Ölkələrin tranzit potensialının geosiyasi və geoiqtisadi aspektləri
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
dövrdə göstərirdi ki, kapitalın təmərküzləşməsi olmasa idi dünya dəmir yolsuz qalardı. Dünya iqtisadiyyatı texnoloji inkişaf baxımdan cox ciddi mərhələlərlə üzləşsə də,ölkələrin geo iqtisadi və geosiyasi movqeyinin inkişafında, onların dunyadakı iqtisadi və siyasi statusunun muəyyən olunmasında sahib olduqları insan sayı hələ də oz əhəmiyyətini qoruyub saxlayır. Məlum olduğu kimi Geoiqtisadiyyat iqtisadi reallığı məkana nəzərən oyrənir. Əgər geosiyasətdə qonşu olkələr duşmən kimi baxılırsa, geoiqtisadiyyatda bu olkələr mumkun tərəf muqabil kimi qəbul olunur. Geosiyasətin predmetini milli təhlukəsizlik təşkil etdiyi halda , geoiqtisadiyyat inkişaf problemlərini həll edir.Geoiqtisadiyyat yeni biliklərin məhsuludur: o dunya sisteminin qlobal transformasiyasının dərk olunmasında innovasiya kimi meydana gəlib.Əgər sosial –iqtisadi inkişafın istisnasız olaraq butun olkələr qarşısındaduran əsas vəzifə olduğunu nəzərə alsaq geoiqtisadi yanaşmanın muasir dovrdə bu vəzifəni uğurla yerinə yetirmək ucun ən təsirli vasitə olduğu aşkardır. XXI əsrin əsas tendensiyalarını dərk etmək üçün dünyanı qlobal məkan kimi qəbul etmək lazımdır. Qloballaşma dünyamızı dönməz transformasiya uğratmışdır. O, həyatımızın bütün sahələrinə eləcə də nəqliyyat sisteminə toxunmuşdur, qloballaşma prizması vasitəsilə dünya milli və ümumdünya inkişafının yeni trayektoriyaları, yeni biliklər sahəsi və mənimsəmə metodları ilə başqa cür görünür. Əsrlərin kəsişməsində belə dönüşü BMT-nin Baş Katibi Kofi Annan ―Biz xalqlar: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının XXI əsrdə rolu‖ adlı məruzəsində elan etmişdir: ―… bizim müharibədən sonrakı institutlarımız beynəlxalq sülh üçün yaradılmışdır, biz isə indi qlobal bir dünyada yaşayırıq. Belə tərəqqiyə effektiv reaksiya dünya liderləri qarşısında hal-hazırda dayanan əsas institusional məsələdir‖ 1 .
1 BMT-nin Baş Katibi Kofi Annan «Biz xalqlar: Birləşmiş Millərtlər Təşkilatının XXI əsrdə rolu» adlı məruzəsi // Avrasiyanın təhlükəsizliyi. 2000. №1. Səh. 210-211. 8
qlobal dünyanın interpretasiyasını iqtisadi atributlar sistemi vasitəsilə əks etdirən konseptual baxışlar;
beynəlxalq iqtisadi proseslərin baş verdiyi qlobal iqtisadi məkan sərhədlərini müəyyən edən, milli çərçivədən çıxarılmış iqtisadi atributlar və iqtisadi münasibətlər sistemi;
milli və üst-milli iqtisadi və dövlət strukturları ilə qarışmış milli iqtisadiyyat və dövlət institutlarının simbiozu;
dövlətin siyasətinin iqtisadi amillərdən, geoiqtisadi atlasda əməliyyatlar aparılmasından, dünya gəlirinin formalaşdırılması və bölüşdürülməsi məqsədi ilə milli iqtisadiyyatların və onların subyektlərinin dünya beynəlmiləlləşdirilmiş təkraristehsal nüvələrinə (zəncirlərinə) daxil olmasından asılı olduğunu əsaslandıran politoloji baxışlar sistemidir (konsepsiyasıdır). Hər bir dövlət öz gələcəyinin qayğısını çəkir, strateji perspektivlər qurur, özünəməxsus doktrinalar və inkişaf strategiyalarını formalaşdırır. Milli doktrinlərin sanballı əsasını və onun hazırkı dünyada realizə olunması üçün strateji arsenalını işlənməsi bir neçə prinsipial anla (oriyentir) şərtlənir. 1.
Hər şeyi əhatə edən qloballaşma fəaliyyətin xarici və daxili sahələri, xarici və daxili siyasət arasında sərhədi silir. Ümumdünya iqtisadi, maliyyə, istehsal, sosial, siyasi və digər sahələrdə qlobal axın və proseslər istənilən milli iqtisadiyyatın inkişafında istiqamətləndirici rol oynayır. Bunu inkar etmək inkişafın milli strategiyasının işlənməsini heçə endirir. Gələcəkdə avtarkiya ideyaları real əsasını itirəcəkdir. 2.
Siyasətin iqtisadiləşməsı prosesi ciddi cəhdlə qüvvə toplayır. Siyasətin iqtisadiləşməsı aşağıdakılardan ibarətdir: 1) iqtisadi metodlarla məqsədəçatma, siyasi məsələlərin həlli; 2) strateji inkişaf vektorlarunun siyasi, ideoloji, güc və digər metodlardan iqtisadi metodlar istiqamətində dəyişməsi; 3) xarici sahədə – geoiqtisadi maraqların geosiyasi və geostrateji maraqları üstələməsi; 4) diplomatik korpusun düşüncəsinin iqtisadiləşməsı. 9
İqtisadi hakimiyyət dünyaya öz oyun qaydalarını diktə edir, geosiyasət isə onlara bəraət qazandırır, hərbi komponent isə müdafiə edir. Dünya postsənayenin texnogen fazası ilə iqtisadi məkanın hökmranlığa istiqamətlənmişdir. Xarici əlamətlərinə görə bu güclü, davamlı tendensiya hələ uzun müddət mərkəzi mövqedə dayanacaqdır, qüvvə yığaraq XXI əsrin əvvəllərinin dünya inkişafında əsas paradiqmaya çevriləcəkdir. 3.
Milli təsərrüfatın gələcək fəaliyyəti və inkişaf tendensiyalarını əhatə edəcək mühitin (bizim halda – geoiqtisadi məkan) qabaqlayıcı bilikləri zəruriliyi yetişmişdir. Bütün bunlar nəzərə alınmalıdır, belə ki, dünya sistemi öz-özlüyündə dinamik inkişaf edən struktur kimi çıxış edir. Buna görə də, hər şeydən əvvəl, dünya təsərrüfat sisteminin (DTS) əsas xassələrinin mükəmməl inventarlaşması tələb olunur ki, onların da nəzərə alınması milli iqtisadiyyatın fəaliyyətinin özülü qoymağa imkan verəcəkdir. Başqa sözlə desək, DTS-in çoxşaxəli fəaliyyətinin iqtisadi aspektlərindən ilk növbədə elə dominant qanunauyğunluqlar nəzərə alınmalıdır ki, onlar DTS-də strateji fəaliyyət kimi qəbul edilən milli xarici iqtisadi strategiyanı qabaqcadan təyin edirlər. Beləliklə, ilk addım – dünya təsərrüfat siteminin iqtisadi ―reqlamentinin‖ (geoiqtisadi ―reqlamentin‖) daxilən mənimsənilməsidir. Məqbul strategiyanın işlənməsi şərtləri – dünya təsərrüfat sistemi, onun xarakteri ilə birgə qarşılıqlı iqtisadi fəaliyyətin tam formalaşmasına təsir edən milli iqtisadiyyatın transformasiya qanunauyğunluqlarının aşkarlanmasıdır. Burada söhbət milli
Dünya arenasına çıxarkən istənilən milli iqtisadiyyat ümumdünya təsərrüfat inkişafının elə parametrləri ilə qarşılaşır ki, onların nəzərə alınması köklü məsələyə - həmin milli iqtisadiyyat beynəlxalq təsərrüfat əlaqələrinə daxil ola bitləcəkmi – cavab
2
Koçetov E.G. Geoiqtisadiyyat. Dünya iqtisadi məkanının mənimsənilməsi ali məktəblər üçün dərslik. Rus dilindən tərcümə. Bakı: ―İqtisad Universiteti‖ Nəşriyyatı- 2014.
Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|