Ödəniş və Hesablaşma Sistemləri Komitəsi Beynəlxalq Qiymətli Kağızlar Komitələri Təşkilatının İdarə Heyəti

38 

 

11.5.1:  MQKD  -də  hansı  seqreqasiya  strukturları  mövcuddur?  MQKD  şəxsi  aktivləri  və  iştirakçılarının 

qiymətli  kağızları  arasında  seqreqasiyanı  necə  təmin  edir?  MQKD  iştirakçılarının  qiymətli  kağızları 

arasında seqreqasiyanı necə təmin edir?  

11.5.2:  Hüquqi  çərçivə  ilə  dəstəkləndiyi  təqdirdə  MQKD  iştirakçı  kitabınada  iştirakçının  müştərilərinə 

məxsus qiymətli kağızların operativ seqreqasiyasını necə dəstəkləyir? MQKD bu müştərilərin hesablarından 

digər iştirakçının hesabına transferi necə asanlaşdırır?   

Əsas  mülahizə  5:    MQKD  icra  edə  biləcəyi  digər  fəaliyyətlərdən  yaranan  riskləri  müəyyən  etməli, 

ölçməli,  idarə  etməli  və  həmin  risklərə  nəzarət  etməlidir;  bu  riskləri  aradan  qaldırmaq  üçün  əlavə 

vasitələrə ehtiyac ola bilər.    

11.6.1:  MQKD  qiymətli  kağızların  və  hesablaşmaların  mərkəzləşdirilmiş  mühafizəsi  və  idarə 

edilməsindən əlavə hər hansı xidmət təmin edirmi? Əgər edirsə bunlar h ansı xidmətlərdir?  

 

11.6.2:  MQKD  q iymətli  kağızların  və  hesablaşmaların  mərkəzləşdirilmiş  mühafizəsi  və  idarə 

edilməsindən  əlavə  hər  hansı  xidmət  təmin  edirsə,  bu  fəaliyyətlə  əlaqədar  riskləri,  eləcə  də 

potensial  kredit  və  likvidlik  risklərini  necə  müəyyən  edir?  MQKD  bu  risklərə,  həmçinin  zəruri 

hallarda    qiymətli  kağızların  mühafizəsi  və  idarə  olunmasından  əlavə  digər  hüquqi  ayırıcı 

xidmətlərə  necə nəzarət edir və onları necə idarə edir və ölçür?  

 

Prinsip 12: Dəyər mübadiləsi hesablaşma sistemləri 

 

Əsas  mülahizə 1: Hesablaşma  başa  çatdırıldığı  halda  MBİ-nin  hesablaşmanı  iri  həcmli  və  ya  xalis 

əsasda  aparmasına  baxmayaraq  yalnız  və  yalnız  əlaqəli  öhdəliyin  yekun  hesablaşması  da  baş 

verərsə  dəyər  mübadiləsi  hesablaşma  sistemləri  olan  MBİ  baş  verən  bir  öhdəliyin  yekun 

hesablaşmasını təmin etməklə prinsipal riski aradan qaldırmalıdır.   

12.1.1: MBİ-nin hüquqi, müqavilə, texniki və risklərin idarəedilməsi sistemi müvafiq maliyyə alətlərinin 

yekun  hesablaşmasının  prinsipal  riski  aradan  qaldırmasını  necə  təmin  edir?  Yalnız  və  yalnız  əlaqəli 

öhdəliyin  yekun  hesablaşması  da  baş  verdiyi  təqdirdə bir öhdəliyin  yekun  hesablaşmasının baş  verməsi 

hansı prosedurlar vasitəsilə təmin olunur?   

12.1.2:  Əlaqəli  öhdəliklər  iri  həcmli  əsasda  (ticarət  əməliyyatları  üzrə)  və  ya  xalis  əsasda  necə  həyata 

keçirilir?   

12.1.3:  Əlaqəli  öhdəliklərin  hesablaşmasının  başa  çatdırılması  eyni  zamanda  baş  verirmi?  Əks  təqdirdə 

hər  iki  öhdəlik  üzrə  başa  çatdırılmanın  vaxtı  hansı  şəkildədir?  Hər  iki  öhdəliyin  bloklaşması  və  son 

hesablaşması  arasında  vaxtın  müddəti  minimumdurmu?  Bloklanmış  aktivlər  üçüncü  tərəfin  iddiasından 

qorunurmu?  

 

Prinsip 13: İştirakçı-defolt qaydaları və prosedurları 

Əsas  mülahizə  1:  MBİ  iştirakçı  defoltu  halında  öz  öhdəliklərinin  yerinə  yetirilməsini  davam 

etdirməyə  imkan  verən  və  dofoltdan  sonra  əlavə  resursların  cəlb  edilməsini  müəyyən  edən  defolt 

qaydalara və prosedurlara malik olmalıdır.  

13.1.1:  MBİ-nin  qaydaları  və  prosedurları  defolt  halını  (iştirakçının  həm  maliyyə,  həm  də  əməliyyat 

defoltu)  və  defoltun  müəyyənləşdirilməsi  üsulunu  aydın  şəkildə  müəyyən  edirmi?  Bu  hallar  necə 

---

39 

 

müəyyən olunur?  

13.1.2:  MBİ-nin  qaydaları  və  prosedurları  iştirakçı  defoltunun  aşağıdakı  əsas  aspektlərini  necə  yoluna 

qoyur:   

a.  defolt elan edildikdə MBİ-ningörə bildiyi tədbirlər;  

b.  görüləcək tədbirlərin avtomatiklik və ya ehtiyatlılıq dərəcəsi;  

c.  normal hesablaşma təcrübələrinə dəyişikliklər;  

d.  müxtəlif prosessinq mərhələlərində tranzaksiyaların idarəolunması;  

e.  mülkiyyətçi və müştəri tranzaksiya və hesablarının gözlənilən idarə olunması;  

f. 

tədbirlərin mümkün ardıcıllığı;   

g.  müxtəlif tərəflərin, o cümlədən qeyri defolt iştirakçıların rolları, öhdəlikləri və məsuliyyətləri; 

h.  defoltun təsirinin qarşısını almaq üçün həyata keçirilə bilən digər mexanizmlərin mövcudluğu?  

13.1.3:  MBİ-nin  qaydaları  və  prosedurları  ona  itkilərin  qarşılanması  və  defoltdan,  o  cümlədən  likvidlik 

vasitələrindən  yaranan  likvidlik  təzyiqlərinin  aradan  qaldırılması  üçün  ixtiyarında  olan  maliyyə 

resurslarından operativ istifadə etməyə necə imkan verir?  

13.1.4: MBİ-nin qaydaları və prosedurları maliyyə resurslarının istifadə oluna biləcəyi qaydanı necə idarə 

edir?   

13.1.5:  MBİ-nin  qaydaları  və  prosedurları  defoltdan  sonra  hesaba  əlavə  vəsaitin  yerləşdirilməsini  necə 

idarə edir? 

Əsas  mülahizə  2:  MBİ  öz  defolt  qaydalarını  və  prosedurlarını,  o  cümlədən  onun  qaydalarında 

təmin olunan müvafiq müəyyən etdiyi prosedurlarını yerinə yetirməyə tam hazır olmalıdır.  

13.2.1:  MBİ-nin  rəhbərliyi  defoltun  qaydaya  salınması  üçün  rolları  və  məsuliyyətləri  aydın  müəyyən 

edən daxili planlara malikdirmi? Bu planlar hansılardır?  

13.2.2:  MBİ  bütün  müvafiq  maraqlı  tərəflərlə,  o  cümlədən  tənzimləyicilərlə,  supervayzerlərlə  və 

nəzarətçilərlə operativ şəkildə əlaqə saxlamaq üçün hansı kommunikasiya prosedurlarına malikdir?  

13.2.3:  Defoltun  idarə  olunması  üçün  daxili  planlar  hansı  tezlikdə  yoxlanılır?  Bu  planlar  ətrafında 

idarəetmə mexanizmləri hansılardır?  

Əsas  mülahizə  3:  MBİ  özünün  defolt  qaydaları  və  prosedurlarının  əsas  aspektlərini  ictimaiyyətə 

açıqlamalıdır.   

13.3.1:  MBİ-nin  iştirakçı  defolt  qaydaları  və  prosedurlarının  əsas  aspektlərinin  ictimaiyyət  üçün 

əlçatanlığı necə təmin olunur? Onlar necə idarə edir:   

a)  tədbir görülə bilən halları;   

b)  bu tədbirləri görə biləcək şəxsləri;  

c)  görülə biləcək tədbirlərin əhatə dairəsini, o cümlədən mülkiyyətçi və  müştəri  mövqelərinin,  maliyyə 

vəsaitlərin və aktivlərin idarə olunmasını; 

d)  MBİ-nin qeyri-defolt iştirakçılar qarşısında öhdəliklərini yerinə yetirmək mexanizmlərini; 

e)  iştirakçıların  müştəriləri  ilə  birbaşa  əlaqələrin  mövcud  olduğu  halda  defolt  iştirakçıların  öz 

---