Ölkələrin tranzit potensialının geosiyasi və geoiqtisadi aspektləri
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Geoiqtisadiyyatın təməli (mənbə və tərkib hissələri) I səviyyə
10
olur. Geoiqtisadi məkana daxil olarkən nəzərə alınası belə parametrlərə aşağıdakılar daxildir:
dünya iqtisadi sisteminin vahidliyi və onun bütövlüyu;
geoiqtisadi məkanda əmtəə istehsalının modifikasiyası. Burada ən vacib:
müasir beynəlmiləlləşmənin mexanizminin yeni tərəflərinin müəyyən edilməsi;
amilləri ilə xarici iqtisadi fəaliyyətlə daimi olaraq tutuşdurmaq. Xarici iqtisadi əlaqələr iştirakçılarının sayı tədricən artır və onların qarşısında çox da asan olmayan məsələ – dünya əmək bölgüsü sistemində öz iqtisadi yerini tapmaq dayanır. Əsasında xarici ticarət dayanan əməkdaşlıq modeli bazarın uyğun malla doldurulacaq sahəsini təyin edirdisə, indi (dünya təsərrüfat əlaqələri sisteminə daxil olarkən) xidmət və malların beynəlxalq bazarda birgə istehsalı və birgə satışı üçün adekvat təsərrüfat-iqtisadi strukturlarının axtarışı gedir, yəni, qlobal ölçüdə ictimai əmək bölgüsü başqa cür anlanır;
ictimai istehsalın beynəlmiləlləsinin artımı, digər tərəfdən - ictimai əmək bölgüsünün dərinləşməsi. Başqa sözlə desək, malların satışının şərt olan əmək bölgüsü və təsərrüfatların ―həmcinslik‖ əsasında birləşməsi eyni zaman və məkan kəsiyində mövcuddur (şəkil 3). Bu birliyin nəzərə alınmasının vacibliyini bəzən hətta çox unikal mal istehsal edərək onun yad mühitə daxil ola bilməməsi səbəbindən (iqtisadi, istehsal, texnoloji, informasiya, normativhüquqi, mədəni və s.) dünya bazarında realizə edilə bilinməməsi 11
halları da təsdiq edir; Şəkil 1. Geoiqtisadiyyatın ümumi-nəzəri panoramı
Bundan başqa ölkələrin geosiyasi və geoiqtisadi mövqeyinin elmi nəzəri əsaslarinda nəqliyyat faktorunu ayrıca analiz etsek deyə bilərik ki,nəqliyyat İnfrastrukturunun inkişafı- XX əsrdən formalaşmağa başlamışdır.Texnologiyaların təkmilləşdirilməsi prosesində XX əsrin ikinci yarısında nəqliyyatın inkişafında tarixə ―nəqliyyat inqilabı‖ adı ilə düşən 60-70-ci illərin elmi-texniki inqilabı dövründəki sürətli texnoloji proses həlledici əhəmiyyəti artırmışdır. ―Nəqliyyat inqilabı‖nın tərkibində ―konteyner inqilabı‖ xüsusi hadisə kimi qəbul edilmiş və bu, nəqliyyatın bütün Geoiqtisadiyyatın təməli (mənbə və tərkib hissələri)
Nəzəri və metodoloji əsaslar (nəzəri
mənzərə)
Milli iqtisadiyyatı n xarici sahə ilə əlaqələr sisteminin genezisi (xarici
iqtisadi model)
Xarici iqtisadi doktrina və onun həyata keçirilməsini n strateji arsenalı (strateji əməliyyat texnologiyal arı) Dünya
təsərrüfat sistemi: daxili iqtisadi reqlament II səviyyə Konseptual kəsimlərin iqtisadi və konseptual tərkibi
(iqtisadi dolum)
Konkret xarici
iqtisadi modellər və onların bir- biriləri və dünya təsərrüfat sistemi ilə simbiozu Xarici iqtisadi doktrinanın milli
iqtisadiyyatı n dünya
təsərrüfat sistemi ilə müxtəlif qarşılıqlı təsir sahələrində realizə olunmasının xüsusiyyətlər i
Dünya təsərrüfat sisteminin əsas iqtisadi komponentlə ri üzrə
inkişaf qanunanuyğ unluqla-rının istiqamətləri nin dəyişməsi Milli iqtisadiyyat Doktrina Strategiya Dünya təsərrüfat sistemi III səviyyə Real tərkib və proqnozlarla dolum (fiksasiya) XXI əsrin əvvəllərində Rusiyanın milli
iqtisadiyyatı nın xarici iqtisadi islahatları və inkişaf proqnozları Rusiya XXI əsrin
əvvəllərində: xarici
iqtisadi doktrina və onun həyata keçirilməsi strategiyaları , Mümkün korreksiya yolları. Rusiyanın milli
maraqları və prioritetlər sistemi I hiss ə II
hiss ə III hiss ə XXI əsrin əvvəllərində dünya
təsərrüfat sisteminin vəziyyəti və inkişaf
tendensiyala rı
12
növlərinin və hətta onun hüdudlarından kənarda gələcək sürətli inkişafı üçün hesablama nöqtəsinə çevrilmişdir. Dünya ölkələri arasinda Regional xüsusiyyətlər əks etdirsək deyə bilərik Nəqliyyat- kommunikasiya infrastrukturu qloballaşma prosesində hakim funksiyanı yerinə yetirir. Bu işdə beynəlxalq təskilatların rolu daha da böyükdür.Bu proseslər öz növbəsində beynəlxalq əlaqələrin TRANSMİLLİ əlaqələrə kecid almasına imkan yaratdı. 3 Müasir
dünya ölkələrinin Geosiyasi və geoiqtisadi inkisaf amillərinə görə nəqliyyatın konseptual əsasında Müəyyən ölkədə və ya regionda nəqliyyatın inkişafı tempinə əsasən üç amil təsir edir:
• Ölkələrin məkan faktoru, yəni ərazinin xarakteristikası təsvir edilməsi (əsas beynəlxalq yük və sərnişin axınlarına nisbətdə coğrafi yerləşmə); • Dunya ölkələrinin (regionun) özünün yük və sərnişin axınları potensialı müəyyən edilməsi(sosial-iqtisadi potensial anlayışının müəyyən hissəsi); • ölkənin (və ya bir qrup ölkənin) həyata keçirdiyi nəqliyyat siyasətinin adekvatlığı. 4 Ölkələrin geosiyasi və geoiqtisadi mövqeyinin analizi nöqteyi nəzərindən yanaşsaq qeyd etmək olar ki,XXI yüzilliyin bu üç faktorla bütövlükdə nəqliyyat sferasında ABŞ, AB və Yaponiya liderlik edir. Dövlət ümumi iştirakını həm də ayrı-ayrı sahələrdə həyata keçirdiyi siyasətlə əlaqələndirir. Bu da dövlətin konkret maraqlarını formalaşdırır. Məsələn, dövlətin konvensiyalara qoşulması (bununla dövlət beynəlxalq münasibətlərdə çoxtərəfli- çoxlu sayda dövlətlərlə birlikdə iştirak edir) və ikitərəfli qaydada hər hansısa bir sahədə sənədlər qəbul etməsi ümumi və konkret maraqların təmin edilməsi istəyindən irəli gəlir. Geosiyasət düşüncələrdə, təsəvvürlərdə eninə (ətarflara yayılma), dünya düzəni (burada həm də beynəlxalq münasibətlər düzəni) isə vahid bir forma daxilində aşağıdan yuxarıya, eləcə də əks istiqamətə doğru hərəkətlərdə başa düşülə bilən bir
3 Hikmə t Babaoglu.Dünya siyasə ti v ə
əlxalq münasibə tl ər,DƏRSLİK.2009
4 iqtisadiyyat.com/az/pages/8/information/4896 Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|