karaganda, munozaralarning moxiyati va axamiyati
kuydagilarda izoxlanadi:an
’anaviy ma’ruza tinglovchilari tanishtirilayotgan muammoga
nisbatan taxminan bir xil neytral mavkeni bildiradilar, ya
’ni shu mavzu yuzasidan uzida
tugri fikr mavjud bulgan sharoitda ma
’ruzachining (xam) bildirayotgan fikrlarini
ishonchlirok va asoslanganrok, deb xisoblab, mavzu yuzasidan
shaxsiy fikrini past
baxolaydi. Agar bayon etilayetgan fikrlar mutlako yangi bulsa, uning moxiyatiga tula
tushunib yetish va tushunish kiyin, degan ma
’noda yana fikriy pasayish yuzaga keladi.
Fikrlar tuknashuvini takozo kiluvchi munozarada esa karama-karshi yoki monand
fikrlarning borligini anglash xam shaxsda ushbu fikrlarga nisbatan ancha faol mavkeni
shakllantiradi.
Munozaraning kanday yakunlanishidan kat
’iy nazar, ya’ni unda fikrlar kesishmasligi xam
mumkin yeki ularda ma
’lum
uygunlik bulishi kuzatiladi, bunda nima bulganda xam
baxsning mazmuni shaxsning ijtimoiy tasavvurlari va karashlarida mustaxkam urnashadi
xamda xotirada koladi. Baxsli munozaraning predmeti yoki obyekti sifatida maxsus tarzda
tanlab olingan muammo yoki amaliy faoliyatda uchraydigan turli xodisalar va karama-
karshi goyalar kabul kilinishi mumkin. Masalan, 50-yillarda ingliz shifokorlari Maykl va
Enid Bamintlar psixoterapevtlar seminarini tashkil etib, munozara va muxokamaning
amaliy axamiyatini isbotlashgan. Ular xar kuni klinikadagi vrachlarning tuplanishlari va
kundalik amaliyotlarida
ruy bergan xodisalar, faktlar xakida ma
’lumotlar berib, keyin
bildirilgan fikrlar uzaro muxokama kilingan. Shu tufayli turli shifokorlar tajribasida tabiy
xisoblangan «uzbilarmonchilik» ning oldi olingan va xozirgacha saklanib kolgan «5-
dakikalik»shifokorlar yigini paydo bulgan. Shifokorlar uzaro fikr almashinishlari tufayli
ma
’lum umumiy foydali karorlarga kelishlari tibbiyot ilmi va amaliyotining rivojiga ijobiy
ta
’sir kursatgan.
Xar kanday sharoitda xam shaxsning uz boshidan kechirganlarini uzgalarga ayta olishi va
boshka fikrlarni kabul kila olishi katta ijtimoiy axamiyatga ega. Usha Garb mamlakatlarda
keng tarkalgan «T-gurux»lar metodi xam aynan turli xayotiy kazuslarni taxlil kilish
vositasida fikrlar uygunligiga erishish va shaxsni tarbiyalash imkoniyatini yaratadi.
Munozara metodlarining ijtimoiy psixologik axamiyati shundaki, ular xar bir shaxsning uz
nuktai nazarini taxlil kilishga imkon yaratib, undagi tashabbuskorlik,
xamda uz akliy
potensiallaridan tulik foydalanish imkoniyatini beradi. Ya
’ni ushbu turkum metodlarining
vazifalari xam uning axamiyatli maksadlaridan kilib chikadi: a.) munozara kanatishchilarini
real vaziyatlarini taxlil kilishga,asosiy, muxim muxim narsani nomuxim narsadan ajratishga
va muammoni anglashga urgatadi. b.) muammmoga taalukli rang-barang kirralarni ajratish,
ular moxiyatini anglash imkoniyatini yaratadi. g.) muammoning turli mukobil yechimlari
bulishi mumkinligini namoyish kiladi. Ayniksa, axlokiy-ma
’naviy mavzulardagi
mummolarni xal kilishda munozaraning roli katta. Bunday sharoitda baxslashuvchilarning
yetuklik darajalari, axlokiy kadriyatlarni anglash darajalari katta axamiyatga egadir.
Axlokiy-ma
’naviy masalalar yuzasidan munozarani tashkil etuvchi shaxsga aloxida talablar
kuyilishini ta
’kidlash kerak. Chunki U baxslashuvchilarga xech kanday taziyk
kursatilmasligi, xar bir shaxsning erkin fikr bayon etishiga yul kuygan xolda ular
fikrlarining tamoman zidlashib
ketishiga yul kuymasligi, munozaradan kelib chikadigan
xulosani va karorni guruxning uziga xavola kilish lozimligini unutmasligi zarur. Bu usul
75
maktablarda, turli bilim maskanlarida, maxalla kumitalari shu faoliyatda, turli maslaxat
shaxobchalari, uspirinlar tarbiyasi borasida keng kullanishi mumkin.
Dostları ilə paylaş: